Footprints of Religious and Scholarly Accumulation in Diwan Poetry

Yıl 2018, Sayı: 50, 135 - 159, 31.12.2018

Necdet Çağıl

https://doi.org/10.29288/ilted.454363

Cited By: 2

Öz

Tongue is the most effective tool granted to mankind,
which serves to communicate with the entire universe and to share our feelings
and thoughts. It is a well-known fact that, poetry has an exceptional place and
significance among the word structures shaped by the tongue. Since the very
ancient times, poetry has been a most efficient means of communication which
enabled the mankind to express their feelings and thoughts in the most
effective way. So much so that, the majority of mythical epics - which have
undertaken an important role in conveying the old civilizations and historical
remains- have been arranged in a poetic form. Moreover, it is known by the
researchers that some holy scriptures contain passages of poetic nature. We
also know that the poetry has got a lot of diverse literary forms and different
styles. In this study, we endeavored to set forth some considerations upon the
adages, aphorisms, advice and some scientific references, reflected by our
diwan poetry -which was entirely based on prosody- upon the society with a view
to directing and illuminating them. Diwan poetry was based on a grand artistic
understanding and rich knowledge, whose most prominent feature is having a wide
range of aphorisms and advice which include golden rules for the human life.
Almost all of those aphorisms and advice are in no ways fictional fantasies or
scenarios, but rather, they are accumulated acquisitions inspired from
socio-cultural realities of past and present. In our study, we exemplified
pieces of diwan poetry, mainly in Turkish and Arabic languages, and a bit of
Persian verses. In this regard, we divided it into three main parts; the first
part investigates the verses in which the generalization comes in the first
line and illustration comes in the second line; while the second part deals
with verses in which the illustration comes in the first line and
generalization comes in the second line; and the third part deals with the
verses which make a reference to some sciences and disciplines.

Anahtar Kelimeler

Diwan Poetry, Comprehensive Principle, Proverb, Advice, Metaphor, Simile, Science

Dinî ve İlmî Birikimin Divan Şiirindeki İzdüşümleri

Öz

Bütün bir evrenle
irtibat kurma, duygu ve düşünceleri paylaşma adına insana bahşedilen en etkin
enstrüman dildir. Dilin şekillendirdiği kelâm yapılanmaları içerisinde şiirin
apayrı bir yeri ve önemi haiz olduğu bilinmektedir. Çok eski çağlardan beri
şiir insanoğlunun, duygu ve düşüncelerini en etkin biçimde ifade edebilmek için
başvurduğu en verimli iletişim vasıtalarından biri olmuştur. Öyle ki, eski
medeniyetlerin ve tarihî kalıntıların aktarılmasında önemli bir rol üstlenen
mitik destanların kahir ekseriyeti şiir formunda tanzim edilmiştir. Hatta
kutsal metinlerin bazı bloklarının şiirsel bir yapılanma arz ettiği
araştırmacılara malûmdur. Şiirin de pek çok edebî form ve tarz farklılığına
sahip olduğu bilinmektedir. Biz bu çalışmamızda, ekseni bütünüyle aruz üzerine
kurulu olan divan şiirimizin toplumu yönlendirme ve aydınlatma adına yansıttığı
özdeyişler, hikmetler, nasihatler ve bazı bilimsel göndermeler üzerine fikir
imal etmeye çaba sarf ettik. Büyük bir sanat anlayışına ve bilgi birikimine
dayalı olan divan şiirimizin en dikkat çeken özelliği, insan yaşamı için altın
kurallar içeren nasihat ve hikmetlere yer vermesidir. Bu nasihat ve hikmetlerin
hemen tamamı asla birer fantezi ve senaryo ürünü olmayıp, yaşanmış ve
yaşanmakta olan sosyokültürel gerçekliklerden iktibas edilmiş değerler
birikimidir. Çalışmamızda divan şiirinin Türkçe, Arapça ve azıcık da Farsça
örneklerine yer vermiş bulunmaktayız. Bu noktada çalışmayı başlıca üç temel
kategoriye taksim ederek, önce genellemenin ilk, örneklendirmenin ikinci
mısrada yer aldığı şiirleri, ikinci aşamada örneğin ilk, genellemenin ise
ikinci mısrada yer aldığı şiirleri ve nihayet üçüncü aşamada da bazı ilim ve
fenlere gönderi yapan şiirleri tahlil etmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, atasözü, darbımesel, teşbih, ilim, nasihat

Kaynakça

• Ahmed b. Muhammed, es-Sâvî el-Mâlikî. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Celâleyn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Akkuş, Metin. Erzurum’un Yüzleri; Nef’î. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2015.
• A‘şâ, Meymûn b. Kays. Dîvânu’l-A‘şâ el-Kebîr. Nşr. M. Muhammed Huseyn, Mısır: 1950.
• Attar, Feridüddin. Tezkiretü’l-Evliya. Trc. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim Ve Kültür Yayınları, 1984.
• Beydâvî, Nâsıruddin Abdullah b. Ömer. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmira, 1885.
• Çağıl, Necdet. Din Dili ve Mecaz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Çağıl, Necdet. İlâhî Kelâmın Tabiatı [Sözden Yazıya]. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Çağıl, Necdet. “Kur’an Nazmında Müşahede Edilen Eşsiz Mantık Örgüsüne Dair Bir Örneklendirme: Bazı Kıyas Formlarının Kur’an’a Uygulanması”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41, Erzurum: 2014.
• Gelenbevî, İsmail Efendi. Mîzânu’l-İntizâm (Şemsiyye Şerhi). İstanbul: Hacı Hüseyin Efendi Matbaası, 1892.
• Hüseyin Güftâ, Divan Şiirinde İlim. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Nasrullah b. Muhammed. el-Meselu’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâir. Kahire: Nahdatu Mısr, ts.
• Kâtibî, Ebü’l-Hasen Necmüddîn Ali b. Ömer. er-Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-Kavâ‘idi’l-Mantıkiyye, Kalküta: 1815.
• Lebîd b. Rabî‘a el-‘Âmirî. Dîvân (şerhiyle birlikte). Thk. İhsan Abbas, Kuveyt: 1962.
• Manisalı Kara Mahmut Efendi. Muğni’t-Tullâb. İstanbul: Ali Efendi Matbaası, ts.
• Mehmet Rıfat Manastırlı. Mecâmiu’l-Edeb. İstanbul: Dersaâdet Yayınları, 1890.
• Mehmet Zihni Efendi. el-Kavlu’l-Ceyyid, İstanbul: Maarif Yayınları, 1914.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed. Mesnevî-i Ma‘nevî. Haz. Adnan Karaismailoğlu - Derya Örs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fevâid (Îsâgûcî şerhi). İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası, 1888.
• Molla Husrev, Kadı Muhammed b. Firâmûz. Dürerü’l-Hükkâm fî Şerh-i Gureri’l-Ahkâm. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 1978.
• Râgıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed. Mufredâtu Elfâzı’l-Kur’ân. Şam: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Sa‘lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân fî-Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Soykut, İsmail Hilmi.“Açıklamalarıyla XII. Asırdan XX. Asra Kadar Türk Şiirinde Tasavvuf”. Hikmet ve Felsefeyle Dolu Unutulmaz Mısralar. İstanbul: Sönmez Neşriyat ve Matbaacılık, 1968.
• Sünbül-zade Vehbî. Dîvân. Haz. Ahmet Yenikale. Kahramanmaraş: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Şebüsterî, Şeyh Sadettin Mahmut b. Yahya. Gülşen-i Râz (Muhammed Lâhîcî Geylânî’nin şerhiyle birlikte).Tahran: Kitaphane-i Millî-i İran, 1961.
• Şeyh Gâlib. Dîvân. Mısır: Bulak Matbaası, 1836.
• Şeyhî. Şeyhî Dîvânı. Haz. Mustafa İsen - Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2002.
• Taftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. Ömer. Muhtasaru’l-Ma‘ânî. İstanbul: Kırımlı Abdullah Efendi Matbaası, 1886.
• Taftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’l-‘Akâid. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1973.
• Uludağ, Süleyman. “Hallâc-ı Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: 1997.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Cârullah Mahmud. el-Keşşâf ‘an Hakâik-i Gavâmıdı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh, el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.