Hz. Osman’ın Ammâr b. Yâsir’i Cezalandırdığına Dair Rivayetlerin Belâzürî Özelinde Tahlil ve Tenkidi

Yıl 2019, Sayı: 51, 419 - 443, 30.06.2019

İsmail Altun

https://doi.org/10.29288/ilted.509484

Cited By: 2

Öz

İslâm
tarihi kaynaklarında sahabe arasında yaşanan hadiseler hakkında pek çok rivayet
bulunmaktadır. Ancak bu rivayetlerin tamamının sahih olmadığı ehlinin
malumudur. Binaenaleyh bu tür tarihî rivayetlerin tahlil edilmesi, tenkide ve
kritiğe tabi tutulması gerekmektedir. Çünkü sahabe konusundaki düşünce ve
kanaatlerimiz, başta Kur’an’ın anlaşılması olmak üzere İslâm’ın kaynak, kavram
ve kurumlarıyla ilgili anlayışımızı belirleyecek ve dinî telakkimize de
doğrudan yansıyacaktır. Bu durumda araştırmacıların vazifesi, sahabe ile ilgili
rivayetlerin sahih olanlarını tespit etmek ve bu sahih rivayetler ışığında
doğru değerlendirmeler yapmaktır. Bu
çalışmada, sahabenin önde gelenlerinden Ammâr b. Yâsir hakkındaki bazı haberler, özellikle Halife Hz. Osman’ın ona karşı sergilediği tutum ve tavırlar ile ilgili olarak ilk dönem İslâm tarihçilerinden
Belâzürî’nin derlediği rivayetler
eleştirel bir bakış açısıyla ele
alınmakta, sened ve metin açısından tenkide tabi tutularak incelenip
değerlendirilmektedir. Bu
bağlamda Hz. Osman’ın Ammâr’ı dövdüğüne veya Medine’den sürgün etmek istediğine
dair nakledilen rivayetlerin bir kısmının senedlerinin sâkıt olduğu,
bazılarının ise sened açısından sahih olmadığı ve daha ziyade Şiî temayüllü
olduğu vurgulanmaktadır. Mezkûr rivayetlerin içerik açısından da birbirleriyle
uyuşmayıp tenkide ve tartışmaya açık olduğu ve bu rivayetlerden hareketle
yapılan yorum ve yaklaşımların sağlam delillere dayanmayıp isabetli olmayan bir
kısım iddialardan ibaret olduğu okuyucuların dikkatine sunulmaktadır. Amaç, bazı sahabilerin birbirlerine
karşı  tutum ve tavırları hakkında daha
doğru ve gerçekçi değerlendirmeler yapılmasına imkân sağlamak ve İslâm
toplumunda yaşanan bazı sorunların sebep ve sonuçlarının daha sağlıklı tahlil
edilmesine yardımcı olmaktır. 

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Belâzürî, Hz. Osman, Ammâr b. Yâsir, Dövme, Sürgün Etme

An Analysis and Criticism of the Narratives Regarding the Penalization of Ammâr b. Yâsir by the Caliph Uthman in Balādhurī

Öz

        There are many narratives mentioned in Islamic historical sources concerning the happenings among the Sahabah (Companions of the Prophet PBUH). However, experts of this field are well aware of the fact that those narratives are not altogether authentic. Therefore, for such historical narratives it is necessary to be analyzed, reviewed and criticized. Because, our thoughts and opinions about the Sahabah will determine our understanding of Islamic sources, concepts and institutions, -primarily understanding the Quran-, and also will directly affect our perception of the religion. Therefore, what is incumbent on the researchers is to determine the authenticity of the narratives regarding the Sahabah and to make true evaluations in the light of those authentic narratives. This study aims at critically examining and evaluating the text and chain of narrators of the narratives collected by the early Islamic era historian Balādhurī regarding some traditions about Ammār b. Yāsir (one of the prominent figures of the Sahabah) and especially the attitude exhibited by the Caliph Uthman towards him. In this regard, readers are being warned that some of the narratives stating that the Caliph Uthman beat Ammār or wanted to exile him from Madinah, have missing chains of narrators and some are unauthentic in terms of chain of narrators and were more narrated by Shiite sources. The mentioned narrations are in conflict with each other also in terms of content and they are disputable, and they can be criticized; thus, comments made on those defective narratives do not depend on sound evidence, but rather rely on some incorrect assertions. Our purpose is to facilitate making more precise and realistic evaluations on the attitudes of the Sahabah towards each other, and to lead to a healthier analysis of cause and effect relations concerning the problems encountered in that Islamic society.

Anahtar Kelimeler

History, Balādhurī, Caliph Uthman, Ammār b. Yāsir, Beating, Banishment

Kaynakça

• Altun, İsmail. Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali ile Münasebetleri Ekseninde Hz. Ebû Bekir. Erzurum: Mega Ofset Matbacılılık, 2013.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. Ebkârü’l-efkâr fî uṣûli’d-dîn. Thk. Ahmed Muhammed Mehdi. 3. Baskı. Kahire: Darü’l-kütüb ve’l-vesâiku’l-kavmiyye, 2004.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 10: 266-269. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. 9. Baskı. İstanbul: M. Ü. İlahi-yat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed. Temhîdü’l-evâil ve telḫîṣu’d-delâil. Thk. İmâduddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetu’l-kütübi’s-sekafiyye, 1987.
• Başaran, Selman. “Ebû Miḫnef”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî -Muhammed Hamîdullah. Beyrut: Dârülfikr, 1417/1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya. Fütûḥu’l-büldân. Thk. Abdullah Enis et-Tübbâ‘ – Ömer Enis et-Tübbâ‘. Beyrut: Müessesetü’l-Me‘ârif, 1407/1987.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. İstanbul: Dârü tavki‘in-necât, 1422/2001.
• Ca‘berî, Burhânüddîn Ebû İshâk İbrâhîm b. Ömer b. İbrâhîm b. Halîl. Rüsûmü’t-taḥdîs fî ʻulûmi’l-ḥadîs. Thk. İbrahim b. Şerif. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1421/2000.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah b. Mes‘ûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An-siklopedisi. 1: 114-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Kitâbü’ḍ-Ḍu‘afâ’ ve’l-metrûkîn. Thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî. Beyrut: 1986.
• Demirci, Mustafa. “Ṣavâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 184-185. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ömer Rıza Doğrul. Büyük İslâm Tarihi Asr-ı Saadet. Sad. Osman Zeki Mol-lamehmedoğlu. İstanbul: 1978.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistanî. Sünen. Kahire: 1988.
• Ebû Yaʻlâ, Muhammed b. el-Hüseyn el-Ferrâ. el-Aḥkâmü’s-sülṭâniyye. Thk. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Efendioğlu, Mehmet. “Makṭû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 458. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Emhazûn, Muhammed. Taḥḳīḳu mevâḳıfi’ṣ-ṣaḥâbe fi’l-fitne. 2. Baskı. Kahi-re: Dârüsselâm, 1428/2007.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-lüġa. Thk. Abdüs-selâm Muhammed Hârûn, Muhammed Ali en-Neccâr, M. Abdülmün‘im el-Hafâcî ve M. Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: 1964-1967, 1979.
• Fârâbî, Ebû İbrahim İshak b. İbrahim. Dîvânü’l-edeb. Thk. Ahmed Muhtar Ömer. Kahire: 1974-1979.
• Fayda, Mustafa. “Ammâr b. Yâsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 3: 75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fayda, Mustafa. “Fey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 513. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Vâkıdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 471-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hançabay, Halil İbrahim. Halifeliği Döneminde Hz. Osman’la Hz. Ali Dışın-daki Şûra Üyeleri Arasındaki İlişkiler. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Ḫatıb el-Bağdadi, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîḫu Medîneti’s-Selâm. Beyrut: 2001.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihçiliği Üzerine. Ankara: 1991.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fi ḍu‘afâi’r-ricâl. 3. Baskı. Beyrut: Dârülfikr, 1988.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen. Târîḫu Medînet-i Dımaşk. Thk. Muhibbüddin Ebî Saîd-Ömer b. Garâme el-ʻUmerî. Beyrut: Dârülfikr, 1979-1998.
• İbn A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî el-Ahbârî. Kitâbü’l-Fütûḥ. Thk. Ali Şîrî, 1. Baskı. Beyrut Dâru’l-advâ’, 1411.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekir Ahmed b. Amr eş-Şeybânî. Kitâbü’s-Sünne. Bey-rut: 1980.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Kitâbü’l-Cerḥ ve’t-taʻdîl. 1. Baskı. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, 1952.
• İbn Hacer, Ahmed el-Askalânî. Fetḥü’l-Bârî bi şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dârülmeârif, 1379.
• İbn Hacer, Ahmed el-Askalânî. el-Kâfi’ş-şâfî fî taḫrîci aḥâdîsi’l-Keşşâf. b.y.y. ts.
• İbn Hacer, Ahmed el-Askalânî. Taḳrîbü’t-tehẕîb. Thk. Muhammed Avvâme. Haleb: 1991.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Siḳāt, Thk. Şerefuddîn Ahmed. b.y.: Dârülfikr, 1975.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye ve aḫbâru’l-ḫulefâ. Thk. Saʻd Kerim. b.y.: ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İmâme ve’s-siyâse. Thk. Ali Şîrî. Beyrut: 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Muḫtaṣaru Târîḫ-i Dımaşḳ. Dımaşk: Dârülfikr, 1984-1988.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳâti’l-kebîr. Thk. Ali Mu-hammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakḍi kelâmi’ş-Şî‘a ve’l-Ḳaderiyye. Thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1989.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah. el-‘Avâṣım mine’l-ḳavâṣım. Thk. Mahmud Mehdî el-İstanbûlî-Muhibbüddin el-Hatîb. 6. Baskı. Kahi-re: Metebetü’s-Sünne, 1412.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdu’r-Rahmân b. Ali b. Muhammed. Kitâbu’ḍ-Ḍuʻafâ’ ve’l-metrûkîn. Thk. Ebu’l-Fida Abdullah. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ebu’l-Fida Abdullah. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, 1987.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdillah b. Sâlih. Ma‘rifetü’s-siḳât. Thk. Abdu-lalîm Abdulazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetüddâr, 1405/1985.
• Kaya, Remzi. “Kur’an-ı Kerim’de Fey Gelirleri ve Dağılımı”. Uludağ Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2001): 67-86.
• Metin, İsmail. Ammâr b. Yâsir ve Ailesi. Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi, 2006.
• Muhibbüddîn et-Taberî, Ahmed b. Abdillah. er-Riyâḍu’n-naḍire fî menâḳıbi’l-ʻaşre. Beyrut: Dârülmeârif, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. Riyad: Beytü’l-efkâri’d-devliyye, 1419/1998.
• Nûreddin Itr. Menhecü’n-naḳḍ fî ‘ulûmi’l-ḥadîs. Dımaşk: Dârülfikr, 1981.
• Özdemir, Mehmet Nadir, “İslâm Tarihi’nde İlk İthilâfların Odağında Bir İsim: Ammâr b. Yâsir”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013): 311-334.
• Özkan, Halit. “Zührî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 544-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Reckendorf, H. “Ammâr”. İslâm Ansiklopedisi. 1: 410-411. İstanbul: MEB Yayınları, 1978.
• Sezgin, Ursula. Abû Mikhnaf. Leiden: 1971.
• Sifil, Ebû Bekir. Hz. Ömer ve Nebevî Sünnet. İstanbul: Rihlekitap, 2010.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’r-rusûl ve’l-mülûk. Thk. Mu-hammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2. Baskı. Kahire: Dârülmeârif, ts.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. Kitâbü’ḍ-Ḍu‘afâi’l-kebîr. Thk. Abdulmu‘tî Emin Kalʻacî. Beyrut: ts.
• Ural, Cemal. Ammâr b. Yâsir’in Azgın Bir Topluluk Tarafından Öldürülece-ğine Dair Rivayetin Hadis Tekniği Açısından Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, 2017.
• Yahya b. İbrâhim b. Ali. Merviyyâtü Ebî Miḫnef fî Târiḫi’ṭ-Ṭaberî. Riyad: Dârülâsıme, 1410.
• Yahya b. Maʻîn, Ebû Zekeriyya. Târîḫ. Dârimî rivayeti. Thk. Ahmed Mu-hammed Nurseyf. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1400.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Muʻcemü’l-büldân. Beyrut: Dârü Sâdır, 1397/1977.
• Yiğit, İsmail. “Osman” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 438-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i‘tidâl fî naḳḍi’r-ricâl. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârülmeârif, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyerü aʻlâmi’n-nübelâ’. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: 1981-88.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʻan ḥaḳā’iḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvız. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1418/1998.