Elmalılı Hamdi Yazır’s Christianity Criticism in the Context of Tawhid Defense

Yıl 2019, Sayı: 51, 259 - 281, 30.06.2019

Fikret Soyal

https://doi.org/10.29288/ilted.523202

Öz

This article aims to evaluate the criticism on Christians’ god
understanding of Elmalılı Hamdi Yazır, who has a perspective for kalam and
philosophy. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (d. 1942), who is known for his
tafsir works, has also a significant approach on kalam. In his tafsir, Hak dini
Kur’an dili, Elmalılı elaborates several issues of kalam. Elmalılı, in his
exegesis concerning ahl al-kitāb, posits and
commentates extensively on Christianity. His evaluations regarding their
theological understanding demonstrates particularly his proficiency in kalam
and philosophy.

Hamdi Yazır, who had the accumulation of knowledge that is enough to
commentate on sociological, political, economic and cultural cases of his time,
defended the principle of oneness against trinity. Through his evaluation of
the Christian belief on God, Elmalılı discusses trinity comprehensively. In his
study, Elmalılı highlights that trinity was not an original fundamental
principle in Christianity arguing that they arrived upon this conclusion by
tampering with the Gospel, which was their book of revelation. In order to
authenticate his argument for the historical emergence of trinity, he draws
attention to the role and importance of St. Paul.

Elmalılı evaluates trinity in the relevant sections of Sūrat Āl al-‘Imrān and al-Mā‘idah. This article is relevant because it interprets all the verses of
the Quran verses and Elmalılı’s commentary will be seen.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Elmalılı Hamdi Yazır, Unity, Christianity, Perichoresis-incarnation, Trinity

Elmalılı Hamdi Yazır’ın Tevhîd Savunusu Bağlamında Hıristiyanlık Eleştirisi

Öz

Bu makalenin amacı, kelâm ve felsefe perspektifine sahip olan
Elmalılı’nın Hıristiyanların ilah anlayışlarıyla ilgili eleştirilerini
değerlendirmektir. Tefsirci olarak bilinen Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın (ö.
1942) kelâmi perspektife sahip bir bilgindir. Hak dini Kur’an dili adlı
tefsirinde Ehl-i kitap ile alakalı âyetlerde Hıristiyanlık hakkında pek çok
tespit ve değerlendirmede bulunmaktadır. Elmalılı daha çok Âl-i İmrân ve Mâide
surelerinin bazı bölümlerinde teslisi değerlendirmektedir.

Yaşadığı dönemin sosyolojik, politik, ekonomik ve kültürel durumlarını
yorumlayacak ilmî birikimi bulunan Elmalılı, teslîs karşısında tevhîd ilkesini
savunmuştur. Elmalılı’ya göre, teslîsin mahiyeti hakkında Hıristiyan mezhepler
arasında farklı anlayışlar bulunsa da sonuçta hepsi şirk ortak inancında
buluşmaktadırlar. Teslîsin Hıristiyanlığın asli inanç ilkeleri arasında
bulunmadığını vurgulayan Elmalılı, onların vahiy eseri olan İncil’i tahrif
ederek bu inanca tarihi süreç içinde ulaştıklarına dikkat çekmektedir. O,
teslîsin oluşmasında Pavlus’un rolüne ve konuma dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Elmalılı Hamdi Yazır, Hıristiyanlık, Tawheed, İtttihâd-hulûl, Teslîs

Kaynakça

• Adam, Baki. “Müslümanların Yahudilere Yönelttiği Teolojik Eleştiriler”. Müslümanlar ve Diğer Din Mensupları Müslümanların Diğer Din Men-suplarıyla İlişkilerinde Temel Yaklaşımlar. 103-118. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2004.
• Hage, A. “Melchite Rite”. New Catholic Encyclopedia. 9: 627-630. America: The Catholic University of America, 1967.
• Akbulut, Ahmet. “M. Hamdi Yazır’da Kelâmî Problemler”. Elmalılı Mu-hammed Hamdi Yazır Sempozyumu (4-6 Eylül 1991). 265-280. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Akman, Mustafa. “Kelâmî Perspektifle Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (2017): 833-862.
• Akman, Mustafa. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın Düşünce Dünyası”. Sakarya: Değirmen Dergisi 43/13 (Ocak Haziran 2016): 125-150.
• Albayrak, Halis. “Elmalılı Hamdi Yazır’a Göre Kur’ân’da Din Kavramı”. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu 4-6 Eylül 1991. 152-168. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Albayrak, Kadir. Keldanîler ve Nasturîler. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Albayrak, Kadir. “Nestûrîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 15-17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Aras, Ahmet. “Elmalılı Hamdi Yazır’ın ‘Hak Dini Kur’an Dili’ Tefsirinde Hıristiyan Mezhepleri İle İlgili Görüşleri”. Türk-İslâm Medeniyeti Akade-mik Araştırmalar Dergisi 7/16 (2013): 139-152.
• Atiya, Aziz Suryal. Doğu Hıristiyanlığı Tarihi. Trc. Nuretin Hiçyılmaz. İs-tanbul: Doz Yayıncılık, 2005.
• Aydın, Mehmet. “Batı ve Doğu Hıristiyanlığına Tarihi Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1985): 123-148.
• Bebek, Adil. “Kelâm Literatürü Işığında Mucize ve Hz. Muhammed’e Nisbet Edilen Hissi Mucizelerin Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi 18 (2000): 121-148.
• Berberoğlu, Muhammet Necati. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Kelâmî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2009.
• Câhiz, Ebu Osman Amr b. Bahr. Mecmûatü resâili’l-Câhiz. Thk. Abdusse-lam b. Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 1979.
• Câhiz, Ebu Osman Amr b. Bahr. Hıristiyanlığa Reddiye (Seçmeler). Nşr. Muhammed Abdullah eş-Şerkāvî. Trc. Osman Cilacı. Konya: Tekin Kita-bevi, 1992.
• Cantürk, Seyit Ali. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’an Dili” Adlı Eserinde Hıristiyanlıkla İlgili Değerlendirmeleri. Yüksek Li-sans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim. er-Rûh. Kahi-re: Dârü’l- Hadis, 1989/1410.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. Thk. Ali Sami en-Neşşar-Süheyr Muhammed Muhtâr-Faysal Bedir Avn. İskenderiye: Maârif, 1969.
• Çelik, Mehmet. Bizans İmparatorluğunda Din-Devlet İlişkileri. İzmir: Aka-demi Kitabevi, 1999.
• Çelik, Mehmet. Süryani Tarihi. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1996.
• Dalkılıç, Bayram. “Yirminci Yüzyılın İlk Çeyreğinde Türkiye’de Din Felse-fesi”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2004): 63-110.
• Dalkılıç, Mehmet. İslâm Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Dvornik, Francis. Konsiller Tarihi. Trc. Mehmet Aydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• D. W. Johnson. “Arianism”. Dictionary of the Middle Ages. Editor in chief. Joseph R. Strayer. New York: Charles Scribner’s Sons, 1989.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2000): 309-325.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Nefḥu’r-rûḥ ve’t-tesviye. Hacı Mahmud, 004223: 64-90. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Gündüz, Şinasi. Hıristiyanlık. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araş-tırmaları Merkezi Yayınları, 2006.
• Hâdimî, Ebû Saîd. Risâletün fi'r-rûh. Yazma Bağışlar, 3672/6: 107b-115a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Halis, Zeki. Hak Dini Kur’an Dili Tefsirinde Kelâmî Meselelerin İşlenişi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2006.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1980.
• Harman, Ömer Faruk. “Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsâ”. İslâm ve Hıristiyan Kay-naklarında Hz. İsâ, Uluslararası Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu Sempoz-yumu II. 3-12. B.y. Y.y. 2005.
• İbn Hazm el-Endelüsî, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed ez-Zâhiri. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. Thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İslamoğlu, Hatice. Elmalılı Tefsirinde Yahudi ve Hıristiyanlara Bakış. Yük-sek Lisans, Harran Üniversitesi, 2008.
• Janet, Paul - Seailles, Gabriel. Metâlib ve Mezâhib: Metafizik ve İlahiyat. Trc. Elmalılı M. Hamdi Yazır. İstanbul: Eser Neşriyat, 1978.
• Kaçar, Turhan. “Ebioniteler’den Arius’a: Eskiçağ Doğu Hıristiyanlığında İsâ Teolojisi Tartışmaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/2 (2003): 187-206.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. 16 Cilt. Thk. Mahmut Muhammed Ka-sım. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• McHugh, Michael P. “Trinity”. Encyclopedia of Early Christianity. 914-916. Ed. Everett Fergusson. Newyork: London, 1990.
• Makdîsî, Muhtâr b. Tahir. Kitâbü’l-Bedʾ ve’t-târîḫ. 6 Cilt. Nşr. Clement Im-bault Huart. Bağdad: Mektebetü’l-Müsenna, ts.
• Marulcu, Hasan Tevfik. “İbn Teymiye’nin Vahdet-i Vücûd, Hulûl ve İttihâd Yaklaşımlarına Kelâm Açısından Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2008): 75-86.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. Haz. Mehmet Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan, 2005.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitâbü’t-Tevḥîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2005.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitâbü’t-Tevḥîd. Haz. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Di-yanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2003.
• O’leary, De Lacy. İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri. Trc. Yaşar Kutluay - Hüseyin Yurdaydın. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971.
• Ostrogorsky, George. Bizans Devleti Tarihi. Trc. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1981.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. en-Nefs ve’r-rûḥ ve şerḥu ḳuvâhumâ. İslâmabad: Ma’hedü’l-Ebhasi’l-İslâmiyye, 1969.
• Richard E. Rubenstein, İsâ Nasıl Tanrı Oldu. Trc. Cem Demirkan. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004.
• Giritli Paşa, Sırrı. er-Rûh. İstanbul: Matbaa-i Tozlıyan İdare-i Şirket-i Müret-tibiye Matbaası, 1303.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Melkâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 84-85. İstanbul: TDV Yayınları, 2004
• Sinanoğlu, Mustafa. İslâm Kaynaklarında Hıristiyanlık. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2001.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Hıristiyan ve İslâm Kaynaklarında Tartışmalı Bir Dini Toplantı: İznik Konsili”. İslâm Araştırmaları Dergisi 6 (2001): 1-16.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. Beyrut: Dar-ı İbn Hazm, 2005.
• Şeker, Zeliha. Hak Dini Kuran Dilinin Kelâmi Açıdan İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2007.
• Şenay, Bülent. “Ayrılmış Doğu Kiliselerinin Tarihsel Gelişimi”. Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 133-140. Ankara: Diyanet İşleri Baş-kanlığı, 2007.
• Ural, Kazım. Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili Işığında Ehl-i Kitap Kavramı. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2015.
• Vasiliev, Alexander Alexandorvich. Bizans İmparatorluğu Tarihi. Trc. Arif Müfid Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Elmalılı Muhammed Hamdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 57-62. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 8 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği, 1936.