Kelamî Yaklaşımların Oluşumuna Etki Etmesi Bakımından Sahabe Anlayışı

Yıl 2019, Sayı: 51, 283 - 301, 30.06.2019

Ahmet Gençdoğan

https://doi.org/10.29288/ilted.527029

Öz

Kitap ve Sünnet’in öncelikli
muhatabı olan sahabe, dinî esasları en doğru şekilde öğrenen, yorumlayan ve
yaşayan insanlara işaret etmesi bakımından dinde bir konum sahibi olmuş, Kitab
ve Sünnet’in bilinmesinde ve anlaşılmasında da kaynak kabul edilmiştir. Dinî
esasların devamlılığı ve kalıcılığı da sahabenin çabasıyla mümkün olmuş, onlar
ilahi hakikatlerin, bozulmadan korunarak sonraki insanlara ulaştırılmasını
sağlamışlardır. Bununla birlikte sahabe arasında yaşanan birtakım tartışmalar
da sonraki dönemde farklı itikadî yorumların ortaya çıkmasına zemin hazırlamış,
itikadî yaklaşımların, kendilerini diğer dinî gruplardan ayırmak ve farklı
kılmak üzere benimsedikleri prensiplerin oluşmasında, sahabe algısı ve anlayışı
doğrudan belirleyici olmuştur. İtikadî gruplar, fıkıh, tefsir ve hadis
muhtevasını da sahabe düşüncesi etrafında şekillendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

itikad, haricî, şiî, mu’tezilî, sünnî, Kelam, sahabe, sünnî

Sahaba Understanding in terms of its Influence on the Formation of Kalamî Approaches

Öz

The Sahaba, the primary
correspondent of the Qur’an and the Sunnah, have a steady position in terms of
pointing out to people who learn, interpret and live the religious principles
in the most accurate way, and are accepted as a source in the understanding and
knowledge of Qur’an and Sunnah. Also, the continuity and durability of the
religious principles have been possible with the efforts of the Sahaba, and
they have provided the divine truths to be preserved and delivered to the next
generations. However, some debates among the Sahaba have provided the basis for
the emergence of different faithful interpretations in later periods and
perception and understanding of the Sahaba have directly been determining in
the formation of the principles which were adopted by various approaches of
beliefs to distinguish and differentiate themselves from other groups. The
groups with different belief approaches have shaped fiqh, tafsir and hadith
content around the Sahaba thought.

Anahtar Kelimeler

Kalam, the Sahaba, faith, Kharijite, Shiite, Mu’tazila, Sunni

Kaynakça

• Âcûrî, Ebû Bekr Muhammed b. Huseyn. Kitâbu’ş-Şerîʿa. Thk. Abdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Dümeycî. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Askalânî, İbn Hacer. el-İṣâbe fî Temyîzi’s-Ṣaḥâbe. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası Alevi-Sünni Ayrışmasının Arka Planı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Ayar, Kenan. Sahabe Dönemi Siyasi Olaylarında Kur’an’ın Rolü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Muhammed. Şerḥu ʿAḳîde Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâʿa. Thk. Arif Aytekin. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye Silsiletü’r-Resâili’t- Türâsiyye III, 1989.
• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-Firaḳ. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1995.
• Benli, Yusuf. “Ehl-i Sünnet Geleneğinde Sahâbe Algısı”. İslâm Medeniyeti-nin Kurucu Nesli Sahâbe –Sahâbe Kimliği ve Algısı- Sempozyumu (Sa-karya, 27-28 Nisan 2013).
• Bilmen, Ömer Nasuhi Bilmen. Ashâb-ı Kirâm Hakkında Müslümanların Ne-zih İtikadları. İstanbul: Hisar Yayınevi, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. Thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2015.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. Trc. Vecdi Akyüz. İstan-bul: Kitabevi, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. Trc. İbrahim Akba-ba. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdülmelîk b. Abdillah b. Yusuf. Kitâbu’l-İrşâd ilâ Ḳavâṭiʿi’l-Edille fî Uṣûli’l-İʿtiḳâd. Thk. Muhammed Yûsuf Musa. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1950.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. Thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2015.
• Ebû Hanife, Numan b. Sabit. el-Fıḳhu’l-Ekber, İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri içinde. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Ebû Hanife. el-Fıḳhu’l-Ebsaṭ, İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri içinde. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Ebû Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi Fıkıh Usûlü. Trc. Ab-dulkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Söylem ve Yorum. Trc. Muhammed Coşkun. İstan-bul: Mana Yayınları, 2015.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sahâbe Hukuku ve Ashâba Saygısızlığın Dînî Hük-mü”. Hadis Tetkikleri Dergisi 8/1 (2010): 7-32.
• Efendioğlu, Mehmet. Sahâbeye Yöneltilen Tenkitler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. Maḳâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İḫtilâfü’l-Muṣallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1990.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. el-İbâne ʿan Uṣûli’d-Diyâne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmâmiyye Şîası (Câferiyye Mezhebi) Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Ḳânûnu’t-Te’vîl. Thk. Mahmud Bîcû. Dımeşk: y.y., 1993.
• Gökalp, Yusuf-Yücel, Fatih. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 44: 328-338. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “İslâm’da İlk Siyâsî Kavmiyetçilik Hilâfetin Ku-reyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/1 (1979): 121-213.
• İbn Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîḫ. Thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1990.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Ṭabaḳâtü’l-Kebîr. Thk. Ali Muham-med Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 2001.
• İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Ḥilyetü’l-Evliyâ ve Ṭabaḳâtü’l-Eṣfiyâ. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1996.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdülcebbâr el-Esed Âbâdî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-Ḫamse. Thk. Abdülkerîm Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Kâdî Abdülcebbâr. Tesbîtü Delâili’n-Nübüvve. Thk. Abdülkerîm Osman. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 1966.
• Karadaş, Cağfer. “Mezhep ve İsim Mezhep-İsim Münasebeti ve Ehl-i Sünnet Topluluğuna Verilen İsimlere Dair Bir Değerlendirme”. Marife Dergisi 3 (2005): 7-24.
• Korkmaz, Sıddık. Şîa’nın Oluşumu Hz. Ali’nin Vasîliği Düşüncesi. İstanbul: İz Yayınları, 2015.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. Thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2015.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn. Baḥru’l-Kelâm. Thk. Veliyyü’d-Dîn Muhammed Salih el-Ferfûr. Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfûr, 2000.
• Okumuş, Ejder. “Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’in Bir Meşrûiyet Aracı Olarak İcat ve İstihdamı”. Marife Dergisi 3 (2005): 47-59.
• Öz, Mustafa. “Şîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öz, Şaban. Sahabe Sonrası İktidar Mücadelesi. Ankara: Ankara Okulu Ya-yınları, 2011.
• Özpınar, Ömer. “Fedâilü’s-Sahâbe Edebiyatının Teşekkülü ve Muhtevasına Etki Eden Sebepler Üzerine”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe –Sahâbe Kimliği ve Algısı- Sempozyumu. Sakarya, 27-28 Nisan 2013).
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Uṣûlü’d-Dîn. Thk. Hanz Peter Lins. Kahi-re: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003.
• Sofuoğlu, Cemal. “Gadir-i Hum Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 26/1 (1984): 461-470.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳân fî ʿUlûmi’l-Kur’ân. Thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. Suudi Arabistan: y.y., ts.
• Şankıtî, Muhammed b. el-Muhtar. Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünni-Şii İlişkileri. Trc. İdris Çakmak. İstanbul: Mana Yayınları, ts.
• Şankıtî, Muhammed b. el-Muhtar. Sahabe Arasındaki Siyasi İhtilaflar. Trc. Faruk Aktaş. İstanbul: Çıra Yayınları, 2009.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Niḥal. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Şerif, Mian Muhammed. İslâm Düşüncesi Tarihi. Trc. Aydın Ünlü. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve. es-Sünen. Thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2015.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, ts.