Müsteşrik Alfred Guillaume’nin Mescid-i Aksâ’nın Yerine Dair Görüşlerine Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2019, Sayı: 52, 287 - 309, 31.12.2019

İsmail Altun

https://doi.org/10.29288/ilted.572856

Cited By: 1

Öz

        Dini metinlerde önemine ve faziletine vurgu yapılan ve Müslümanlar tarafından yeryüzündeki üç büyük mescitten biri olarak kabul edilen Mescid-i Aksâ’nın, Kudüs topraklarında bulunduğu hususunda kadim Sünnî kaynaklar ittifak halindedir. Şiiler hariç yirminci yüzyılın ikinci yarısına kadar Müslümanlar arasında Mescid-i Aksâ’nın yerine dair herhangi bir tartışma olmadığı söylenebilir. Ancak bu tarihten itibaren çeşitli gerekçelerle farklı görüşler ve iddialar ortaya atılmış, mezkûr Mescid’in Kudüs’te bulunup bulunmadığı tartışma konusu yapılmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu tartışmaları başlatan ilk isim, 1953’de konuyla ilgili bir makale kaleme alan İngiliz oryantalist Alfred Guillaume olmuştur. Guillaume, makalesinde bazı gerekçeler ileri sürerek Mescid-i Aksâ’nın Kudüs’te değil Mekke yakınlarındaki Ci‘râne bölgesinde olduğunu iddia etmiştir. Bilahare Türkiye’deki kimi muasır araştırmacılar da gerekçeleri kısmen farklılık arz etse de sonuç itibariyle bu konuda Guillaume ile aynı görüşü paylaşmışlardır. Bu hususta yapılan tartışmaların ve yorumların ne derece gerçekçi olup olmadığını ortaya koymak ve sağlıklı bir değerlendirmeye tabi tutmak, başta İsrâ hadisesi olmak üzere bazı tarihî vak’aların doğru anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Binaenaleyh bu makalede, Guillaume’nin Mescid-i Aksâ’nın yerine dair farklı görüş ve yaklaşımları eleştirel bir bakış açısıyla ele alınarak değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Mescid-i Aksâ, Hz. Peygamber, Kudüs, Ci‘râne, Alfred Guillaume

A Critical Approach to the Views of Orientalist Alfred Guillame Regarding the Location of al-Masjid al-Aqṣā

Öz

         Al-Masjid al-Aqṣā is considered by the Muslims to be one of the three great mosques on earth. Also, its importance and merit have been mentioned and emphasized in religious texts. There is a consensus among classical Sunnī scholars that it is located in the Jerusalem region. It could be said that -excluding the Shiites-, there has been no debate among Muslims regarding the place of al-Masjid al-Aqṣā, until the second half of twentieth century. However after that, various claims have been set forth regarding its place; whether it is located in Jerusalem, based on diverse reasons. As far as we could find out, the first person to launch these debates is the British orientalist Alfred Guillaume, with his article published in 1953 regarding the issue. Based on some reasons, he alleged that al-Masjid al-Aqṣā is not located in Jerusalem, but in a region called Ci‘rāne (a place near Mecca). Afterwards, some contemporary researchers in Turkey shared the same idea with Guillaume, -in consequence-, despite having partially different reasons. It is of great importance to determine to what extent those debates are realistic, and also to evaluate them in a healthy manner; with a view to understanding some certain historical events in an accurate manner, especially the event of Isra. Therefore, this article investigates critically diverse views and approaches of Guillaume related to the place of al-Masjid al-Aqṣā.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, The Prophet Muhammad, Jerusalem, al-Masjid al-Aqṣā, Alfred Guillaume

Kaynakça

• Abbas el-Kummî. Müntehe’l-Âmâl. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Mustafâ’l-‘âlemiyye, 1432/2011.
• Abdülkerîm, Muhammed. Kitâbü’l-Mescidi’l-Aḳṣâ. b.y.: y.y. ts.
• Abdullah b. Mübârek. Müsnedü’l-İmâm Abdullah b. el-Mübârek. Thk. Subhi el-Bedrî es-Sâmerâî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1407/ 1987.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekir es-San‘ânî. el-Muṣannef. Thk. Habiburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Ağırakça, Ahmet. “Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın İslâm’daki Yeri”. Mescid-i Aksâ Sempozyumu Bildirileri (İstanbul, Nisan 2009). Haz. İHH Araştırma Yayınlar Birimi, 81-88. İstanbul: İstanbul Barış Platformu, 2009.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût – Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1420/1999.
• Ahmed Ömer Haşim. “el-Mescidü’l-Aḳṣâ ve mekânetühû fi’l-İslâm”. Mecelletü’l-Ezher 53/7 (1981): 1304-1305.
• Altun, İsmail. “Muhammed Hamîdullah’ın Mescid-i Aksâ’nın Yerine Dair Görüşlerine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (Haziran 2018): 293-316.
• Altun, İsmail. “Sahabe Gözünde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 47 (2017): 153-169.
• Âlûsî, Ebü’l-Fadl Şihâbuddîn. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. Beyrut: Y.y., ts.
• Ateş, Süleyman. “Mescid-i Aksâ”. Kur’ân Ansiklopedisi. 13: 270-274. İstanbul: 1997-2003.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mes‘ûd es-Sülemî es-Semerkandî. Tefsîru’l-‘Ayyâşî. Thk. Hâşim el-Mahallâtî. Beyrut: Müessesetü'l-a‘lemî li’l-matbû‘ât, 1411/1991.
• Azimli, Mehmet. Siyeri Farklı Okumak, Mekke Yılları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Azimli, Mehmet. “İsrâ ve Mi’râc Olayları Üzerine Bazı Mülahazalar”. Bilimname: Düşünce Platformu 7/16 (2009/1): 43-58.
• Balcı, İsrafil. İsrâ ve Mi’râc Gerçeği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Balcı, İsrafil. “Kur’an’daki el-Mescidü’l-Aksâ Kavramının Kritiği”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 12/3 (2012): 159-175.
• Bayram, Mikail. “Kur’ân’da Adı Geçen Mescidü’l-Aksâ Nerededir?”. İktibas 274 (Ankara: Ekim 2001): 46-47.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahya. Ensâbu’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî - Muhammed Hamîdullah. Beyrut: Dârulfikr, 1417/1996.
• Bozkurt, Nebi. “Namazgâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 357-360. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. İstanbul: Dâru Tavki‘in-necât, 1422/2001.
• Buhl, Frantz. “Kudüs”. İslâm Ansiklopedisi. 6: 952-964. İstanbul: MEB Yayınları, 1977.
• Ca‘berî, Burhânüddîn Ebû İshâk İbrâhîm b. Ömer b. İbrâhîm b. Halîl. Rüsûmü’t-taḥdîs fî ʻulûmi’l-ḥadîs. Thk. İbrahim b. Şerif. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1421/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistanî. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• Ebü’l-Yümn el-Uleymî, Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Makdisî el-Hanbelî. el-Ünsü’l-celîl bi târîḫi’l-Ḳuds ve’l-Ḫalîl. Thk. Adnan Yûnus. Amman: Mektebetü Dendîs, 1999.
• Efendioğlu, Mehmet. “Maktû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 457-459. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Ezraki, Ebu’l-Velid Muhammed b. Abdillah. Aḫbâru Mekke ve mâ câ’e fîhâ mine’l-âsâr. Thk. Abdülmelik b. Abdillah b. Dehîş. b.y.: Mektebetü’l-esedî, 1424/2003.
• Guillaume, Alfred. “Where was al-Masŷid al-Aqsâ”. al-Andalus Dergisi 18/2 (1953): 323-336.
• Güç, Ahmet. “Yeryüzünde Üç Büyük Mescid”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993): 267-274.
• Hamîdullah, Muhammed. Aziz Kur’ân. Trc. Abdülaziz Hatip - Mahmut Kanık. İsanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 5. Baskı. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1993.
• Hamîdullah, Muhammed. “Mescidü’l-Aksâ ve’l-Mescidü’l-Aksâ”. Trc. Mehmet Selim Ayday, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4-5 (2016): 62-70.
• Hicazi, Târık Ahmed. Şia ve Mescid-i Aksâ. Konya: Meva Yayınları, 2010.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. Zübeyr. Müsnedü’l-Ḥumeydî. Thk. Hüseyin Selim Esed. Dımaşk: Dârussafâ, 1996.
• Itr, Nûreddin. Menhecü’n-naḳż fî ‘ulûmi’l-ḥadîs. Dımaşk: Dârulfikr, 1981.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. Thk. Muammed ‘Avvâme. Beyrut: Dâru Kurtuba, 1427/ 2006.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Muḳaddime. Thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dımaşk: Dâru Ya‘rub, 1425/2004.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. Cevâmi‘ü’s-sîre. Thk. İhsan Abbas - Nâsıruddîn el-Esed. Kahire: Dârulmeârif, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü'n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekka - İbrahim el-Ebyârî - Abdülhafîz Şelebî. Kahire: Y.y., ts.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdullah. Taḥṣîlü’l-üns li zâiri’l-Ḳuds. Thk. Îsâ el-Kaddûmî - Halid Nevâsıre. Kuveyt: Dirâsetü't-Tevsîkıyye, 1430/2009.
• İbn İshâk, Ebû Bekr b. Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Kitâbü'l-Mübtede’ ve’l-meb‘as ve’l-meġâzî: Sîretü İbn İshâk. Thk. Muhammed Hamîdullah. Konya: 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1996-1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünen. İstanbul: Y.y., 1981.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Ebû Bekir Muhammed b. Müslim b. Abdillah. el-Meġâzi’n-nebeviyye. Thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Dârulfikr, 1401/1981.
• İbn Teymiye. Mecmû‘atü’l-fetâvâ. Thk. Enver el-Bâz - Âmir el-Cezzâr. B.y.: Dârulvefâ, 1426/2005.
• Kesler, Muhammet Fatih. “Mücâhid b. Cebr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 442-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Tefsîru’l-Mâturîdî (Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne). Thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
• Mizzî, Cemâlüddin Ebu’l-Haccâc Yûsuf. Tehẕîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1992.
• Mukatil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen. Tefsîr. Thk. Ahmed Ferid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. Riyad: Beytü’l-efkâri’d-devliyye, 1419/1998.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. Sünen. Thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebü’l-matbû‘âti’lİslâmiyye, 1406/1986.
• Önkal, Ahmet. “Ci‘râne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 25. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Cami”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 46-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özcan, Mustafa. “Mescid-i Aksâ ve Üçüncü Mâbedin Kaderi”. Mescid-i Aksâ Sempozyumu Bildirileri (İstanbul, Nisan 2009). Haz. İHH Araştırma Yayınlar Birimi, 65-71. İstanbul: İstanbul Barış Platformu, 2009.
• Özel, Recep Orhan. “Kur’ân’daki Hissî Mucizelere Modern Yaklaşımlar Bağlamında Bir İnceleme: Mustafa Öztürk Örneği -II-“. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017): 2: 37-72.
• Öztürk, Mustafa. Nüzul Sırasına Göre Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Paret, Rudi. Kur’ân Üzerine Makaleler. Trc. Ömer Özsoy. Ankara: Bilgi Vakıf Yayınları, 1995.
• Râzî, Fahrüddîn. Mefâtiḥu’l-ġayb. Beyrut: Dârulfikr, 1981.
• San‘ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Müslim Muhammed. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1410.
• Schrieke, Bep. “İsrâ”. İslâm Ansiklopedisi. 5/2: 1126-1127. İstanbul: MEB Yayınları, 1987.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Vefâʾü’l-vefâʾ bi-aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1419.
• Taberî, Ebû Cafer Mummed b. Cerîr. Târîḫu’r-rusûl ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2. Baskı. Kahire: Dârulmeârif, ts.
• Taberî, Ebû Cafer Mummed b. Cerîr. Tefsîru’t-Ṭaberî Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 2. Baskı. Kahire: 2001.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Ṭayâlisî. Thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1419/1998.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsâ. Sünen. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. İstanbul: Y.y., 1981.
• Tuğ, Salih - Yaşaroglu, M. Kâmil. “Muhammed Hamîdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 534-537. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Meġâzî. Thk. Muhammed Abdu’l-Kâdir Ahmed Atâ. Beyrut: 2004.
• Wensinck, Arent Jan. “Mescid-i Aksâ”. İslâm Ansiklopedisi. 8: 118-119. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah. İ‘lâmu’s-sâcid bi aḥkâmi’l-mesâcid. Thk. Ebu’l-Vefâ Mustafa el-Merâgi. Kahire: Vezâretü’l-evkāfi’l-Mısriyye, 1420/1999