Yemen ve Halkını Metheden Rivâyetlerin Tespit ve Tahlili

Yıl 2019, Sayı: 52, 89 - 111, 31.12.2019

Abdurrahman Ece

https://doi.org/10.29288/ilted.582259

Öz

Son dönemde İslam dünyasında yaşanan
olumsuzluklar bir tarafa Yemen, yıllardır iç çatışmalar ve bunun sonucu olan
açlık ve sefalet ile gündemdeki yerini korumaya devam etmektedir. Her geçen gün
yarasının daha da derinleştiği görülmektedir. Aslında Yemen, köklü geçmişiyle
büyük sahâbîler ve âlimlerle anılan önemli bir İslam beldesidir. Hadis
kaynaklarımızda Yemen ve Yemenlilerle ilgili birçok rivâyete rastlamak
mümkündür. Bu bağlamda Hz. Peygamber’in Yemen cihetini işaret ederek, “İmanın
ve hikmetin Yemen’li olduğunu” belirttiği rivâyetler öne çıkmaktadır. Bunların
birden çok sahâbîden geliyor olması ayrıca önemlidir. Özellikle Yemen’in ve
Yemenlilerin günümüzdeki durumu, dikkatlerimizi bu rivâyetlere çekmiştir. Bu
rivâyetlerin tespit ve delalet yönünden incelenmeleri doğru anlaşılmalarına
katkı sağlayacağı gibi farklı taraflara çekilmelerinin de önüne geçecektir.
Zira genel anlamda rivâyetlerin sıhhat durumlarının göz ardı edilmesi veya
bağlamlarından koparılarak yanlış anlamlar yüklenmesi günümüzün önemli hadis
problemleri arasındaki yerini korumaktadır. Çalışmada Yemen’i ve Yemenlileri
öven rivâyetler tespit ve delalet yönünden ele alınmış, bunların geçtiği
kaynaklar tespit edildikten sonra sahâbî raviler esas alınarak sened ve metin
tahlilleri yapılmıştır. Amaç bu rivâyetlerin doğru anlaşılmaları ve
değerlendirilmelerine katkı sunmaktır. Temel hadis kaynakları başta olmak üzere
birçok eserde yer aldıkları görülen bu övgülerin, Hz. Peygamber dönemindeki
güzel huylu Yemenlilere yönelik söylendiği, sonraki insanlara teşmil etmenin
isabetli olmayacağı kanaatine varılmıştır.       

Anahtar Kelimeler

Hadis, İman, Hikmet, Yemen, Rabî‘a, Mudar

Determinations and Analysis of Narrations Praising Yemen and Its People

Öz

 Recent
adversities in the Islamic world aside, Yemen, maintains its place in the
agenda with internal conflicts and the consequent hunger and misery. It is seen
that this wound deepens every day. In fact, Yemen is an important Islamic
Country, where great companions (sahabah) and religious scholars have emerged
with their deep-rooted past. In our hadith sources, there are many narrations
praising Yemen and Yemenis. In this context, it is mentioned that the Prophet
pointed out the direction of Yemen and stated that faith was in this facet and
that the faith and wisdom were Yemenis. It is also important that they come
from multiple sahabah. Especially, the present situation of Yemen and Yemenis
has brought our attention to these narrations. The examination of these
narratives in terms of detection and evidence will contribute to their correct
understanding and prevent them from being drawn to different parties. Because,
in general terms, the ignorance of the reliability status of narratives, or
misunderstanding them by taking them apart from their contexts remains one of
the important hadith problems of today. In this study, the narrations praising
Yemen and Yemenis are discussed in terms of detection and signification. After
the sources in which these are found were determined, isnâd and text analyzes
were made on the basis of the sahabah narrator. The aim is to contribute to the
correct understanding and evaluation of these narrations.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Iman, Wisdom, Yemen, Rabia, Mudar

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. Muṣannef. Thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403.
• Ahmed b. Hanbel. Faḍâilu’ṣ-ṣahâbe. Thk. Vasiyyullah Muhammed Abbas. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1983.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. el-Muḫtaliṭîn. Kahire: Mektebetü’l-hânecî, 1996.
• Alî el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. Mirḳātü’l-mefâtîḥ. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2002.
• Aycan, İrfan. “Rebîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 498-499. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn el-Aynî. ‘Umdetü’l-ḳārî. Beyrut: Dârü ihyâi’t-turâsi’l-arâbî, ts.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî. ‘Avnü’l-ma‘bûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûḥu’l-büldân. Beyrut: Müessesetü’l-mu‘âf, 1987/1407.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî. el-Ba‘s ve’n-Nüşûr. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1988.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr el-Bezzâr el-Basrî. el-Müsned. Thk. Mahfûzurrahman Zeynullah. Beyrut: Müessese Ulûmi’l-Kur’an, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrâhîm el-Buhârî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl el-Buhârî. et-Târîḫu’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Sosyal, Siyasi ve Dini Yönleriyle Yemen Hûsî Hareketi”. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 16, 30 (2011): 115-152.
• Coşkun, Selçuk. Hadise Bütüncül Yaklaşım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Demirci, Kadir. “‘İman da Hikmet de Yemendedir” Hadisine Dair Bir İnceleme’”. Dini Araştırmalar 14/38 (Ocak - Haziran 2011): 95 - 122.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-arabî, ts.
• Ebû Avâne, Ya‘kub b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsnedü Ebî ‘Avâne. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, ts.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma‘rifetü’ṣ-ṣaḥâbe. Thk. Âdil b. Yûsûf. Riyâd: Dârü’l-vatan, 1998.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. el-Müsned. Thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn, 1984.
• Ece, Abdurrahman. Hadislere Gâî Yaklaşım. İstanbul: Nida Yayınları, 2019.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1397/1977.
• Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî. Mişkâtü’l-Meṣâbîḥ. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrut: Meketebetü’l-İslâmî, 1985.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî. el-Müsned. Thk. Hüseyin Selîm Esed. Beyrut: Dârü’s-Sekâ, 1996.
• Humeydî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr Fütûh. Tefsîru garîbi mâ fi’s-sahîhayn el-Buhârî ve Muslim. Kahire: Mektebetü’s-sünne, 1995/1415.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn el-Irâkî. Tuḥfetü’t-taḥṣîl fî zikri ruvâti’l-merâsîl. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1999.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstî‘âb. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddîn el-Kasım b. Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî. Târîhu Medîneti Dımaşk. Beyrut: Dârü’fikr, 1995.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtûbî. Şerhu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. Kitâbü’s-Sünne. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1993.
• İbn Ebî Hâtım, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dârü ihyâi’t-turâsi’l-arâbî, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. Thk. Muhammed Avvâme. Beyrut: Dâru Kurtuba, 2006/1427.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İṣâbe. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzihi nühbeti’l-fiker. Riyad: Matbaatü Sefîr, 1422.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥü’l-bârî. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lîsânü’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-e‘lemî, 1986/1406.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tabaḳātü’l-müdellisîn. Thk. Âsım b. Abdullah. Ürdün: Meketebetü’l-menâr, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Taḳrîbü’t-tehzîb. Thk. Muhammed Avvâve. Sûriye: Dârü’r-raşîd, 1986/1406.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân bi Tertîbi İbn Belbân. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1993/1414.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Siḳāt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1975/1395.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Daru İhyâi’t-turasi’l-Arabi, 1975.
• İbn Mülakkin, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tavḍîḥ li şerḥi’l-Câmi‘i’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımaşk: Dârü’n-Nevâdir, 2008/1429.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn el-Bağdâdî. Câmi‘ü’l-‘ulûmi ve’l-ḥikem. Beyrut: Dârü’l-maʿrife, 1408.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. eḍ-Ḍu‘afâ ve’l-metrûkîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-ġābe. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994/1415.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabaḳât. Beyrut: Dâru sâdır, 1968.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-İclî. Ma‘rifetü’s-siḳāt. Medine: Mektebetü’d-dâr, 1985/1405.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî. İrşâdü’s-sârî. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ el-Emiriyye, 1323.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şah b. Muazzam Şah el-Keşmîrî. Feyḍü’l-Bârî alâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005/1426.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr. Nazmü’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir. Mısır: Dârü’l-kütübi’s-selefiyye, ts.
• Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer el-Kudâî. Müsnedü’ş-Şihâb. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1986/1407.
• Kurt, Halil. “Yemen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43: 400-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer el-Kurtubî. el-Müfhim limâ eşkele min telḫîsi kitâbi Müslim. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1996/1417.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mudar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 358-359. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Ma‘mer b. Râşid. el-Câmi‘ (Musannef’in Sonunda). Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. Muvaṭṭa. Mısır: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Mehmet Hayri Kırbaşoğlu. “İman da Yemen’lidir Hikmet de!”. Erişim: 14 Temmuz 2019. http://www.hayrikirbasoglu.net/?p=334.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn el-Mizzî. Tehzîbü’l-kemâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1980/1400.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Minhâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1392.
• Oku, düşün, uygula. “Yemen’deki insanlık dramı – Prof. Dr. Hayri Kırbaşoğlu”. Erişim: 15 Temmuz 2019. https://kitapvein-san.com/yemendeki-insanlik-drami/
• Önkal, Ahmet. “Hazrec (Benî Hazrec)”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 17: 143-144. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Rebî’ b. Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Müsned. Beyrut: Dârü’l-hikme, 1415.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-Süyûtî. Esmâü’l-müdellisîn. Thk. Mahmûd Muhammed. Beyrut: Dârü’l-cîl, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-Süyûtî. Katfü’l-ezhâri’l-mütenâsire fi’l-ahbâri’l-mutevâtire. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1985/1405.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-Süyûtî. ed-Dîbâc ‘alâ Ṣaḥîḥi Müslim. Suudi Arabistan: Dâru İbn Affân, 1996.
• Şahyar, Ayşe Esra. “‘İman Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir’ Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi Bakımından Bir Değerlendirme”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) 10/1 (2012): 7-33.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. el-Mü‘cemü’l-Kebîr. Mûsul: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1404/1983.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî. Şerḥü muşkili’l-âsâr. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1987.
• Teyâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd et-Teyâlisî. el-Müsned. Thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî. Mısır: Darü Hecer, 1999/1419.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn et-Tîbî. Şerḥü’ṭ-Ṭîbî ‘alâ Mişkâti’l-meṣâbîḥ. Thk. Abdulhamid Hindavi. Riyâd: Mektebetü Nezâr, 1997/1417.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî/el-Câmi‘u’ṣ-Ṣaḥîḥ. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir v.dğr. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arâbî, 1962/1382.
• Tomar, Cengiz. “Yemen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43: 406-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Trt Haber. “Yemen halkının yüzde 80’i yardıma muhtaç”. Erişim: 21 Eylül 2019. https://www.trthaber.com/haber/dunya/yemen-halkinin-yuzde-80i-yardima-muhtac-401609.html
• Türkel, Rifat. “Etkileri Açısından Vehhȃbilik (Suûdi Arabistan Dışı Ülkeler Örneği)”, The Journal of Academic Social Science Studies 6/8 (Ekim 2013): 699-718.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Mes‘ûd el-Bedrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 187. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’l-büldân. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
• Yusuf Gökalp-Fatih Yücel. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44: 328-338. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez-Zehebî. el-Muġnî fi’ḍ-ḍu‘afâ. Thk. Nûreddîn Itır. Katar: İdâretü ihyâi’t-tûrâsi’l-İslâmî, 1987.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez-Zehebî. Mîzânü’l-i‘tidâl. Thk. Alî Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez-Zehebî. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1983/1403.