Kur’an’da Firavunun Dinî Konumuna Dair Âyetler Bağlamında Tefsir Kaynaklarının Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Sayı: 53, 115 - 137, 30.06.2020

Hüseyin Yakar

https://doi.org/10.29288/ilted.605524

Cited By: 1

Öz

Çalışmamızda Hz. Musa’nın peygamberliği dönemindeki firavunun dinî konumu çerçevesinde ele alınabilecek âyetler üzerinden tefsirlerde ortaya konulan yaklaşımların ve bunların nedenlerinin tespit edilmesi, böylece tefsir kaynaklarının ilgili konuya yaklaşım seyrinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu yaklaşımlar tespit edilirken asa-yılan mûcizesi ve zikri geçen firavun bağlamındaki âyetler üzerinden hareket edilmiştir. Zira Kur’an’da mezkûr konunun ilgili âyetler bağlamında zikredildiği, tefsir kaynaklarında da bu âyetler kapsamında açıklamaların yapıldığı görülmektedir. Araştırmamızda tefsir kaynaklarındaki veriler merkeze alınmakla birlikte özellikle modern dönemdeki yaklaşımların kaynağı hakkında bilgi vermek amacıyla konuyla ilgili çağdaş araştırmalar da kullanılmıştır. Makalenin “dinler tarihi” değil de “tefsir” merkezli olması hedeflendiğinden kadim Mısır dinine dair çağdaş araştırmaların sunduğu verilere daha çok dipnotlarda yer verilmiştir. Konunun işlenişinde ve okuyucu bağlamında, müfessirlerin âyetlere bakışını etkileyen tefsir anlayışları, bunun sonucunda söz konusu âyetler hakkında ortaya koydukları parçacı ve bütüncül yaklaşımları, konuyla ilgili olarak yararlandıkları kaynakların çeşitliliği ve zihin yapıları gibi unsurlar üzerinden hareket edilmiştir. Kaynak çerçevesinde ise firavun bağlamında Kur’an’ın, kadim Mısır dininin farklı yapı taşlarına karşılık gelen ifade tarzı/üslubu üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

: Kur’an, Tefsir, Kur’an Üslubu, Hz. Musa, Firavun, Kadim Mısır Dini

Evaluating the Exegesis Sources within the Context of Qur’an Verses Referring to the Religious Position of Pharaoh

Öz

Our study looks over and aims how the exegesis sources study the verses referring to the religious position of pharaoh, who lived in the period of Moses’s prophethood, and tries to find which reasons urged them to compose their approaches and how this approaching process takes shape in the history of exegesis. On determining these approaches, the verses within the context of rod-serpent miracle and the pharaoh are centralised, since the subject is mentioned and the exegesis sources have mentioned of the subject within the scope of these verses. Depending on the pharaoh who lived in the period of Moses’s prophethood, his very self used the phrases in the relevant verses and due to the fact that the study is based on status, not on the person, the usage of ʽpharaohʼ as common and singular noun is adopted. Our study is based on the data in exegesis sources. However, for the purpose of informing about the sources of modern period approaches, modern studies over the topic are used. To make the study exegesis-based and not history of religions-based, the data of the modern studies are placed in footnotes. On treating the subject and within the context of reader, the commenting approaches by the exegetes which affect their points of view for the verses and consequently their atomized-holistic views, the diversity of sources used by them and their mind structure are presented. Within the scope of sender, Quranic wording which corresponds to different building stones of Ancient Egypt religion is remarked.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Exegesis, Qur’anic Wording, Moses, Pharaoh, Ancient Egypt Religion

Kaynakça

• Adam, Baki. Yahudilik ve Hıristiyanlık Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Âlusî, Şehabeddin Mahmud. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, b.y.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aydın, Şükrü. “Kur’an’a göre Yahudiliğin Mısır Dönemi ve Bu Dönemdeki Bölge Halklarının Karakter Yapıları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9/47 (Aralık 2016), 1034- 1045.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şafi‘î. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Thk. Muhammed Subhi Hasan Hallâk - Muhammed Ahmed el-Atraş. 3 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dârü’r-Reşid, 2000.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslamî, 1984.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûḥi’l-beyân. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniyye, H 1330.
• Desplancques, Sophie. Antik Mısır. Çev. İsmail Yerguz. Ankara: Dost Kitabevi, 2006.
• Ebû Hayyân el-Endülüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. Thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud- eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebu’s-Suûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı, Meal-Tefsîr. Çev. Cahit Koytak- Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Feyzü’l-Kâşânî. Tefsîru’ṣ-ṣâfî. Tsh. Hüseyin el-Âlemî. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lâ li’l-Matbû‘ât, 1979.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. Thk. Muhammed Muhammed Tamir. Kahire: Darü’l-Afaki’l- Arabiyye, 2004.
• Harman, Ömer Faruk. “Firavun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. 13/ 118-121.
• Havvâ, Saîd. el-Esâs fi’t-fefsîr. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2. Basım, 1989.
• Hornung, Erik. Mısırbilime Giriş. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Hornung, Erik. Mısır Tarihi. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Hüvvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru Kitâbillâhi’l-‘Azîz. Thk. el-Hâcc b.Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Acîbe el-Hasenî eş-Şâzelî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî. el-Baḥru’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. Thk. Ömer Ahmed er-Râvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2002.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî en-Nu‘mânî ed-Dımaşkī. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. Thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud, eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed- Muhammed es-Seyyid Reşad. 15 Cilt. Giza: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• Kara, Necati. Kur’an’a Göre Hz. Musa Firavun ve Yahudiler. İstanbul: Seha Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kāsım ed-Dımaşkī. Meḥâsinü’t-teʾvîl. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kummî, Ebu’l-Hasen Ali b. İbrahim. Tefsîru’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. Kum: Dârü’l-Hücce Acce, H 1426.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-Mübeyyinü limâ Tazammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. Thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. Beyrut-Kahire: Dârü’ş-Şüruk, 11. Basım, 1985.
• Mâtürîdî es-Semerkandî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. Thk. Ertuğrul Boynu Kalın- Bekir Topaloğlu. 19 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 2006.
• Merâgī, Ahmed Mustafâ. Tefsîrü’l-Merâġī. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 1946.
• Mevdûdî, Ebu’l-A‘lâ. Tefhîmü’l-Ḳurʾân-Kur’an’ın Anlamı ve Tefsîri. çev. Mu-hammed Han Kayani vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1987.
• Olgun, Hakan. “Hz. Musa’nın Yüzleştiği Statüko: Kadim Mısır’ın Ma’at Doktrini”. Milel ve Nihal 15/2 (2018), 149-169.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Kahire: Dârül-Menâr, 2. Basım, 1947.
• Sa‘lebî, Ebu İshak Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân. Thk. Ebu Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sayı, Ali. Firavun, Haman ve Karun Karşısında Hz. Mûsâ. İstanbul: İz Yayınları, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-mens̱ûr. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezü Hecr li’l- Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l- Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 4. Basım, 2007.
• Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. Thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Es-Seyyid Haşim er-Rasûlî el-Mahallati- Es-Seyyid Fazlullah el-Yezed et-Tabâtabâî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1986.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Kum-İran: Müessese-i Matbuâ‘tî-i İsmailiyân, 2. Basım, 1972.
• Tantâvî, Cevherî. el-Cevâhir fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-kerîm. 25 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 2. Basım, H 1351.
• Vercoutter, Jean. Eski Mısır (L’Egypte ancienne). Çev. Emine Su. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud- eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abikan, 1998.