Ögeleri Arasındaki Semantik İlişki Bakımından Arapçada İsim Tamlamaları

Yıl 2020, Sayı: 53, 213 - 236, 30.06.2020

İbrahim Fidan

https://doi.org/10.29288/ilted.630641

Cited By: 1

Öz

Arapçada kelimelerin bir araya gelişi belli bir düzen içerisinde gerçekleşir. Çoğunlukla terkîb olarak adlandırılan bu kombinasyonda öğeler arası anlam ilişkileri genellikle basittir. İzâfet terkîbi olarak adlandırılan isim tamlamasında ise kompleks ama bir o kadar da zengin anlam ilişkisi mevcuttur. Meselenin i‛râb eksenli değerlendirildiği geleneksel nahiv anlayışında öğeler arasındaki anlam ilişkisine dair nüve niteliğinde değerlendirmeler mevcutsa da daha çok ta‘rîf-tahsîs ve âmil-ma‘mûl ilişkileri öne çıkarılmaktadır. Konuyu arzu edilen düzeyde ele alan modern çalışmaların sayısı son derece az olup bunlar geliştirilmeye müsaittir. Meseleye katkı sunmayı amaçlayan bu çalışmada konuyla ilgili geleneksel bakış açısı betimleyici bir yaklaşımla ortaya konmuş ve Arap yazılı kültüründeki isim tamlaması örnekleri tümevarım yöntemi ile incelenerek tamlamanın öğeleri arasındaki ilişkilere dair tespitlerde bulunulmuştur. On beş ilişkinin irdelendiği bu çalışma Arapçada isim tamlamalarının belli formel kalıpların ötesinde zengin bir anlam dünyasını barındırdığı ve dildeki iletişim işlevinin daha sağlam bir zeminde gerçekleşmesi adına bu ilişki ağının çözümlenmesinin önemli olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Nahiv, Terkîb, İzâfet, Muzâf, Muzâfun İleyh

Arabic Construct Phrase in terms of Semantic Relationship between their Elements

Öz

The combination of words in Arabic occur in a certain order. In this combination, which is called tarkīb, the relationships between the nouns are generally simple. However, there is a complex but also rich semantic relationship in the construct phrase. In the traditional syntax approach, where the issue is evaluated on the basis of i‘rāb, there are brief evaluations of the semantic relationship between nouns, but the emphasis is on the relations of ta‘rīf-tahsīs and āmil-ma‘mūl. Modern studies examining the relationship between the nouns of construct phrases are also very few at the desired level. This study aims to contribute to the scientific background in this field. In this context, first of all, the traditional point of view has been revealed by descriptive method. Then, examples of construct phrase in Arabic written culture were examined and determinations were made about the relations between the nouns of construction by induction method.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Syntax, Tarkīb, İḍāfah, al-Muḍāf, al-Muḍāf ilayhi

Kaynakça

• Akşit, Eyup. “Arap Dilinde İsm-i Fâilin Tamlanan Olarak Yer Aldığı Lafzî İsim Tamlamaları ve Türkçeye Çevirisi”. Mîzânü’l-Hak İslami İlimler Dergisi 5 (2017), 65-85.
• Anṭâkî, Muhammed. el-Muḥîṭ fî eṣvâti’l-‛Arabiyye ve naḥvihâ ve ṣarfihâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-‛Arabî, ts.
• Bâkistânî, Hatice Muhammed Hüseyin. Kitâbu Şerḥi’l-Cumel fi’n-naḥv taḥḳiḳ ve dirâse li’ş-Şeyḫ Abdülkāhir b. Abdurrahmân el-Cürcânî. Mekke: Câmi‘atu Ummi’l-Ḳurâ, ed- Dirâsâtu’l-‘Ulyâ li’l-‘Arabiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1408.
• Boeston, A.F. L. The Arabic Language Today. London-New York: Routledge, 1970.
• Çakır, Mehmet. Arapçada İsim Tamlaması. İzmir: y.y., 1992.
• Çiftçi, Mehmet Faruk. “Arap Dilinde İzâfet Kavramı, Çeşitleri ve Türk Dilindeki Karşılığı (Bir Mukâyeseli Gramer Çalışması Denemesi)”. TurkishStudies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/12 (Güz 2013), 311-322. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6048
• Daşkıran, Yaşar. “Ta‘lik Karinesi Çerçevesinde Cümle Ögeleri Arasındaki İlişkiler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 255-272. https://doi.org/10.18505/cuid.543687
• Doğan, Candemir. Arapça İsim-Sıfat Tamlamaları ve İsim Cümlesi Kurulumu. İstanbul: Ensar, 2012.
• Ebû Ḥayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelusî. el-Baḥru’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr. Tsh. Sıdḳî Muhammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2010.
• Ebû Ḥayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelusî. İrtişâfu’ḍ-Ḍarab min lisâni’l-ʻArab. thk. Recep Osman Muhammed-Ramazan ʻAbduttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
• Ebû Ṣu‘aylîk, Hâmid Ali Munîfî. el-İḍâfe fi’l-Ḳur’âni’l-Ker’im dirâse terkîbiyye delâliyye. İrbid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Külliyyetü’l-Âdâb, Doktora Tezi, 2004.
• Ekizer, Duran. “Hz. Peygamber’in Üslubunda Mecazi Anlatım: Muslim’in el-Cāmiʿu’ṣ-Ṣaḥīḥ’inde Yer Alan İmanla İlgili Bazı Hadisler Özelinde Bir Tahlil”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (Mart 2018), 203-220. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001488
• Eşḳar, Muhammed Süleyman Abdullah. “el-İḍâfe”. Mu‛cemu ‛ulûmi’l-luġati’l‛Arabiyye ‛ani’l-eimme. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1415/1995.
• Fârisî, Ebû Ali. el-Îḍâhu’l-ʻAḍuḍî. thk. Hasan Şâẕelî Ferhûd. Kahire: y.y., 1969.
• Feyyâḍ, Süleyman. en-Naḥvu’l-‛aṣrî delîlun mubessetun li-ḳavâ‛idi’l-luġati’l-‛Arabiyye. Kahire: Merkezu’l-Ehrâm, 1995.
• Ġalâyînî, Mustafa. Câmi‛u’d-durûsi’l-‛Arabiyye. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‛Aṣriyye, 30. Basım, 1994.
• Gencan, Tahir Nejat, Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, 1979.
• Gündüzöz, Soner. Arapçanın Söz Varlığı. Ankara: Grafiker, 2015.
• Hâfız, et-Tâhir b. Abdusselam Hâşim. Mu‛cemu’l-Hâfız li’l-muteṣâḥibâti’l-‛arabiyye. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 2004.
• Hatîb, Adnân. el-‛Îdu’ẕ- ẕehebî li-Mecma‛i-luġati’l-‛Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu‛âsır, 1986.
• İbn ‛Âşûr Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Ferec Osman. el-Ḫaṣâiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʻİlmiyye, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaluddîn Abdullah el-Ensârî. Evḍaḥu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Berekât Yûsuf Hebbûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2008.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaluddîn Abdullah el-Ensârî. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 4. Basım, 2004.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaluddîn Abdullah el-Ensârî. Muġni’l-lebîb ʻan ḳutubi’l-eʻârîb. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, 1411/1991.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdullah eṭ-Ṭâî. Şerḥu’t-Teshîl. thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed Bedevî el-Maḫtûn. 4 Cilt. Gize: Hecr, 1990.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl el-Baġdâdî. el-Uṣûl fi’n-Naḥv. thk. Abdulhuseyn el-Fetlî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1417/1996.
• İbn Sîde Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail el-Mursî. el-Muhaṣṣaṣ. nşr. Halil İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‛Arabî, 1417/1996.
• İbn Ya‘îş, Muvaffakuddîn Ebu’l-Bekā Ya‘îş b. Ali el-Mevṣılî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. haz. İmîl Bedî‘ Ya‘kûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Muberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. Kitâbu’l-Muḳteḍab. thk. ‛Uḍayme, Muhammed Abdulhâlik. 5 Cilt. Kahire: y.y., 3. Basım, 1415/1994.
• Mustafa, İbrahim. İḥyâu’n-naḥv. Kahire: y.y., 2. Basım, 1992.
• Nâdirî, Muhammed Es‛ad. Naḥvu’l-luġati’l‛Arabiyye. Beyrut: el-Mektebetu’l-‛Asriyye, 1418/1997.
• Raḍî, eş-Şerîf. Telḫîsu’l-beyân fî mecâzâti’l-Ḳur’ân. nşr. Ali Mahmûd Muḳallid. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1986.
• Ryding, Karin C.. A Reference of Modern Standard Arabic. New York: Cambridge University Press, 2005.
• Ryding, Karin C. – Versteegh, Kees. “Idâfa”. Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. 2: 294-298. Ledien-Boston: Brill, 2009.
• Ṣâmerrâî, Fâdıl Salih. Me‛âni’n-naḥv. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. Simâru’l-ḳulûb fi’l-muḍâf ve’l-mensûb. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1424/2003.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Ömer b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫâncî, 3. Basım, 1408/1988.
• Ṣuyûtî, Ebu’l-Faḍl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hem‘u’l-hevâmi‘ Şerḥu Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Abdul‘âl Sâlim Mekram. 7 Cilt. Kahire: ‘Âlemu’l-Kütüb, 2001.
• Ṭabbâ‛, Ömer Fârûk. Dîvânu İbni Ḫafâce. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali. “Terkîb”. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-funûn. nşr. Refîk el-‘Acem. 423-425. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
• Tûncî, Muhammed - Esmer, Râcî. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî ‘ulûmi’l-luġa el-elsuniyyât. tsh. İmîl Ya‘kûb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• ‛Uḍayme, Muhammed Abdulhâlik. Dirâsât li-uslûbi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1972.
• Zafer, Cemîl Ahmed. en-Naḥvu’l-Ḳur’ânî ḳavâ‛id ve şevâhid. Mekke: y.y., 2. Basım, 1418/1998.
• Zemaḥşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Kitâbu’l-Mufaṣṣal fî ‛ilmi’l-‛arabiyye. Gazze: Matba‛atu’t-Taḳaddum, 1323.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-munîr fi’l-aḳîdeti ve’ş-şerîati ve’l-menhec. 30 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikri’l-Mu‛âsır, 1418.