بناء مقياس لمعرفة الميول المذهبيّة وتطبيقه

Yıl 2020, Sayı: 53, 187 - 211, 30.06.2020

Mohammad Jaber Thalgı , Osama Adnan Alghonmeen Mohareb Alsmadı

https://doi.org/10.29288/ilted.649931

Öz

يهدف هذا البحث، إلى بناء مقياس للاتجاه المذهبي والتأكد من صلاحيته وتطبيقه على عيّنة من طلبة جامعة اليرموك الأردنيّة، من خلال استخدام مسائل فقهيّة مشتهرة الاستعمال في بابي: الطهارة والصلاة، من فقه المذاهب الأربعة: الحنفي والمالكيّ والشافعيّ والحنبليّ، وقد اعتمد البحث منهجيّة الاستقراء في اختيار القضايا الفقهيّة المشتهرة في الاستعمال، من القول المعتمد في فقه المذاهب الأربعة، من بابي: الطهارة والصلاة. والمنهجيّة الوصفيّة التحليليّة، واستخدام الاستبانة أداةً لبناء مقياس الاتجاه المذهبيّ، وتطبيقه على عينة الدراسة. وقد خلصت الدراسة، إلى وجود تمايزات مذهبيّة للطلبة؛ بناء على الدولة التي قدموا منها، كما بيّنت الدراسة أنّ أغلب الطلبة يخلطون بين أكثر من مذهب فقهيّ في تطبيقهم لمسائل الطهارة والصلاة. وقد أظهرت الدراسة أنّ الطلبة الأردنيين يتّجهون في أدائهم وتطبيقاتهم إلى المذهبين: الحنبليّ والشافعيّ، في حين كان توجّه الطلبة الأتراك إلى المذهبين: الحنفيّ والشافعيّ، وكشفت الدراسة عن أنّ توجّه الطلبة الصينيين كان إلى ثلاثة مذاهب هي: الحنبليّ والشافعيّ والحنفيّ، بينما ظهر أنّ توجّه الطلبة من دول جنوب إفريقيا كان إلى المذهب الشافعيّ وبدرجة مرتفعة ثمّ المالكيّ والحنبليّ بدرجة متوسطة، وأن الطلبة الماليزيين والتايلنديين يتّجهون إلى المذهب الشافعي بدرجة متوسطة مع انخفاض استجاباتهم نحو المذاهب الثلاثة الأخرى.

Anahtar Kelimeler

التوجه المذهبيّ, التمذهب, ، الطهارة, ، الصلاة, ، التعليم الإسلامي, المذهب الفقهي

Mezhepsel Davranış Eğilimi Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Uygulanması

Öz

Bu makale ile fıkıh mezheplerine yönelik bir ölçeğinin geliştirilmesi ve uygulanması hedeflenmektedir. Bu hedefi gerçekleştirebilmek amacıyla Ürdün’deki Yermük Üniversitesinde eğitim görmekte olan öğrenciler örneklem olarak seçilmiştir. Araştırma metodu bağlamında bir anket hazırlanmış ve bu ankette dört mezhebe (Hanefî, Mâlikî, Şâfiî, Hanbelî) göre taharet ve namaz gibi fıkıhın en bilinen konuları seçilmiştir. Dört mezhep içinde, en çok kabul gören ve mezhepleri temsil eden bu iki konunun seçilmesinde ise tümevarım yöntembilimi kullanılmıştır. Ölçeğin uygulanma aşamasında ise analitik tanımlayıcı yöntembilimi- anket metodu kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda öğrenciler arasında, yaşadıkları ülkelere göre mezhep farklılıkları olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca öğrencilerin günlük hayatta taharet ve namaz konusunda birden çok mezhebe göre hareket ettikleri de tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, Ürdünlü öğrencilerin genellikle Hanbelî ve Şâfiî mezhebine, Türk öğrencilerin Hanefî ve Şâfiî mezhebine, Çinli öğrencilerin Hanbelî, Şâfiî, ve Hanefî mezhebine, Güney Afrikalı öğrencilerin ise Şâfiî ve Mâlikî başta olmak üzere, ikinci olarak Hanbeli mezhebine, Malezyalı ve Taylandlı öğrencilerin de Şâfiî mezhebine göre tutum sergilediklerini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Mezhebi Yönelim, Mezhep, Taharet, Namaz, İslam Eğitimi, Fıkıh Mezhepleri

The Construction and Application of Using a Scale to Measure Islamic Doctrinal Behavior Tendency

Öz

This study aimed to construct and apply a scale to measure the doctrinal trends of a sample of Yarmouk University students, by using well-known doctrinal issues in purity and prayer topics from the four Islamic Sunni jurisprudence doctrines, namely, Ḥanafī, Mālikī, Shāfiīʿ, and Ḥanbalī. The study adopted an inductive method to select the jurisprudential issues and analytical descriptive methodology and used the questionnaire as a method to build the syllabus and apply it to the sample. The results of the study show that there are doctrinal distinctions between the students based on their home countries and regions. The results show, also, that most students mix more than one doctrine in their application of purity and prayer. More specifically, the results show that Jordanian students tend to use two doctrines, namely, Ḥanbalī and Shāfiīʿ; the Turkish students tend to follow two doctrines, namely, Ḥanafī and Shāfiīʿ; and Chinese students turn to three doctrines, namely, Ḥanafī, Shāfiīʿ, and Ḥanbalī. In South African countries, students turn to Shāfiīʿ in most cases and, then, Mālikī and Ḥanbalī in some cases. Thai and Malaysian students prefer Shāfiīʿ in most cases.

Anahtar Kelimeler

Doctrinal Disposition, Measure of Doctrine, Purity, Prayer, Islamic Education, Jurisprudence

Kaynakça

• ʿAdevî, Ṭâhâ. "Mefhûmu'ẕ-ẕât ve ʿalâḳatuh-u bi't-teveccuhi'd-dînî ve'ṣ-ṣalâbeti'n-nefsiyye ledâ ʿayyine min ṭullâbi'l-câmiʿa". Mecelletü'l-irşâdi'n-nefsî 42 (Nisan 2015), 143-182.
• ʿAlvânî, Ṭâhâ Câbir Feyyâż el-Edebu’l-iḫtilâf fi’l-İslâm. Virginia: el-Ma’hedü’l-’âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1992.
• Erkuş, Adnan. "Ölçek Geliştirme ve Uyarlama Çalışmalarında Karşılaşılan Sorunlar". Türk Psikoloji Bülteni, 13 (40) 2007, 17-25.
• Arıkan, Adem. "İslam Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfuz Dağılımı". Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 79-348.
• Âsımî, ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Ḥâşiyetu'r-ravżu’l-murbi‘ bi şerḥi zâdi’l-müstaḳni‘. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1377/1397.
• Aslan, Mehmet Selim. İslam Hukuk Metodolojisinde "İstikrâ Yöntemi". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2019), 59-82.
• Aynî, Ebû Muhammad Bedreddîn. el-Binâye şerḥu’l-hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
• Berekât, Fâtima. "et-Tenebbuʾ bit-tevecühi'd-dînî fî żevʾ baʿżi's-sûlûkiyâti'l-ictimaʿiyyeti'l-îcâbiyye ledâ ʿAyyine min ṭalebet Camiʿat 6 Oktuber". Mecelletu Kulliyeti't-Terbiye 4/34 (2010), 395-436.
• Beyaz, Rafet - Kaldık, Behçet. "Üniversite Gençliğinde Dindarlık ve Mutluluk İlişkisi: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Örneği". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/60 (2018), 621-632.
• Cirhinlioğlu, Fatma Gül. "Dini Yönelimler ve Önyargı". Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/1 (2010), 1367-1382.
• Cüveynî, Żiyâu’d-dîn Ebu’l-Meʻâlî. Nihâyetu’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. Thk. ʻAbdulʻaẓîm Maḥmûd ed-Dîb. Dımaşk: Dâru’l-ʻâlem, 2007.
• Çatak, Bilge Deniz. "Mezhep Farklılıklarının Evli Çiftlerin İlişkileri Üzerindeki Etkileri Berlin-İstanbul Örneği". Mediterranean Journal of Humanities 2 (2015), 179-201.
• Desûḳî, Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArefe el-Mâlikî (1815/11230). Ḥâşiyetü’d-Desûḳî ̒ale’ş-şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah, el-İnṣâf fî beyâni sebebi’l-iḫtilâf. Thk. ʿAbdulfettâḥ ebû Ġudde. Beyrut: Dâru’n- nefâʾis, 1997.
• Fridâvî, Abduraḥîm. "et-Ta̒aṣṣub ve ʿalaḳatuh bi'l-iltiẓami'd-dînî li-ṭalebeti camiʿati Baġdâd". Mecelletü'l-Buhusi't-Terbeviyye ve’n-Nefsiyye 111 (2013), 612-568.
• Ḫafîf, ʿAlî el-Esbâbu iḫtilâfi’l-fuḳahâ. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1996.
• Ḫalîfe, ʿAbdullaṭîf. "ʿAlâḳatu't-ṭaʿaṣṣubi'd-dinî ve'l-meẕhebî bi'ş-şaḫṣiyyeti uḥâdiyyeti'l-̒aḳlîyye ledâ ṭullâbi'l-cemʿiyye." Ḥavliyyat Merkezü'l-buḥûs ve'l-dirâsât'n-nefsiyye 2 (2006), 1-58.
• Ḫarşî, Muḥammed b. Abdullah. Şerḥu muḫtasar-ı Ḥalîl. Beyrut: Dâru'l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• Ḫaṭîb Bağdadî. Ebû Bekir. el-Faḳîh ve'l-mütefaḳḳih. Thk. Ebû ʿAbdurrahmân ʿÂdil b. Yûsuf el-Ġarrâzî. Dammam: Dâru İbnu'l-Cevzî, 1421/2000.
• Ḥaṭṭâb, Ebû ʿAbdullah Şemseddîn Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurraḥmân. Mevahibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl, Beyrut: Darul-Fikr, 1398/1978.
• Herzog, Philipp. Open and Closed Innovation: Different Cultures for Different Strategies. Germany: Springer Science & Business Media, 2011.
• İbn ʿAbdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. ʿAbdullah. el-Kâfî fî fiḳh ehli’l-Medîne. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, 1400/1980.
• İbn Âbidîn, Muḥammed Emîn b. Ömer. Reddu’l-muḫtâr (Ḥâşiyetu ibn ʿÂbidîn) ʿalâ Durri’l-muḫtâr. Riyad: Dâru’l-Kütüb, 2003/1992.
• İbn Ḥacer Heytemî, Şehâbuddîn Aḥmed. Tuḥfetü’l-muḥtâc fi şerḥi’l-minhâc. Beyrût: Dâru İḥyâ’i-Türâs, 1984.
• İbn Mufliḥ, Burhaneddîn ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Muḥammed. el-Mubdi‘ fî şerḥi’l-muḳni‘. Thk. Muḥammed Ḥasan Muḥammed eş-Şâfi‘î, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418 /1997.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-‘Abbâs Taḳıyyuddîn Aḥmed. Raf‘u'l-melâm ‘an'l-eʾimmeti'l-a‘lâm. Beyrut: el-Mektebetü'l-‘asriyye, 1995.
• Kâsânî, ʿAlâuʿddîn ebû Bekr b. Mesûd. Bedâiʿu'ṣ-ṣanâiʿ fī tartîbi'ş-şerâiʿ. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1982.
• Kimter, Nurten. "Üniversiteli Gençlerde Dindarlık ile Benlik Saygısı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma". Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2011), 39-60.
• Maḳdisî, Zeynuddîn Mer-i b. Yûsuf b. ebû Bekir el-Kermî. Delilu’t-ṭalib li-neyli’l-meṭâlib. Beyrut: Riyad: Dârû Ṭîbe, 1425/2004.
• Menouar, Yasemin. "The Five Dimensions of Muslim Religiosity Results of an Empirical Study". Method Data Analyses 8 /1 (2014), 53-78.
• Merdâvî, ʿAlâuddîn Ebu’l-Ḥasan ʿAlî b. Süleymân. el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥi mine’l-ḫilâf ʿalâ meẕhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel. Gazze: Maṭbaʿatu's-Sünne, 1955.
• Mergînânî, Burhânüddîn el-Mergînânî. el-Hidâye şerḥu bidâyeti’l-mubtedî, Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, ts.
• Mevvâḳ, Muḥammed b. Yûsuf ʿAbderî. et-Tâc ve’l-iḳlîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmû’ şerḥu’l-müheẕẕeb. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Redîf, Seyf. "et-Temâs̱ül ve'l-iḫtilâf fi'l-muʿtaḳadi'l-meẕhebî lil-vâlideyn ve es̱erühü fî tenmiyeti'-itticâhi'taʿaṣubi'l-meẕhebî li-ʾebnâʾihim". Mecelletü'l-buḥus̱i't-terbeviyye ve’n- nefsiyye 36 (2013), 86-128.
• Semerḳandî, ʿAlâʾaddîn. Tuḥfetu’l-fuḳahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1405/1985.
• Seḳafî, Sâlim. Esbâbu İḫtilâfi'l-fuḳahâ. Cidde: Câmiʿatü'l-melik ʿAbdulazîz, Yüksek Lisans Tezi, 1972.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. Beyrut: Dâru’l-Ma̒rife, 1414/1993.
• Şâfiî, Muḥammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma̒rife, 1990.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ ma̒rifeti me‘ânî elfâẓi’l-minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• Şürünbülâlî, Ḥasan b. ̒Ammâr. Merâḳı’l-felâḥ şerḥu metni nûri’l-îżâḥ. Thk. Nu̒aym Zerzûr, Beyrut: el-Mektebetü’l-̒Aṣriyye, 2005.
• Ṭaḥtâvî, Aḥmed b. Muḥammed b. İsmaʾil. Ḥâşiyetü't-Ṭaḥtâvî ̒ala merâḳi'l-felâḥ. Kahire: el-Matbaʾatu'l-Kübrâ el-Emîriyye, 1900/1318.
• Teymur, Sümeyra. Lise Öğrencilerinin Mezhep Algısının Din Anlayışında Değişim Sürecine Etkisi: İstanbul Anadolu Yakası Örneği". İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Vecîh, Maḥmûd. el-İḫtilâfü’l- fıḳhî esbâbuhu ve mevḳifunâ minh. Kahire: Darü’l-hüdâ, 1998.
• Yapıcı, Asım. "Yeni bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2006), 65-115.
• Yılmaz, Selman. "İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Türkiye’deki İnanç Gruplarına Bakışı". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57/1 (2016), 103-144.