Muʿtezile’ye Göre Hz. Peygamber’in Fiillerinin Bağlayıcılığı

Yıl 2020, Sayı: 53, 163 - 185, 30.06.2020

Abdulvasıf Eraslan

https://doi.org/10.29288/ilted.687406

Öz

Vahye muhatap beşer bir elçi olarak Hz. Peygamber’den pek çok fiil sadır olmuştur. Bunların bir kısmı peygamberlik vazifesi (dinî konular) ile alakalı olurken diğer bir kısmı ise gündelik yaşama dair olmuştur. Örnekliği Kur’ân ile sabit olan Hz. Peygamber’in bu davranışlarının bağlayıcılığı ile bağlayıcılık derecesi, âlimlerce tartışılmıştır. Sünnetin önemli bir kısmını oluşturan Hz. Peygamber’in fiillerine yönelik sergilenen farklı tutumlar, tarihsel süreç içerisinde örnekliğinin ne ve nasıl olması gerektiğine dair çeşitli anlayışların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çalışmada Muʿtezilî âlimlerin günümüze ulaşan bazı kaynakları esas alınarak Hz. Peygamber’in fiillerine yönelik yaklaşımları ortaya koyulmuştur. Sünnî mezhep âlimlerinin ortaya koyduğu anlayışla benzer veya farklı yönlerinin anlaşılabilmesi için de klasik ve modern döneme dair literatür değerlendirmesine yer verilmiştir. Hz. Peygamber’in örnekliğini ifade etmek üzere âlimler tarafından kullanılan farklı kavramlara dikkat çekilmiş ve Muʿtezilî âlimlerce yaygın bir şekilde kullanılan teessîyle münasebeti üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sünnet, Muʿtezile, Hz. Peygamber’in Fiilleri, Teessî, Kâdî Abdülcebbâr

The Bindingness of the Prophet’s Acts in View of Mu’tazila Thought

Öz

Hz. Muhammad performed many actions as a prophet who has contact with revelation. Some of these acts were related to his duty of prophethood or religious issues, while others were about daily life. These acts of the Prophet and the degree of their bindingness have been discussed by scholars. Different attitudes towards the actions of the Prophet caused the emergence of various understandings about what and how should be exemplary throughout the historical process. In this study, based on some sources of Muʿtezilî scholars, approaches to the acts of Prophet have been presented. In order to understand the similar or different aspects by Sunni sect scholars about the Prophet’s acts, literature review about the classical and modern periods is included in the study. Attention was drawn to the different concepts used in order to express the exemplariness of the Prophet by the scholars, and their relationship wity the “teesi” commonly used by Muʿtezilî scholars is also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Sunnah, Muʿtazila, Actions of the Prophet, Teessî, Qâḍī Abd Al-Jâbbâr

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah. “el-Mahsûl Adlı Eseri Çerçevesinde Şâfiî Usûlcü Fahreddin er-Râzî’nin Hz. Peygamber’in Fiillerine Yaklaşımı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/17 (2017), 51-62.
• Akyüz, Hüseyin. Câhız’ın Hadis-Sünnet Anlayışı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Apaydın, H. Yunus. “Kerhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/285-287. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bağcı, H. Musa. “Hz. Peygamber’in Örnekliğinin Günümüzdeki Önemi”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu. ed. Mahfuz Söylemez. 107-123. Çorum: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
• Bakan, Tevhid. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İLTED 45 (2016), 183-213.
• Bakkal, Ali. “Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri Hakkında Bir Değerlendirme”. İslam ve Yorum. ed. Fikret Karaman. 1/39-57. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Alî b. et-Tayyib. el-Muʿtemed fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhmmed Hamidullâh vd. Dimeşk: el-Maʿhedu’l-ʿİlmiyyi’l-Frensiyyi li’d-Dirâseti’l-ʿArabiyyi, 1965.
• Belhî, Ebû Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Kitâbu’l-Maḳâlât. thk. Müseyin Hansu vd.. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 2001.
• Cessâs, Aḥmed b. Alî Ebû Bekir er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Kuveyt: Vizâretu’l-Evḳâfi’l-Kuveytiyye, 1994.
• Çelik, Ali. “Sünnet’e İttibâ Konusunda Farklı Eğilimler”. İslami Araştırmalar Dergısi 13/1 (2000), 75-92.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas. Sünenü Ebî Dâvûd. 4 Cilt. ʿUmman: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Eşkar, Muhammed Süleymân. Efʿâlu'r-Resûl. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2003.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadîsin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: OTTO Yayınları, 2014.
• Hacıoğlu, Nejla. “Cessâs’â Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2014), 165-189.
• Haniye. Mâzin İsmail. “Hz. Peygamber’e Cibillî Fiillerinde Tâbi Olma”. trc. Erdoğan Sarıtepe. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2010), 343-362.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: OTTO Yayınları, 2012.
• Harbî, Râzî b. Sayyâf. “Efʿâlu’r-Resûl el-cibiliyyeti ve delâletuhâ ʿalâ’l-aḥkâmi’ş-şerʿiyye”. Mecelletü’l-Lirâye 16 (2016), 410-534.
• Hârûnî, Ebû Tâlib Yahyâ b. Hüseyin. el-Müczî fi uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülkerîm Cedbân. Sanʿâ: Meclisu’z-Zeydî el-İslâmî, 2013. İbn Âşûr, Tâhir. Maḳâsidu’ş-şerîʿati’l-islâmiyye. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2011.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuʿayb el-Arneût vd.. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem el-İfrîkî el-Mısrî. Lisânu’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdir, 3. Basım, 1993.
• Kâdî Ebû Yaʿlâ, Muhammed b. el-Hüseyin el-Ferrâ el-Bağdâdî el-Hanbelî. el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Ahed b. ʿAlî Seyr el-Mubârekî. Riyad: Y.y., 1990.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed. el-Muġnī fi ebvâbi’t-tevḥidi ve’l-ʿadl. thk. Hıdır Muhammed Nebhâ. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2012.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed. Fażlu’l-iʿtizâl ve ṭabakâtu’l-Mu’tezile. nşr. Fuâd Seyyid. Tûnus: Dâru’l-Kütübi’t-Tûnusiyye, 1974.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḥamse. trc. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kahraman, Abdullah. “Caferî Usûlcü Tûsî’ye Göre Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 1/3 (Mart 2005), 11-28.
• Karadâvî, Yûsuf. “el-Cânibu’t-Teşri’ fi Sünneti’n-Nebeviyye”. es-Sünnetu’n-nebeviyye ve menecuhâ fî binâi’l-maʿrifeti ve’l-adâra, 2/976-1029). Umman: Müessesetu Ali Beyt, 1989.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayınları, 2009.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdris b. Abdirrahman el-Malikî. el-Furûḳ. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2010.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Kur’an Yolu. Erişim 9 Şubat 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saʿîd b. Hazm el-Endülüsî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkam. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• Makdisî, Ebû Şâmme. el-Muḥaḳḳaḳ min ʿilmi’l-uṣûl fimâ yeteʿallaḳu bi efʿâli’r-Ras’ul. thk. Maḥmûd Ṣâlih Câbir. Medîne: el-Câmiaʿtü’l-İslâmiyye, 2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd ʿAbdülbâḳî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, ts.
• Özdemir, İbrahim. Nebevi Fiil ve Terklerin Anlam ve Yorumu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Polat, Selahattin. “Din, Vahiy ve Peygamberlik Işığında Hadis ve Sünnetin Mahiyeti”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri Kutlu Doğum Sempozyumu 2001. 11-22. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Şerîf el-Murtazâ, Alî b. el-Hüseyin Mûsâ el-Mûsevî. ez-Zerîa ilâ uṣûli’ş-şerî’a. thk. İmâm Sâdık Müessesesinin İlim Heyeti. Kum: İmâm Sâdık Müessesesi, ts.
• Şirâzî, Ebû İsḥâk İbrâhîm b. ʿAlî b. Yûsuf. el-Lumaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. B.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hanefi Usûlcülere Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (1997), 191-199.