Ernest Harms’ın Dini Gelişim Teorisinin Tanrı Tasavvuru Kuramları Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 61, 122 - 140, 30.06.2024

Fatma Baynal

https://doi.org/10.29288/ilted.1415524

Öz

Bu araştırmanın konusu, Ernest Harms’ın dini gelişim teorisini Tanrı tasavvuru kuramları bağlamında ele almaktır. Bu doğrultuda araştırmada, dini gelişimde Tanrı tasavvurunun önemini Harms’ın çalışması çerçevesinde incelemek amaçlanmıştır. Çalışmada bilimsel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi uygulanmıştır. Araştırmada Harms’ın hayatı, çalışmaları ve dine bakış açısı açıklanarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Araştırma sonucuna göre dini gelişim teorileri arasında yer alan Harms’ın teorisi Tanrı tasavvuru bağlamında çizim yöntemiyle ele alınan orijinal çalışmalar arasında yer almaktadır. Bununla birlikte Harms, pek çok alanda eser vermekle birlikte bu teoriyi ileri bir düzeyde ele almamıştır. Teorinin, çoğu dini gelişim teorileri gibi Piaget’în dini gelişim teorisi üzerine kurulu olması açısından sınırlı kaldığı söylenebilir. Tanrı tasavvuru ile ilgili araştırmaların ise Harms’ın çalışması da dâhil olmak üzere belirli din veya mezhebe mensup gruplar arasında yapıldığı; Türkiye’de kuramsal açıdan yeterli çalışma olmadığı görülmüştür. Bu nedenle Tanrı tasavvurunun dini ve kültürel açıdan değişkenlik arz etmesi göz önüne alınarak yeni kuramların geliştirilmesi alana katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Ernest Harms, Tanrı Tasavvuru, Dini Gelişim, psikoloji

An Investigation of Ernest Harms' Religious Development Theory in the Context of Theories of God Conception

Öz

The object of this study is to examine Ernest Harms' theory of religious development in the context of theories of the concept of God. Accordingly, this study aims to examine the importance of the conception of God in religious development within the framework of Harms' study. The study used the method of document analysis, one of the scientific research methods. In the study, Harms' life, studies, and views on religion were explained and assessments were made. According to the research results, Harms' theory, which is one of the theories of religious development, is one of the original studies treated with the drawing method within the context of the concept of God. However, Harms has not dealt with this theory at an advanced level, although he has written works in many fields. It can be said that the theory, like other theories of religious development, has limited grounding in Piaget's theory of religious development. It has been noted that the studies on the concept
of God, including Harms' study, have been conducted in groups belonging to certain religions or sects; and that there are not enough theoretical studies in Turkey. In this respect, considering the religious and cultural variability of the conception of God, the development of new theories can contribute to the field.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Psychology, Ernest Harms, God Conception, Religious Development

Kaynakça

• Abo-Zena, Mona M. - Allegra, Midgette. “Developmental Implications of Children’s Early Religious and Spiritual Experiences in Context: A Sociocultural Perspective”. Religions 10 (2019), 2-16.
• Allport, Gordon W. Pattern and Growth in Personality. Holt: Rinehart and Winston, 1961.
• Angın, Yasemin Nakşiye. Obsesif Kompulsif Bozukluk Tanılı Hastalarda Dini Yönelim ve Tanrı Algısının İncelenmesi: Bir Karma Yöntem Araştırması. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Apaydın, Halil. Din Psikolojisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Bilimkent Yayınları, 2016.
• Asar, Çiğdem. Lise Öğrencilerinin Tanrı Tasavvuru ile Değer Yönelimleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma: Yalova Örneği. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Atik, Aslıhan. “Dini Gelişim Kuramlarına Din Eğitimi Bağlamında Genel Bir Bakış”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/3 (2015), 728-743.
• Atik, Aslıhan. Ernest Harms ve Ronald Goldman’ın Dini Gelişim Kuramları Bağlamında Dini İçerikli Çocuk Kitapları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Ay, Yeşim. Tanrı Tasavvurunda Antropolojik Yaklaşım. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022.
• Ayaz, Ceyda. Çocuklarda Allah Tasavvurlarının Gelişmesinde Sevgi ve Güvenin Etkisi (9-12 Yaş Grubu). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bacanlı, Hasan. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları, 2002.
• Başar, Serpil. Gebelik Sürecinde Kadınlara Yönelik Olarak Hastanede Manevi Bakım Uygulamaları (İzmir Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Baynal, Fatma. “Erinlik (Ön Ergenlik) Dönemi Korku, Kaygı ve Din İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 45 (2021), 261-199.
• Bedir, Fatma Nur. “Yetişkinlerin Çocukluk Anılarındaki Tanrı İmgesinin Analizi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 717-740.
• Bowlby, John. Bağlanma. çev. Tuğrul Veli Soylu. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2012.
• Boyatzıs, Chris J. “Çocukluk Döneminde Dinsel ve Manevi Gelişim”. çev. Mustafa Koç. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2017), 395-445.
• Brandt, PY ve diğ. “Introduction to the Interdisciplinary and Intercultural Project Children’s Drawings of Gods: Presentation of the Project and of This Book”. When Children Draw Gods. ed. PY Brandt ve diğ. 1-15. 12. Springer, Cham, 2023.
• Can, Seyithan. “Bireyin Dindarlığında Allah Tasavvuru’nun Önemi”. İslam ve Yorum IV. 154-179. İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2021.
• Çayır, Celal. “Çocuklarda Tanrı Tasavvuru Üzerine Bir Araştırma”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2013), 25-60.
• Çayır, Celal. “Ergenlerin Dini İnanç, Şübhe ve Dini Tutumları Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 2 (2014), 59-88.
• Ceylan, Özgün. Anne Baba Tutumları ile Çocuğun Sosyalleşme Süreci Arasındaki İlişki: Okul Öncesi Örneği. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çiftçi, Nermin. “Kohlberg’in Bilişsel Ahlak Gelişimi Teorisi: Ahlak ve Demokrasi Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/1 (2003), 43-77.
• Çitfci, Ayşenur. 14-18 Yaş Grubunda Tanrı Algısı Ile Psikolojik Sağlamlık İlişkisinin İncelenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dales, R.J. - Harms, E. “Essentials of Abnormal Child Psychology: A survey representing 25 years' work in the field of child psychology". New York: The Julian Press, 1953.
• Dalfidan, Büşra. Tanrı Tasavvuru ve Mutluluk İlişkisi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dilek, Yunus. Ergenlerde Tanrı Algısı Ile Şiddet Eğilimi Arasındaki İlişki Üzerine Bir Çalışma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Elkind, David. “The Origins of Religion in the Child”. Review of Religious Research 12/1 (1970), 35-42.
• Erdoğan, Emine. Tanrı Algısı, Dini Yönelim Biçimleri ve Dindarlığın Psikolojik Dayanıklılıkla İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Feldman, Robert S. Yaşam Boyu Gelişimin Keşfi. çev. Cengiz Şahin. Nobel Yayınları, 2021.
• Fichter, Joseph H. “The Profile of Catholic Religious Life”. American Journal of Sociology 58/2 (1952), 145-149.
• Fırat, Rananur. Sevgi Evlerinde Kalan 7-12 Yaş Arası Çocuklarda Tanrı Tasavvuru. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2021.
• Forcada, M. “Ibn Bajja on Taṣawwur and Taṣdīq: Science and Psychology”. Arabic Sciences and Philosophy 24/1 (2014), 103-126.
• Freud, Sigmund. Totem ve Tabu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2014.
• Gander, Mary J. - Gardiner, Harry W. Çocuk ve Ergen Gelişimi. çev. Ali Dönmez - H. Nermin Çelen. Ankara: İmge Kitabevi, 2015.
• Göregen, Feride - Yıldız, Mualla. “Ergenlerde Tanrı Algısı, Affetme Eğilimi ve Öfke İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dini Araştırmalar 21/61 (2021), 427-458.
• Güleç, Yasemin. “Depictions of God in the Drawings of German-Muslim Children”. Journal of Religion in Europe (2021), 106-132.
• Güler, Özlem. “Dini İnanç ve Psikolojik Sağlık İlişkisine Dair Bir Değerlendirme”. Toplum Bilimleri Dergisi 4/8 (2010), 95-105.
• Güler, Özlem. Tanrı’ya Yönelik Atıflar, Benlik Algısı ve Günahkarlık Duygusu (Yetişkin Örneklem). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Gürses, İbrahim - Kılavuz, M.A. “Erikson’un Psiko-Sosyal Gelişim Dönemleri Teorisi Açısından Kuşaklararası Din Eğitimi ve İletişiminin Önemi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2011), 153-166.
• Güzel, Zeynep. Gençlerde Tanrı Tasavvuru ve Huzur İlişkisi (Aksaray Abdülhamid Han Fen Lisesi Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. Ebeveyn Tutumları ve Kişilik Özelliklerinin Tanrı Tasavvuru Ile İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır - Karaca, Faruk. “Ebeveyn Tutumlarının Tanrı Tasavvuru İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (2021), 195-236.
• Harms, Ernest. “The Development of Religious Experience in Children”. American Journal of Sociology 50 (1944), 112-122.
• Harms, Ernest. “A Nonpsychiatric Pioneer of Childhood Neuropsychıatry”. American Journal of Psychiatry 122/2 (1965), 222-223.
• Harms, Ernest. “Child Art as Aid in the Diagnosis of Juvenile Neuroses”. American Journal of Orthopsychiatry 11/2 (1941), 191-209.
• Harms, Ernest. “Child Art Reveals Mental Ills”. Design 46/7 (2013), 16-17.
• Harms, Ernest (ed.). Drugs and Youth: The Challenge of Today. Pergamon, 2013.
• Harms, Ernest. “Essential Problems Regarding Our Present Knowledge of Childhood Schizophrenia”. The Nervous Child 10/1 (1952), 7-8.
• Harms, Ernest. “Five Basic Types of Theistic Worlds in the Religions of Man”. Numen 13 (1966), 205-240.
• Harms, Ernest. “Religious Conversion, Mental Health, and Priestly Responsibility”. Religious Education 54 (1959), 217-222.
• Harms, Ernest. “Social Science and Psychotherapy for Children”. American Journal of Psychiatry 110/7 (1954), 559-560.
• Harms, Ernest. “The Concept of Hysteria in General and of Childhood in Particular”. The Nervous Child 10/2 (1953), 206-210.
• Harms, Ernest. “The Development of Religious Experience in Children”. American Journal of Sociology 50/2 (1944), 112-122.
• Harms, Ernest. Understanding Mental Disorders in Childhood. Danville: The İnterstate Printers & Publishers, Inc., 1971.
• Hayta, Akif. Bağlanma Kuramı ve Tanrı Tasavvuru İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Hayta, Akif. “Nesne İlişkileri Kuramı ve Tanrı Tasavvuru Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/20 (2010), 39-79.
• Holm, Nils G. “Din ve Gelişim Psikolojisi”. çev. Abdulkerim Bahadır. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/15 (2003), 207-219.
• Hood, Ralph W. ve diğ. “Dini Gelişim Kuramları”. çev. Mustafa Doğan Karacoşkun. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV/4 (2004), 205-221.
• Kaplan, Hasan. “Dini İnanç, Dini Tasavvur, Şüphe ve İnançsızlık”. Din Psikolojisi. 66-88. Lisans Yayıncılık, 2018.
• Karaca, Faruk. Dinî Gelişim Teorileri. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2007.
• Kartopu, Saffet. “Yaşamı Sürdürme Nedenlerinin Tanrı Algısıyla İlişkisi”. Turkish Studies 9/2 (2014), 887-903.
• Kirkpatrick, Lee A. Attachment, Evolution, and the Psychology of Religion. New York: The Guilford Press, 2005.
• Kıraç, Ferdi. Eşcinsellikle İlgili Dini-Psikolojik Algılar ve Maneviyat (Erkek Eşcinsel Örneklem). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Komiejczuk, Victor A. Psychological Theories of Religious Development A Seventh-Day Adventist Perspective. Institute for Christian Teaching Education Department of Seventh-day Adventists, 1993.
• Konyushkova, Ksenia ve diğ. “God(s) Know(s): Developmental and Cross-Cultural Patterns in Children Drawings”. ACM J. Comput. Cult. Herit 2/3 (2014), 1-20.
• Köylü, Mustafa. “Farklı Din ve Kültürlere Mensup Çocukların Dini İnanç ve Tanrı Tasavvurları”. EKEV Akademi Dergisi 8/19 (2004), 17-30.
• Köylü, Mustafa - Oruç, Cemil. Çocukluk Dönemi Din Eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2020.
• Kula, Tahsin. Ergenlerde Öfke Duygusu; Benlik Algısı, Tanrı Algısı, Suçluluk ve Utanç Duyguları Açısından Bir Değerlendirme (Diyarbakır Örneklemi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Kulaksızoğlu, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005.
• Ladd, Kevin L. ve diğ. “Children’s God Concepts: Influences of Denomination, Age, and Gender”. International Journal for the Psychology of Religion 8/1 (1998), 49-56.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrıyı Tasavvur Etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Memiş, Hülya. Manevi Danışmanlık Uygulamalarının Ergenlerin Ergenlik Sorunlarıyla Başa Çıkma Düzeylerine Etkisi. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Oktan, Vesile - Şahin, Mustafa. “Kız Ergenlerde Beden İmajı İle Benlik Saygısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/2 (2010), 543-556.
• Oktay, Melike - Lokmanoğlu, Ayşe Şentepe. “Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Algısı ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/73 (2020), 1091-1100.
• Önder, Mustafa. “Türkiye’de Okul Öncesi Din Eğitiminin Temel Taşı: Prof. Dr. Beyza Bilgin”. Dini Araştırmalar 23/58 (2020), 127-150.
• Oruç, Cemil. “Erken Çocukluk Dönemi Dini Gelişim Teorileri Bağlamında Din Eğitimi”. Turkish Studies 8/8 (2013), 971-987.
• Osmanoğlu, Cemil. “Din Eğitiminin Gelişimsel Temeli Olarak İnanç”. Bilimname XXVII/2 (2014), 177-206.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2003.
• Pinevmatikos, Dimitris. “İlkokul Çağındaki Çocukların Dini Kavtamlarındaki Kavramsal Değişimler: Tanrı’nın Yaşadığı Ev Örneği”. çev. Recep Kaymakcan - Abdulkadir Çekin. Dini Araştırmalar 8/22 (2005), 313-334.
• Pitts, Peter V. “Drawing Pictures of God”. Learning for Living 16/3 (1977), 123-129.
• Pnevmatikos, Dimitris. “Conceptual Changes in Religious Concepts of Elementary Schoolchildren: The Case of the House Where God Lives”. Educational Psychology 22/1 (2002), 93-112.
• Rizzuto, Ana Maria. “Object Relations and the Formation of the Image of God”. Psychology and Psychotherapy 47/1 (1974), 83-99.
• Rizzuto, Ana Maria. The Birth of the Living God: A Psychoanalytic Study. Chicago: University of Chicago Press, 1979.
• Savrun, Meryem. 14-18 Yaş Arası Lise Öğrencilerinde Tanrı Tasavvuru (Ağrı Örneği). Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Tasavvuru ve Psikolojik İyi Olma Hali Arasındaki İlişkiler”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2014), 65-97.
• Siti Raihana. “Strengthening The Religious Characters of Young Learners at Islamic Integrated Preschool of Mon Kuta Banda Aceh”. ICECED (2018), 282-287.
• Slater, Ted. “The Development of Children’s Concept of God”. Journal of Genetic Psychology (1984), 1-16.
• Su, Mehmet. “Piaget’nin Bilişsel Gelişim Teorisinin Ergenlik Dönemi Dini Gelişim Üzerin-Deki Etkileri: Elkind’in Yaklaşımı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 13/1 (2022), 63-82.
• Taçar, Ayşe. Bibliyoterapi Yönteminin Çocuklarda Allah Tasavvurunun Olgunlaşmasına Etkisi (5-6 Yaş Grubu Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Tamminen, Kalevi - Nurmi, Kari E. “Gelişimle İlgili Teoriler ve Dinî Tecrübe-I”. çev. Nurten Kimter. ERUIFD 1/14 (2012), 63-87.
• Tolan, Özlem Çakmak - Aslan, Hazal Rümeysa. “Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Tanımı ve Genel Bilgiler”. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı. 1-18. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Topuz, İlhan. Dini Gelişim Seviyeleri Ile Dini Başaçakma Tutumları Arasındaki Ilişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Tuncer, Sevil. Batı’da ve Türkiye’deki Dinî Gelişim Modellerinin Kuram ve Yöntem Açısından Karşılaştırılması. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Türker, Rümeysa Nur - Tokur, Betül. “Savaş Mağduru Sığınmacı Çocuklarda Hayat ve Tanrı Algısı: ‘7-12 Yaş Arası Suriyeli Çocuklar’”. Eskiyeni 39 (2019), 367-389.
• Türküm, Ayşe Sibel. “Aile Yapısı İçinde Çocuk”. Çocuk Psikolojisi. ed. Nilüfer Ş. Özabacı. 140-161. Nobel Yayıncılık, 2019.
• Wantini - Suyatno. “Early Childhood Interpretation on Religión”. The European Educational Researcher 2/1 (2019), 35-48.
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dinî Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. Ankara: Diyanet, 1987.
• Yavuzer, Haluk. Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 12. baskı. 1995.
• Yıldız, Mualla. İlköğretim Öğrencilerinin Tanrı İmgesinin Belirlenmesi ve Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Yıldız, Murat. Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• “Ernest Harms, 78 Dies” (1974), 10.09.2023.
• “Ernst Harms” https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/person/gnd/122193202, 6.08.2023.