An Analysis of the Ta'allūq (Affiliation) of the Attributes of Action to Qudrah (Power) or to Takween (Creation)

Yıl 2024, Sayı: 62, 1 - 14

Fikret Soyal

https://doi.org/10.29288/ilted.1486559

Öz

In this study, the issue of whether actual attributes are the affiliation of qudrah or taqween will be
analysed in a particular sense rather than the affiliation of attributes in general. In fact, the affiliation,
which is not limited to the actual attributes, comes to the fore concerning the field to which each essential attribute is related. For example, the affiliation of an attribute of knowledge is different from the affiliation of qudrah; what is affiliated to one cannot be affiliated to the other. Affiliation, which is the
subject of debate among the Kalam theologians, is related to the actual attributes. In the context of
Allah’s creation, while Kalam theologians deal with the actions based on the attribute of qudrah, they
focus on the concepts of will, justice, wisdom, and grace. The attribute of qudrah is brought to the
forefront in Allah’s relationship with humans, who is responsible beings. Such issues as fate, good and evil come to the fore after this stage. At this point, the Ash’arites argue that the actual attributes are the
affiliation of qudrah, whereas the Māturīdīs adopt that they are the affiliation of taqween. Undoubtedly,
the absoluteness of divine qudrah is of central significance in these debates. It should be added here that the absoluteness of qudrah is a determining factor in the theories of the Kalam schools. In the light of what has been said above, it is important to examine the views of Muʿtazilite, Ash’arite and Māturīdī
Kalam scholars on the debates of divine intervention concerning the universe. The Mu’tazilites explain the intervention of Allah’s absolute qudrah in the universe with the principle of aslah, the Ash’arites with the determination of absolute qudrah in this intervention, and the Māturīdī theologians with the concept of wisdom. The ultimate point of objection of the Ash’arites regarding the attributes of taqween and qudrah is “affiliation (ta'allūq)”. In this study, the views of the relevant theological schools will be compared and some evaluations will be made within the framework of the information obtained.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Actual Attributes, Qudrah, Taqween (Creation), Mukewwen (Creature), Ta

Fiilî Sıfatların Kudretin mi Tekvînin mi Taalluku Olduğu Meselesine Dair Bir Analiz

Öz

Bu çalışmada genel anlamda sıfatların taallukundan ziyade özel anlamda fiilî sıfatların kudretin mi yoksa tekvînin mi taalluku olduğu meselesi analiz edilecektir. Sadece fiilî sıfatlarla sınırlı olmayan taalluk, aslında zâtî sıfatların her birinin ilgili olduğu alana ilişkin olarak gündeme gelmektedir. Örneğin ilim sıfatının taalluku ile kudretin taalluku birbirinden farklıdır; birinin taalluk ettiğine diğeri taalluk edememektedir. Kelâm âlimleri arasında tartışma konusu olan taalluk ise fiilî sıfatlar hakkındadır. Kelâmcılar Allah’ın yaratması bağlamında fiilleri kudret sıfatından hareketle ele alırken irâde, adâlet, hikmet ve lütuf kavramları üzerinde dururlar. Allah’ın mükellef bir varlık olan insanla ilişkisinde kudret sıfatı ön plana çıkarılır. Kader, hayır ve şer gibi unsurlar ise bu aşamadan sonra gündeme gelmektedir. Bu noktada Eş’arîler fiilî sıfatların kudretin taalluku olduğunu savunurken Mâtürîdîler bunun tekvînin taalluku olduğunu benimsemektedirler. Kuşkusuz bu tartışmalarda ilahî kudretin mutlak olması merkezi önemi haiz olmaktadır. Burada kudretin mutlak olması kelâm ekollerinin teorilerini ortaya koyarken belirleyici bir unsur olduğunu ilave etmek gerekmektedir. Yukarıda söylenenler ışığında âleme ilişkin ilahî müdahaleye dair tartışmalarda Mu‘tezilî, Eş‘arî ve Mâtürîdî kelâm âlimlerinin görüşlerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Mu‘tezile, Allah’ın mutlak kudretinin âleme taallukunu aslah prensibiyle, Eş‘arîler bu
müdahalede mutlak kudretin belirleyici olmasıyla, Mâtürîdî kelâmcılar ise Allah’ın âleme müdahalesini
hikmet kavramıyla açıklamaktadırlar. Eş’arîler’in tekvîn ve kudret sıfatları bağlamındaki itirazlarının son
noktasını “taalluk” oluşturmaktadır. Bu çalışmada ilgili kelâm ekollerinin görüşleri karşılaştırılacak, elde
edilen bilgiler çerçevesinde bazı değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Fiilî Sıfatlar, Kudret, Tekvîn, Mükevven., Taalluk

Kaynakça

• Altun, Hilmi Kemal. Zemahşerî’nin İtikâdî Görüşleri. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Ay, Mahmut. “Kelam’da Adalet, Kudret ve Hikmet Bağlamında Tanrı Tasavvurları”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 31 (2015), 25-50.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Beyazizade, Ahmed Efendi. İşaratü'l-meram min ibarati'l-imam. thk. Yusuf Abdürrezzâk. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1949.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basri. et-Temhid fi'r-red ale'l-mülhideti'l-muattıla. haz. Yusuf Mekarisi. Beyrut: el-Mektebetü’ş-şarkiyye, 1975.
• Can, Seyithan. “Allah’ın Kudreti’nin İnsan Fiillerine Taalluk Alanı ve İmkânı (Kötülük Problemi Çerçevesinde Bir İnceleme)”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/36 (2019), 582-607. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.571534
• Carullah, Zühdi. Mu‘tezile. Beyrut: el-Ehliyye li’n-neşri ve tevzi, 1974.
• Cürcanî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. Şerhu'l-mevakıf. haz. Mahmut Ömer Dimyati. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1971.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah. Kitabu’l-irşâd. thk. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Çakmak, Fikrullah. “Kur’an’da Tevhidin İnşa Süreci”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 49/1 (2018) 83-103. https://doi.org/10.29288/ilted.381446
• Delen, Halil İbrahim. Ebu’l-Hüseyin el-Basrî’nin Kelâm Sistemi. Ankara: Fecr yayınları, 2023.
• Eş‘arî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makalatü'l-İslâmiyyin ve ihtilafü'l-musallin. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebetü'n-Nehdati'l-Mısriyye, 1969.
• Gafarov, Anar. “Felsefî Kelam ve Ahlâk Felsefesi Bağlamında Kötülük Problemi: Nasîruddin Tûsî Merkezli Bir Analiz”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56/2 (2021), 143-167. https://doi.org/10.29288/ilted.976181
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-i‘tikad. haz. Abdullah Muhammed el-Halilî. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• İbn Kemal, Şemseddin Ahmed. Mesâilu’l-İhtilâf beyne’l-Eş’âira ve’l-Mâturîdiyye. thk. Saîd Abdullatîf Fûde. Ürdün: Dâru’l-Fethi li’d-Dirâsetî ve’n-Neşr, 2009.
• Ka‘bî, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud el-Belhi. Uyûnü’l-mesâil ve’l-cevâbât. thk. Racih Abdülhamid Said Kürdi-Abdülhamid Racih Abdülhamid Kürdi-Hüseyin Hansu. Amman: Darü’l-Hamid, 2014.
• Ka‘bî, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud el-Belhi. Kitabü’l-makâlât ve meahu uyûnü’l-mesail ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansû-Râcih Kürdî-Abdülhamid Kürdî. Amman: Darü’l-Feth, 2018.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdi’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu'l-usûli'l-hamse. haz. Ahmet b. Huseyn b. Ebi Haşim. Beyrut: Darü’l-İhya, 2012.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdi’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmut Muhammed Kasım. Mısır: Daru’l-Mısriyye, t.y.
• Kâdî Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tavâli’u’l-envâr. çev. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Kara, İrfan. “Kur’an’ın Ezeliliği Bağlamında Sebeb-i Nüzûle Dair Çağdaş Değerlendirmeler”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55/1 (2021), 17-37. https://doi.org/10.29288/ilted.873521
• Kârî, Ali. Şerhu kitabi fıkhi’l-ekber. Beyrut: Daru Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Lamişî, Ebü's-Sena Mahmûd b. Zeyd. et-Temhid li-kavâ'idi't-tevhid. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1995.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur. Kitabu’t-tevhîd. thk. Ahmed Sa’d Demenhurî. Amman: Mektebetü’l-Ğanim, 2023.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur. Te’vilâtü’l-Kur’an. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 8 Cilt. İstanbul: Daru’l-Mizan, 2005.
• Mavil, Hikmet Yağlı. Ebü’l-Muin en-Nesefi’nin Fiili Sıfatlar Anlayışı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Mavil, Hikmet Yağlı. “Kelâmî ve Felsefî Düşüncede İlâhî İrade Sorunu”. Eskiyeni: Sosyal Bilimler Dergisi 43 (2021), 119-144. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.857794
• Mavil, Hikmet Yağlı. “Kelâmî Bir Problem Olarak Fiilî Sıfatlar”. Dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi) 3/5 (2015), 175-193.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsiretü’l-edille fi usuli’d-din. thk. Hüseyin Atay-Şa'ban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Bahru’l-Kelâm. çev. Yusuf Arıkaner. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. et-Temhîd li-kavâidi’t-tevhid. thk. Ali Tarık Ziyat Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2020.
• Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usulü'd-din. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetili’t-Turas, 2003.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Muhassalu efkari'l-mütekaddimin ve'l-müteehhırin mine'l-ulema. thk. Taha Abdürrauf Sa’d. Kahire: Mektebetü'l-Külliyati'l-Ezheriyye, t.y.
• Râzî, Fahreddin. Me‘âlimü usûli’d-dîn. çev. Muhammet Altaytaş. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Sabunî, Ebû Muhammed Nuruddin Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. el-Bidaye fi usuli'd-din. haz. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Elif Ofset, 1995.
• Şahin, Necati. “Ehl-i Sünnet Kelamında Tekvin Sıfatı ile İlgili Tartışmalar ve Eş‘arîlerin Açmazları”. AKİF: Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2022), 46-64. https://doi.org/10.51121/akif.2022.15
• Teftazânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. el-Makâsıd. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Teftazânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerhü’l-akaidi’n-Nesefiyye. thk. Enes Muhammed Adnan eş-Şerfavi. Dımaşk: Darü’t-Takva, 2020.
• Teftazânî, Sa'deddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhü'l-makasıd. thk. İbrahim Şemsuddin. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
• Yeşilyurt, Temel. “Maturidilerde Tekvin Sıfatı ve Temellendirilmesi”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2017), 9-23.
• Yücedoğru, Tevfik. “Ehl-i Sünnet Kelamcılarında Tekvîn Tartışması”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987), 253-261.
• Yüksel, Emrullah. Mâtürîdîler ile Eş‘arîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.