Thematic Analysis of the Concepts of Death and Life in the Paintings of Children Growing up in Muslim-Turkish Culture

Yıl 2024, Sayı: 62, 1 - 18

Sema Yılmaz

https://doi.org/10.29288/ilted.1523554

Öz

Children think about death, they have feelings and imaginations about death. They include death in
their dreams, games and drawings. How children conceive of death determines their ties with life.
In the same way, thinking about death and life together, which seem to be opposites of each other,
can help them reach a complementary understanding. For this reason, it is important to scientifically
examine the phenomenon of death and life in the world of children. Some mental characteristics of
childhood such as egocentrism, animism and anthropomorphism are effective in their ability to
understand and imagine events. In addition, age and gender create differences. In this study, it was
investigated how children understand and imagine death and life. In the research employing the case study design from qualitative research approaches, the paintings analysis technique, which is a projective method, was applied to the analysis of the data analysis. For the research carried out on
children from Muslim families in Turkey in 2019, 57 children with parental consent aged between 9
and 13 were asked to draw pictures about death and life. The pictures were analyzed thematically,
considering the gender, age, and cognitive developmental stages of the children. The MAXQDA
2022 qualitative data analysis software program was used for the analyses. In the study, it was
observed that the children used different compositions and figures according to their gender, age,
cognitive developmental stages, individual experiences, and religious and cultural backgrounds in the
pictures they drew about death and life. Concrete and abstract themes in the pictures analysed in the
light of the literature were coded and hierarchical code models, code clouds, and cross-analyses
according to gender and developmental period differences were presented. Examples of the
pictures according to individual differences were presented and interpreted in the light of findings.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Childhood, Death-Life Perception, Child Paintings, Thematic Analysis

Müslüman-Türk Kültüründe Büyüyen Çocukların Resimlerinde Ölüm ve Hayat Kavramlarının Tematik Analizi

Öz

Çocuklar ölümü düşünürler, ölümle ilgili duyguları ve tasavvurları vardır. Hayallerinde, oyunlarında ve çizimlerinde ölüme yer verirler. Çocukların ölümü nasıl tasavvur ettikleri onların yaşamla bağlarını belirler. Aynı şekilde birbirinin zıddı gibi görünen ölüm ve yaşam olgularını birlikte düşünmeleri bütünleyici bir kavrayışa ulaşmalarına da yardım edebilir. Bu nedenle çocukların dünyasında ölüm ve yaşam olgusunun bilimsel olarak incelenmesi önemlidir. Benmerkezcilik, animizm ve antropomorfizm
gibi çocukluk dönemine ait bazı zihinsel özellikleri onların olayları anlama ve hayal etme becerilerinde
etkilidir. Ayrıca yaş ve cinsiyet de farklılıklar yaratmaktadır. Bu çalışmada çocukların ölümü ve yaşamı
nasıl anladıkları ve tasavvur ettikleri araştırılmıştır. Nitel araştırma yaklaşımlarından durum çalışması
deseninin kullanıldığı araştırmada verilerin analizi için projektif bir yöntem olan resim analizi tekniği
uygulanmıştır. 2019’da Türkiye’de Müslüman ailelerin çocukları üzerinde gerçekleştirilen araştırma için
ebeveynlerinden onam alınan yaşları 9 ile 13 yaş arasında değişen 57 çocuktan ölüm ve yaşam hakkında resim yapmaları istenmiştir. Resimler çocukların cinsiyet, yaş ve bilişsel gelişim dönemleri göz önünde bulundurularak tematik olarak analiz edilmiştir. Çözümlemeler için MAXQDA 2022 nitel veri analizi yazılım programı kullanılmıştır. Araştırmada çocukların ölüm ve hayat hakkında çizdikleri resimlerde cinsiyetlerine, yaşlarına, bilişsel gelişim dönemlerine, bireysel tecrübelerine, dinî ve kültürel alt yapılarına göre farklı kompozisyonlar ve figürler kullandıkları görülmektedir. Literatür eşliğinde
çözümlenen resimlerdeki somut ve soyut temalar kodlanmış ve hiyerarşik kod modelleri, kod bulutları,
cinsiyet ve gelişim dönemi farklılıklarına göre çapraz analizler sunulmuştur. Bireysel farklılıklara göre
resimlerden örnekler sunularak bulgular eşliğinde yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Çocukluk, Ölüm-Hayat Algısı, Çocuk Resimleri, Tematik Analiz

Etik Beyan

Derginize gönderdiğim çalışmamın verilerinin 2019 yılında toplandığını, 31 Ağustos-3 Eylül 2019’da Gdańsk-Polonya’da gerçekleştirilen Uluslararası Din Psikolojisi Kongresi’nde (IAPR) sunulmuş ve özet olarak yayınlanmış “Death and Life Themes in Children’s Paintings” başlıklı bildiriden genişletilerek hazırlandığını ve katılımcı çocukların ebeveynlerinden bilgilendirilmiş onam formu alındığını beyan ederim.

Kaynakça

• Agnieszka, Widera-Wysoczañska. “Everyday Awareness of Death: A Qualitative Investigation”. Journal of Psychology 39/3 (2002), 73-95. https://doi.org/10.1177/0022167899393008.
• Akpınar, Nuriye. Dokuz Yaş İlkokul Çocuklarında Ölüm Kavramının İncelenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Anthony, Sylvia. The Child’s Discovery of Death, A Study in Child Psychology. London: Kegan Paul and Co. Ltd., 1940.
• Atalay, Talip. İlköğretim ve Liselerde Dindarlık (Diyarbakır Örneği). İstanbul: Dem Yayınları, 2005.
• Aydın, İlhami Yücel. 48-72 Aylık Çocukların Doğum ve Ölüm Kavramlarını Algılamalarının Gelişimsel Açıdan İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Bayer, Lika Lüsi. Sağlıklı ve Kronik Hastalığı Olan Çocukların Ölüm Kavramları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Bonoti, Fotini vd. “Exploring Children’s Understanding of Death: Through Drawings and The Death Concept Questionnaire”. Death Stud. 37/1 (2013), 47-60. https://doi.org/10.1080/07481187.2011.623216
• Cappacchione, Lucia. Sanat Terapisiyle İyileşmek. çev. Duygu Özen. İstanbul: Kaknüs Yayınevi, 2012.
• Çetin, Nilay. Annelerdeki Ölüm Kaygısının Çocukları ile Kurdukları Ölüm İletişimine Etkisinin Araştırılması. İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çileli, Meral. “Ölüm”. Gelişim Psikolojisi Yetişkinlik Yaşlılık Ölüm. ed. Bekir Onur. Ankara: İmge Yayınevi, 2008.
• Dinçer, Duygu. “Dehşet Yönetimi Kuramı’nda Yaşam ve Ölüm”. Yaşam ve Ölüm Felsefesi. ed. Kadir Çüçen. 11-23. Ankara: Sentez Yayıncılık, 2017.
• Florian, Victor- Kravetz, Shlomo. “Children’s Concepts of Death: A Cross-Cultural Comparison among Muslims, Druze, Christians, and Jews in Israel”. Journal of Cross- Cultural Psychology 16/2 (1985), 174-189. https://doi.org/10.1177/0022002185016002003
• Geçen, Fahrettin. “Çocuğun Gelişim Basamaklarına Göre Figürleri Ele Alma Biçimleri”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 5/10 (2018), 60-83.
• Gürkan, Saime Leyla. Ölüm. Erişim 02 Mayıs 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/olum#1
• Hökelekli, Hayati. “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1991), 151-165.
• Kastenbaum, Robert. “The Child’s Understanding of Death: How Does It Develop?” Explaining Death to Children. ed. Early A. Grollman. 80-109. Boston: Beacon Press, 1967.
• Kıvılcım, Meltem - Gümüş Doğan, Derya. “Çocuk ve Ölüm”. Journal of Turgut Ozal Medical Center 21/1 (2014), 80-85.
• Koocher, Gerald P. “Childhood, “Death and Cognitive Development"”. Developmental Psychology 9 (1973), 369-375. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/h0034917
• Koytak, Nazlı Sinem. 7-11 Yaş Grubundaki Çocuklarda Ölüm Kavramı ve Ölüm Kaygısının Araştırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Köylü, Mustafa. “Ölüm Olayının Çocuklar Üzerine Etkisi ve ‘Ölüm Eğitimi’”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (2004), 95-120.
• Kutluer, Görkem. “Gelişim Süreçlerinde Çocuk Resminin Yeri”. Ekev Akademi Dergisi 19/63 (2015), 403-410.
• Kübler-Ross, Elisabeth. Ölüm ve Ölmek Üzerine. çev. Ekin Uşşaklı. Ankara: April Yayıncılık, 2010.
• Lowenfeld, Victor - Brittain, W. Lambert. Brittain, W. Lambert. Creative and Mental Growth- The Classic Statement of Children’s Creative Expression Through Art. https://ia800702.us.archive.org/10/items/creativementalgr00/creativementalgr00.pdf: The Macmillan Company, Fourth Edition., 1947.
• Mahmoodashiri, Rezvan - Khodabakhshi-Koolaee, Anahita. “Explaining the Concept of Death from the Perspective of Children Aged 4 to 8: A Descriptive Phenomenological Study”. Journal of Qualitative Research in Health Sciences 9/1 (2020), 10-17. https://doi.org/10.22062/jqr.2020.90998
• Morgan, Clifford T. Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları, 1980.
• Nagy, Maria. “The Child’s Theories Concerning Death”. Journal of Genetic Psychology 83 (1948), 199-216. https://doi.org/10.1080/08856559.1948.10533458
• Noppe, Illene Cupit - Noppe, Lloyd D. “Adolescent Experiences with Death: Letting Go of Immortality”. Journal of Mental Health Counseling 26/2 (2004), 146-167. https://doi.org/10.17744/mehc.26.2.py2tk0kmay1ukc3v
• Özer, Gizem. “Çocukları Tanıma ve Değerlendirmede Projektif Testler”. Erken Çocuklukta Çocuğu Tanıma ve Değerlendirme. ed. Oğuz Serdar Kesicioğlu vd. 177-190. Ankara: Eğiten Kitap, 2018.
• Panagiotaki, Georgia vd. “Children’s and Adults’ Understanding of Death: Cognitive, Parental, and Experiential Influences”. J Exp Child Psychology 166 (2018), 96-115. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2017.07.014
• Piaget, Jean. Çocukta Zihinsel Gelişim. çev. Hüsen Portakal. İstanbul: Cem Yayınları, 2000.
• Plotnik, Rod. Psikoloji’ye Giriş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Schilder, Paul - Weschler, David. “The Attitude of Children Towards Death”. Journal of Genetic Psychology 45 (1934), 406-451. https://doi.org/10.1080/08856559.1934.10533137
• Subaşı, Münevver- Okumuş, Kübra. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/2 (2017), 419-426.
• Slaughter, Virginia. “Young Children’s Understanding of Death”. Australian Psychologist 40/3 (2005), 179-186. https://doi.org/10.1080/00050060500243426
• Slaughter, Virginia - Griffiths, Maya. “Death ‘Understanding and Fear of Death in Young Children’”. Clinical Child Psychology and Psychiatry 12/4 (2007), 525-535. https://doi.org/10.1177/1359104507080980
• Şimşek, Vahdettin. DKAB Öğretmenlerine Göre Din Derslerinde Ölüm Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Taşdelen, Yeliz - Kürtüncü, Meltem. “Çocuklarda Yaşam Sonu Bakım ve İyi Ölüm Kavramı”. Medical Journal of Western Black Sea 6/1 (2022), 1-8. https://doi.org/10.29058/mjwbs.1037391
• Toksoy, Şafak Ebru. Liseli Ergenler Üzerinde Ebeveyn Ölümünün Psikososyal Etkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Tümlü, Cem. 5-12 Yaş Aralığındaki Çocukların Ölüm Algısını İfade Biçimlerinin İncelenmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Türkmen, Kübra. Çocuklarda Cennet İmgesi (Türkiye ve Almanya Karşılaştırması). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Uzun, Fatma Zehra. Yas Danışmanlığı ve Yas Sürecinde Manevi Danışmanlık. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Ülger, Kani. “13 Yaş Çocuk Çizimlerinin Lowenfeld’in Sanatsal Gelişim Evreleri ile Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramına Göre İncelenmesi”. Milli Eğitim Dergisi 52/238 (2023), 1011-1034. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1107252
• Yalom, Irwin D. Varoluşçu Psikoterapi. çev. Zeliha İyidoğan Babayiğit. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Yılmaz, Sema. “8-13 Yaş Çocuklarının Bilişsel Gelişiminde Ölüm Kavramı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 9-42.
• Yılmaz, Sema. “Çocuklarda ‘Ölüm Kaygısı’nın Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Bilimname 25/2 (2013), 169-189.
• Ölüm. Erişim 01 Mayıs 2023. https://sozluk.gov.tr
• Zengin, Halise Kader. “Almanya’daki Müslüman Çocuklarda Allah Kavramının Gelişimi: Âdem ve Havva Kıssası- Yaratılışı, Cennetten Çıkarılışları- Bağlamında 1-4., 6. Sınıf Çocukları Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2010), 213-248.