Loading [a11y]/accessibility-menu.js
Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Approaches of Commentators on the Proposition of Allah’s Oneness (Waḥdānīyah) in the Context of 22nd Verse of Sūrah al-Anbiyā and the Critique of Their Interpretation

Yıl 2024, Sayı: 62, 204 - 223, 24.12.2024
https://doi.org/10.29288/ilted.1544369

Öz

When viewing the history of Islamic thought, it is observed that almost all scholars, especially in the fields of Qur’ānic exegesis (tafsīr) and theology (kalām), have tried to justify the existence, oneness and uniqueness of Allah on the basis of the 22nd verse of Sūrah al-Anbiyā through various methods of reasoning, and they have put forward their conceptions of waḥdānīyah mostly based on this divine proposition. Moreover, different interpretations attributed to this verse have led scholars to declare each other unbelievers (takfīr) and to use a pejorative style against each other. Due to the presence of references to this divine proposition between the lines of exegetical texts in almost every field of Islāmic
sciences methodology, as well as the pejorative style developed on the axis of its interpretation, and since a comprehensive study in the context of the relevant verse has not been prepared, the meaning and interpretation of the 22nd verse of Sūrah al-Anbiyā is the subject of this article. In this study, chronologically analysing the tafsīr texts from various periods and different schools of thought, the methods of the exegetes to prove the aforementioned verse and the breaking points in the interpretation of this verse in the historical process are identified. Thus, it is aimed to analyse the related verse comprehensively with a special focus on the relationship between tafsīr-naḥw and tafsīr-kalām. In this direction, based on the approach of examining the exegesis texts chronologically, as well as document analysis and systematic literature review methods, the approaches presented in the context of the verse of waḥdānīyah in the tafsīr tradition are both determined with a descriptive qualitative
narrative and analysed in an analytical style. In the final analysis, it can be concluded that Allah presents His uniqueness as a subject open to discussion with rational propositions and His reliance on the challenging behaviour of reason in this regard means that it is inevitable to assign a functional role to reason for almost every issue in Islam and that Allah did not intend to send a text implying a conflict between reason and religion with His last revelation message.

Kaynakça

  • Ahfeş el-Evsat, Saîd b. Mes‘ade. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1990.
  • Âmidî, Seyfeddin. Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm. thk. Hasan Mahmûd Abdüllatîf. Kâhire: Vizâretü’l-Evkâf, 1971.
  • Amr b. Ma‘dîkerib. Şi‘ru ‘Amr b. Ma‘dîkerib ez-Zübeydî. thk. Mutâ‘ et-Tarâbîşî. Dımaşk: Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, 1985.
  • Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib. el-İnsâf fîmâ yecibü i‘tikâdüh ve lâ yecûzü’l-cehlü bihî. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2000.
  • Begavî, Muhyissünne el-Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl/Tefsiru’l-Begavî. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1993.
  • Beyzâvî, Nâsırüddîn. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘âşî. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
  • Bursevî, İsmâ‘îl Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arâbî, ts.
  • Cenâbezî, Sultan Muhammed. Beyânü’s-sa‘âde fî makâmâti’l-‘ibâde. Beyrût: Müessesetü’l-A’lâ li’l-Matbuât, ts.
  • Coşkun, Muhammed. “İlâhî Fiillerin Nedenliliği Bağlamında Tefsir-Kelam İlişkisi”. İslam Araştırmaları Dergisi 35 (Haziran 2017), 41-70.
  • Cürcânî, Abdülkâhir. Derecü’d-dürer fi tefsîri’l-ây ve’s-süver. thk. Velid b. Ahmed b. Salih. 4 Cilt. Manchester: Mecelletü’l-Hikme, 2008.
  • Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddik el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fadîle, ts.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-İrşâd ilâ kavâtı‘i’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd. thk. Ahmed ‘Abdurrahim es-Sâyih - Tevfîk Ali Vehbe. Kâhire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 2009.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. ‘Alî Sâmî en-Neşşâr vd. İskenderiye: Münşeetü’l-Ma‘ârif, 1969.
  • Demir, Hilmi. Delil ve İstidlâlin Mantıki Yapısı -İlk Dönem Sünni Kelâm Örneği-. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
  • Demir, Zakir. İlâhî Nakiller Bağlamında Kur’ân’daki İktibâsların Mâhiyeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • Demir, Zakir. “İslâm Düşüncesinde Âyet ile Tehaddî Yaklaşımı ve Bunun Tahlîli”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/48 (Aralık 2023), 529-555.
  • Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed. el-Îzâh fi’n-nahv. thk. Kâzım Bahr el-Murcân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
  • Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdilmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avvız. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
  • Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm. thk. Abdulkâdir Ahmed ‘Atâ. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, ts.
  • Erdemci, Cemalettin. Mütekaddimin Kelamında Nassı Anlama ve Aşırı Yorum. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
  • Eş‘arî, Ebû’l-Hasan. Risâle fî istihsâni’l-havz fî ‘ilmi’l-kelâm. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi’d-Dâireti’l-Me‘ârif, 1344.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîrü’t-tefsîr. thk. İbrâhim b. Muhammed Talay. 17 Cilt. Umân: Vizâretü’t-Türâs, 2004.
  • Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. thk. Enes Muhammed ‘Adnân eş-Şerefâvî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2012.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Kıstâsü’l-müstakîm. thk. İhsân Zenûn es-Sâmirî. Amman: el-Mektebetü’l-Vataniyye, 2014.
  • Geylânî, Abdülkâdir. Tefsir. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Ketta: el-Mektebetü’l-Ma’rûfiyye, 2010.
  • Gurâbzâde Ahmed Efendi. Zübedü âsâri’l-mevâhib ve’l-envâr. thk. Mehmet Akif Alpaydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
  • Gül, Ekrem Sefa. “Burhân-ı Temânuun Kesinliği Problemi”. Tasavvur 5/1 (2019), 377-416.
  • Hafâcî, Şehâbeddin. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râżî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • Halebî, Semîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
  • Halebî, Semîn. ‘Umdetü’l-huffâz fî tefsiri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şâhin. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
  • Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-‘azîz. thk. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1990.
  • İbiş, Fatih. “Temânu‘ Dışında Alternatif Bir Tevhit Delili: Mekânsızlıkta İki Mekânsız Tanrı”. Kader 21/2 (2023), 826-833.
  • İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Ruslân. Kâhire, 1999.
  • İbn Arafe, Muhammed. Tefsir. thk. Celâl el-Üsyütî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
  • İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
  • İbn ‘Atiyye el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
  • İbn Cüzey el-Kelbî. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed b. Seyyidey Muhammed Mevlay. Kuveyt: Darü’z-Ziyâ, 2013.
  • İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
  • İbn Ebû Zemenîn, Muhammed. Tefsîrül-Kur’âni’l-Azîz. thk. Huseyn b. ’Ukkâşe - Muhammed el-Kenz. 5 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tabâ‘a, 2002.
  • İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf. Muġni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1991.
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. el-Keşf ʿan menâhici’l-edille. thk. Muhammed Âbid el-Câbirî. Beyrût: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1998.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed. İktizâʾü’s-sırâti’l-müstakîm. thk. Nâsır b. Abdülkerim el-’Akl. Riyâd: Daru İşbilya, 1998.
  • İbnü’l-‘Arabî, Muhyiddin. Rahmetun mine’r-rahmân fî tefsîri ve işârâti’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Mahmûd el-Gurab. Dımaşk: Matbaatu Nadr, 1989.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsir. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
  • Îcî, Mu‘înüddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân. Câmi‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdülhamid Handavî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
  • İsfahânî, Râgıb. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân ‘Adnan Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2009.
  • Kâdî Abdülcebbâr. Tenzîhü’l-Kur’ân ‘ani’l-metâin. Beyrût: Dârü’n-Nehdati’l-Hadîse, ts.
  • Karaarslan, Ahmet. İsmâil el-Konevî’nin Kelâma Dair Risâlelerinin Tahkîki. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • Karagöz, Nail. “Mâturîdî’de Şâhidin Gâibe Delâleti Metodu”. Kader 17/2 (2019), 321-347.
  • Karagöz, Nail. “Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”. Kader 16/2 (2018), 241-263.
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. thk. M. Şerefettin Yaltkaya - Rifat Bilge. 2 Cilt. Ankara: TTK Yayınevi, 2014.
  • Kemâlpaşazâde, Şemseddin Ahmed. Tefsîru İbn Kemâl Paşa. thk. Mâhir Edîb Habbûş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2018.
  • Kirmânî, Tâcülkurrâ. Garâ’ibü’t-tefsîr ve ‘acâ’ibü’t-te’vîl. thk. Şemrân el-İclî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, ts.
  • Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm. Letâʾifü’l-işârât. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
  • Mâtürîdî, Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
  • Mâtürîdî, Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Ahmed Sa‘d ed-Demenhûrî. ‘Ammân: Mektebetü’l-Gânım, 2023.
  • Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Mazlum, Muhammet. Kirmânî’nin Burhân-ı Temânu’ Konusundaki Görüşleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
  • Mehâimî, Alâüddîn Alî. Tebsîrü’r-rahmân ve teysîrü’l-mennân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Books Publisher, 2011.
  • Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye. thk. Şâhid el-Bûşîhî. 13 Cilt. Şârika: Câmiatu’ş-Şârika, 2008.
  • Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġî. 30 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
  • Mevdûdî, Ebû’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani - Ali Ünal. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınevi, 2005.
  • Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed. Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. thk. Hâmid b. Ya‘kûb el-Furayh. Riyâd: Dâru’l-Hadara, 2018.
  • Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târihi’l-‘Arabî, 2002.
  • Mustafavî, Hasen. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
  • Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik Uzayme. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, ts.
  • Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. Beyrût: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-din. thk. Claude Salame. Dımaşk: Institut Français de Damas, 1990.
  • Nesefî, Necmeddin. et-Teysîr fî’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Lübâb, 2019.
  • Parrish, Stephen E. God and Necessıty: A Defense of Classical Theism. Lanham, MD: University Press of America, 1997.
  • Prayogi, Arditya - Nasrullah, Riki. “Authenticity of the God Concept in Islam”. Cendekiawan: Jurnal Pendidikan dan Studi Keislaman 3/1 (2024), 347-353.
  • Rahman, Fazlur. Major Themes of the Qur’an. Chicago: The University of Chicago Press, 2009.
  • Râzî, Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
  • Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947.
  • Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
  • Sem‘ânî, Ebü’l-Müzaffer. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1997.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
  • Süyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kâhire: Merkezü’l-Hecer li’l-Buhûs, 2003.
  • Şehristânî, Muhammed b. ‘Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Abdülazîz Muhammed el-Vekîl. Kâhire: Müessesetü’l-Halebî, 1968.
  • Şevkânî, Muhammed. Fethu’l-kadîr. thk. ‘Abdurrahmân ‘Umeyra. 5 Cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1994.
  • Şık, İsmail. “Burhân-ı Temânu’ya Eleştirel Bir Yaklaşım”. ÇÜİFD 10/2 (2010), 17-44.
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 36 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
  • Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
  • Tanrıbilir, Tarık. “Tanrı’nın Tekliğini İspat: Şehristânî’nin Tevhîd Savunusu”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 17/1 (2024), 345-373.
  • Tîbî, Şerefüddîn Hüseyn. Fütûhu’l-gayb fi’l-keşf ‘an kınâ’i’r-reyb. Dubâi: Câizetü Dübey ed-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Tûsî, Muhammed. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru İhiyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şahitle Gaibe İstidlal Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Getirdiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 1-25.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. et-Tefsîrü’l-basît. thk. Abdülaziz Sattâm Âl-i Suud - Türkî b. Sehul el-Uteybî. 25 Cilt. Riyâd: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suudi’l-İslâmiyye, 2009.
  • Yağız, Abdullah. Kur’ân-ı Kerîm’de Allah’ın Varlığı ve Vahdâniyeti’ne Dair İstidlâl Çeşitleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahdâniyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/428-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yemânî, Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî. Refʿu’l-iştibâh ʿan maʿne’l-ʿibâde. thk. Osmân b. Muallim Mahmûd. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1434.
  • Zeccâc, İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
  • Zemahşerî, Cârullâh. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Riyâd: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
  • Zemahşerî, Cârullâh. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.

Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili

Yıl 2024, Sayı: 62, 204 - 223, 24.12.2024
https://doi.org/10.29288/ilted.1544369

Öz

İslâm düşünce tarihine bakıldığında başta tefsir ve kelam olmak üzere hemen bütün ilim adamlarının Enbiyâ sûresinin 22. âyeti ekseninde Allah’ın varlığını ve birliğini muhtelif istidlal yöntemleriyle temellendirmeye çalıştıkları ve vahdâniyet tasavvurlarını daha çok bu ilâhî önermeye dayandırarak ortaya koydukları müşâhede edilmektedir. Buna ilaveten bu âyete yüklenen farklı yorumların, ilim adamlarının birbirlerini tekfir etmesine ve birbirlerine karşı pejoratif bir üslûp kullanmalarına yol açtığı görülmektedir. İslâmî ilimler metodolojisinin hemen her sahasında metinlerin satır aralarında bu ilâhî önermeye dair atıfların yanı sıra bunun yorumu ekseninde gelişen ötekileştirici söylemin bulunması ve
ilgili âyetin muhtevasına dair kapsamlı bir çalışmanın hazırlanmamış olması sebebiyle bu makaleye, Enbiyâ sûresinin 22. âyetinin anlamı ve yorumu konu olmaktadır. Bu çalışmada muhtelif dönemlerden ve farklı düşünce okullarından olan tefsir metinleri kronolojik olarak irdelenerek mezkûr âyete dair müfessirlerin Allah’ın vahdâniyetini anlama konusunda geliştirdikleri istidlâl yöntemleri, tarihsel süreçte bu âyetin yorumuna dair kırılma noktaları saptanmaktadır. Böylece tefsir-nahiv ve tefsir-kelam ilişkisi bağlamında ilgili âyetin kapsamlı bir şekilde irdelenmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda tefsir metinlerini kronolojik inceleme yönteminin yanı sıra doküman inceleme ve literatür tarama yöntemleri
esas alınarak tefsir geleneğinde vahdâniyet âyeti bağlamında serdedilen yaklaşımlar hem deskriptif bir anlatımla saptanmakta hem de bunlar analitik bir üslupla tahlil edilmektedir. Son tahlilde Allah’ın kendi vahdâniyetini aklî önermelerle tartışmaya açık bir konu olarak sunması ve bu konuda aklın meydan okuyucu tavrına güvenmesi, İslâm’da hemen her bir mesele için akla işlevsel bir rol vermenin kaçınılmaz olduğu ve Allah’ın son vahiy mesajıyla akıl ile din çatışmasını ihsas eden bir metin göndermeyi amaçlamadığı kanaatine varılabilir.

Kaynakça

  • Ahfeş el-Evsat, Saîd b. Mes‘ade. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1990.
  • Âmidî, Seyfeddin. Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm. thk. Hasan Mahmûd Abdüllatîf. Kâhire: Vizâretü’l-Evkâf, 1971.
  • Amr b. Ma‘dîkerib. Şi‘ru ‘Amr b. Ma‘dîkerib ez-Zübeydî. thk. Mutâ‘ et-Tarâbîşî. Dımaşk: Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, 1985.
  • Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib. el-İnsâf fîmâ yecibü i‘tikâdüh ve lâ yecûzü’l-cehlü bihî. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2000.
  • Begavî, Muhyissünne el-Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl/Tefsiru’l-Begavî. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1993.
  • Beyzâvî, Nâsırüddîn. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘âşî. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
  • Bursevî, İsmâ‘îl Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arâbî, ts.
  • Cenâbezî, Sultan Muhammed. Beyânü’s-sa‘âde fî makâmâti’l-‘ibâde. Beyrût: Müessesetü’l-A’lâ li’l-Matbuât, ts.
  • Coşkun, Muhammed. “İlâhî Fiillerin Nedenliliği Bağlamında Tefsir-Kelam İlişkisi”. İslam Araştırmaları Dergisi 35 (Haziran 2017), 41-70.
  • Cürcânî, Abdülkâhir. Derecü’d-dürer fi tefsîri’l-ây ve’s-süver. thk. Velid b. Ahmed b. Salih. 4 Cilt. Manchester: Mecelletü’l-Hikme, 2008.
  • Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddik el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fadîle, ts.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-İrşâd ilâ kavâtı‘i’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd. thk. Ahmed ‘Abdurrahim es-Sâyih - Tevfîk Ali Vehbe. Kâhire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 2009.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. ‘Alî Sâmî en-Neşşâr vd. İskenderiye: Münşeetü’l-Ma‘ârif, 1969.
  • Demir, Hilmi. Delil ve İstidlâlin Mantıki Yapısı -İlk Dönem Sünni Kelâm Örneği-. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
  • Demir, Zakir. İlâhî Nakiller Bağlamında Kur’ân’daki İktibâsların Mâhiyeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • Demir, Zakir. “İslâm Düşüncesinde Âyet ile Tehaddî Yaklaşımı ve Bunun Tahlîli”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/48 (Aralık 2023), 529-555.
  • Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed. el-Îzâh fi’n-nahv. thk. Kâzım Bahr el-Murcân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
  • Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdilmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avvız. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
  • Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm. thk. Abdulkâdir Ahmed ‘Atâ. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, ts.
  • Erdemci, Cemalettin. Mütekaddimin Kelamında Nassı Anlama ve Aşırı Yorum. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
  • Eş‘arî, Ebû’l-Hasan. Risâle fî istihsâni’l-havz fî ‘ilmi’l-kelâm. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi’d-Dâireti’l-Me‘ârif, 1344.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîrü’t-tefsîr. thk. İbrâhim b. Muhammed Talay. 17 Cilt. Umân: Vizâretü’t-Türâs, 2004.
  • Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. thk. Enes Muhammed ‘Adnân eş-Şerefâvî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2012.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Kıstâsü’l-müstakîm. thk. İhsân Zenûn es-Sâmirî. Amman: el-Mektebetü’l-Vataniyye, 2014.
  • Geylânî, Abdülkâdir. Tefsir. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Ketta: el-Mektebetü’l-Ma’rûfiyye, 2010.
  • Gurâbzâde Ahmed Efendi. Zübedü âsâri’l-mevâhib ve’l-envâr. thk. Mehmet Akif Alpaydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
  • Gül, Ekrem Sefa. “Burhân-ı Temânuun Kesinliği Problemi”. Tasavvur 5/1 (2019), 377-416.
  • Hafâcî, Şehâbeddin. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râżî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • Halebî, Semîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
  • Halebî, Semîn. ‘Umdetü’l-huffâz fî tefsiri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şâhin. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
  • Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-‘azîz. thk. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1990.
  • İbiş, Fatih. “Temânu‘ Dışında Alternatif Bir Tevhit Delili: Mekânsızlıkta İki Mekânsız Tanrı”. Kader 21/2 (2023), 826-833.
  • İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Ruslân. Kâhire, 1999.
  • İbn Arafe, Muhammed. Tefsir. thk. Celâl el-Üsyütî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
  • İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
  • İbn ‘Atiyye el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
  • İbn Cüzey el-Kelbî. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed b. Seyyidey Muhammed Mevlay. Kuveyt: Darü’z-Ziyâ, 2013.
  • İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
  • İbn Ebû Zemenîn, Muhammed. Tefsîrül-Kur’âni’l-Azîz. thk. Huseyn b. ’Ukkâşe - Muhammed el-Kenz. 5 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tabâ‘a, 2002.
  • İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf. Muġni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1991.
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. el-Keşf ʿan menâhici’l-edille. thk. Muhammed Âbid el-Câbirî. Beyrût: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1998.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed. İktizâʾü’s-sırâti’l-müstakîm. thk. Nâsır b. Abdülkerim el-’Akl. Riyâd: Daru İşbilya, 1998.
  • İbnü’l-‘Arabî, Muhyiddin. Rahmetun mine’r-rahmân fî tefsîri ve işârâti’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Mahmûd el-Gurab. Dımaşk: Matbaatu Nadr, 1989.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsir. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
  • Îcî, Mu‘înüddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân. Câmi‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdülhamid Handavî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
  • İsfahânî, Râgıb. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân ‘Adnan Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2009.
  • Kâdî Abdülcebbâr. Tenzîhü’l-Kur’ân ‘ani’l-metâin. Beyrût: Dârü’n-Nehdati’l-Hadîse, ts.
  • Karaarslan, Ahmet. İsmâil el-Konevî’nin Kelâma Dair Risâlelerinin Tahkîki. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • Karagöz, Nail. “Mâturîdî’de Şâhidin Gâibe Delâleti Metodu”. Kader 17/2 (2019), 321-347.
  • Karagöz, Nail. “Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”. Kader 16/2 (2018), 241-263.
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. thk. M. Şerefettin Yaltkaya - Rifat Bilge. 2 Cilt. Ankara: TTK Yayınevi, 2014.
  • Kemâlpaşazâde, Şemseddin Ahmed. Tefsîru İbn Kemâl Paşa. thk. Mâhir Edîb Habbûş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2018.
  • Kirmânî, Tâcülkurrâ. Garâ’ibü’t-tefsîr ve ‘acâ’ibü’t-te’vîl. thk. Şemrân el-İclî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, ts.
  • Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm. Letâʾifü’l-işârât. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
  • Mâtürîdî, Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
  • Mâtürîdî, Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Ahmed Sa‘d ed-Demenhûrî. ‘Ammân: Mektebetü’l-Gânım, 2023.
  • Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Mazlum, Muhammet. Kirmânî’nin Burhân-ı Temânu’ Konusundaki Görüşleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
  • Mehâimî, Alâüddîn Alî. Tebsîrü’r-rahmân ve teysîrü’l-mennân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Books Publisher, 2011.
  • Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye. thk. Şâhid el-Bûşîhî. 13 Cilt. Şârika: Câmiatu’ş-Şârika, 2008.
  • Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġî. 30 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
  • Mevdûdî, Ebû’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani - Ali Ünal. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınevi, 2005.
  • Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed. Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. thk. Hâmid b. Ya‘kûb el-Furayh. Riyâd: Dâru’l-Hadara, 2018.
  • Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târihi’l-‘Arabî, 2002.
  • Mustafavî, Hasen. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
  • Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik Uzayme. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, ts.
  • Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. Beyrût: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-din. thk. Claude Salame. Dımaşk: Institut Français de Damas, 1990.
  • Nesefî, Necmeddin. et-Teysîr fî’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Lübâb, 2019.
  • Parrish, Stephen E. God and Necessıty: A Defense of Classical Theism. Lanham, MD: University Press of America, 1997.
  • Prayogi, Arditya - Nasrullah, Riki. “Authenticity of the God Concept in Islam”. Cendekiawan: Jurnal Pendidikan dan Studi Keislaman 3/1 (2024), 347-353.
  • Rahman, Fazlur. Major Themes of the Qur’an. Chicago: The University of Chicago Press, 2009.
  • Râzî, Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
  • Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947.
  • Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
  • Sem‘ânî, Ebü’l-Müzaffer. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1997.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
  • Süyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kâhire: Merkezü’l-Hecer li’l-Buhûs, 2003.
  • Şehristânî, Muhammed b. ‘Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Abdülazîz Muhammed el-Vekîl. Kâhire: Müessesetü’l-Halebî, 1968.
  • Şevkânî, Muhammed. Fethu’l-kadîr. thk. ‘Abdurrahmân ‘Umeyra. 5 Cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1994.
  • Şık, İsmail. “Burhân-ı Temânu’ya Eleştirel Bir Yaklaşım”. ÇÜİFD 10/2 (2010), 17-44.
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 36 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
  • Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
  • Tanrıbilir, Tarık. “Tanrı’nın Tekliğini İspat: Şehristânî’nin Tevhîd Savunusu”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 17/1 (2024), 345-373.
  • Tîbî, Şerefüddîn Hüseyn. Fütûhu’l-gayb fi’l-keşf ‘an kınâ’i’r-reyb. Dubâi: Câizetü Dübey ed-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Tûsî, Muhammed. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru İhiyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şahitle Gaibe İstidlal Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Getirdiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 1-25.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
  • Vâhidî, Ali b. Ahmed. et-Tefsîrü’l-basît. thk. Abdülaziz Sattâm Âl-i Suud - Türkî b. Sehul el-Uteybî. 25 Cilt. Riyâd: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suudi’l-İslâmiyye, 2009.
  • Yağız, Abdullah. Kur’ân-ı Kerîm’de Allah’ın Varlığı ve Vahdâniyeti’ne Dair İstidlâl Çeşitleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahdâniyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/428-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yemânî, Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî. Refʿu’l-iştibâh ʿan maʿne’l-ʿibâde. thk. Osmân b. Muallim Mahmûd. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1434.
  • Zeccâc, İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
  • Zemahşerî, Cârullâh. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Riyâd: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
  • Zemahşerî, Cârullâh. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Toplam 104 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Felsefesi, Kelam, Tefsir
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Zakir Demir 0000-0003-3620-7233

Erken Görünüm Tarihi 13 Aralık 2024
Yayımlanma Tarihi 24 Aralık 2024
Gönderilme Tarihi 5 Eylül 2024
Kabul Tarihi 9 Aralık 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024 Sayı: 62

Kaynak Göster

APA Demir, Z. (2024). Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili. İlahiyat Tetkikleri Dergisi(62), 204-223. https://doi.org/10.29288/ilted.1544369
AMA Demir Z. Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili. ilted. Aralık 2024;(62):204-223. doi:10.29288/ilted.1544369
Chicago Demir, Zakir. “Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları Ve Bunların Tahlili”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, sy. 62 (Aralık 2024): 204-23. https://doi.org/10.29288/ilted.1544369.
EndNote Demir Z (01 Aralık 2024) Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 62 204–223.
IEEE Z. Demir, “Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili”, ilted, sy. 62, ss. 204–223, Aralık 2024, doi: 10.29288/ilted.1544369.
ISNAD Demir, Zakir. “Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları Ve Bunların Tahlili”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 62 (Aralık 2024), 204-223. https://doi.org/10.29288/ilted.1544369.
JAMA Demir Z. Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili. ilted. 2024;:204–223.
MLA Demir, Zakir. “Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları Ve Bunların Tahlili”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, sy. 62, 2024, ss. 204-23, doi:10.29288/ilted.1544369.
Vancouver Demir Z. Enbiyâ Sûresinin 22. Âyeti Bağlamında Allah’ın Vahdâniyet Önermesine İlişkin Müfessirlerin Mülahazaları ve Bunların Tahlili. ilted. 2024(62):204-23.

İlahiyat Tetkikleri Dergisi Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.                    
3056630565