Üniversite Öğrencilerinin Maneviyat Yönelimleri ve Psikolojik Esneklik Düzeylerinin Algıladıkları Stres Düzeyleriyle İlişkisi

Yıl 2025, Sayı: 64, 35 - 51, 28.08.2025

Nurdan Yağlı Soykan , Muhammed Tosun

https://doi.org/10.29288/ilted.1604311

Öz

Bu çalışma, üniversite öğrencilerinin psikolojik esneklik, manevi yönelim ve algıladıkları stres düzeyleri
arasındaki ilişkileri incelemeyi amaçlamaktadır. Nicel araştırma yönteminin uygulandığı çalışmada basit tesadüfi örnekleme tekniğiyle seçilen 452 üniversite öğrencisi (337 kadın ve 115 erkek) yer almıştır. Bulgular, katılımcıların manevi yönelim düzeylerinin yüksek, psikolojik esneklik ve algılanan stres düzeylerinin ise orta seviyede olduğunu göstermektedir. Psikolojik esneklik ile algılanan stres arasında negatif; manevi yönelim ile psikolojik esneklik arasında pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar katılımcıların manevi yönelim düzeyleri arttıkça psikolojik esneklik düzeylerinin de arttığını, buna karşın psikolojik esneklik düzeyleri yükseldikçe algılanan stres düzeylerinin azaldığını göstermektedir. Bununla birlikte katılımcıların manevi yönelim ile algılanan stres düzeyleri arasında bir ilişki gözlemlenmemiştir. Araştırmada ayrıca cinsiyet ile algılanan stres düzeyleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Kadın katılımcıların algılanan stres puan ortalamalarının erkek katılımcılardan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yaş grupları ile psiko,lojik esneklik düzeyleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir. 25 yaş ve üzeri katılımcıların psikolojik esneklik puanlarının 18-21 yaş grubundakilere kıyasla daha yüksek olduğu görülmüştür. Ailenin gelir düzeyine göre psikolojik esneklik düzeylerinde anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Aile geliri yüksek olan katılımcıların psikolojik esneklik puanlarının, aile geliri orta seviyede olanlara kıyasla daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Maneviyat , Manevi Yönelim , Psikolojik Esneklik , Stres

The Relationship Between University Students’ Spiritual Orientations and Psychological Flexibility Levels and Their Perceived Stress Levels

Öz

This study aims to examine the relationships among university students’ psychological flexibility, spi
ritual orientation, and perceived stress levels. The study, which used quantitative research methods,
included 452 university students (337 women and 115 men) selected using a simple random sampling
technique. The findings indicated that participants’ levels of spiritual orientation were high, while their
levels of psychological flexibility and perceived stress were at a moderate level. A negative relationship
was found between psychological flexibility and perceived stress, along with a positive relationship
between spiritual orientation and psychological flexibility. These results suggest that as participants’
spiritual orientation levels increase, their psychological flexibility levels also increase; conversely, as
their psychological flexibility levels increases, perceived stress levels decrease. However, no relationship
was found between participants’ spiritual orientation and perceived stress levels. Additionally, a signifi
cant difference was found between gender and perceived stress levels. The mean perceived stress scores of female participants were found to be significantly higher than those of male participants. Significant differences were also observed between age groups and psychological flexibility levels. Participants aged 25 and older had higher psychological flexibility scores than those in the 18-21 age group. Furthermore, significant differences were found in psychological flexibility levels according to family income levels. Participants with high family income reported higher psychological flexibility scores than those with moderate family income.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Spirituality , Spiritual Orientation , Psychological Flexibility , Stress

Kaynakça

• Acar Çınar, Hatice. “Din Görevlilerinin Dini Yönelim Biçimleri ile Psikolojik İyi Oluş Durumları Arasındaki İlişki: Sivas Örneği”. Electronic Turkish Studies 13/26 (2018), 1-18.
• Acar, Rabia. Üniversite Öğrencilerinin Maneviyat ve Sürekli Kaygı Düzeyleri Arasındaki İlişki. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Akman, Afra Esma. Maneviyat Düzeylerine Göre Stres, Bilgece Farkındalık ve Ayrışma-Bütünleşme Farklılıkları. Ankara: Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Akyüz, İsmail – Kulaoğlu, Samet. “Manevi Yönelim ve Depresyon Arasındaki İlişkinin Sosyodemografik Değişkenler Bağlamında İncelenmesi”. Sosyal Sağlık Dergisi 1/1 (2021), 63-80.
• Arslan, Irmak. “Bilinçli Farkındalık, Depresyon Düzeyleri ve Algılanan Stres Arasındaki İlişki”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 8/2 (2018), 73-86. https://doi.org/10.20493/birtop.477445 Aydın, Gökçen. Assessing a Model of Cognitive Test Anxiety: The Role of Rumination, Self-Forgiveness, Perfectionism Cognitions and Cognitive Defusion Through the Indirect Effect of Psychological Flexibility. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Aydın, Merve. “Genç Yetişkinlerde Mutluluğun Maneviyat ve Kanaat Açısından İncelenmesi”. The Journal of Social Science 3/6 (2019), 439-448. https://doi.org/10.30520/tjsosci.571198
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Bakalım, Orkide – Karahan, Faika Şanal. “Yetişkinlerde Şefkat Korkusu ve Psikolojik Esneklik”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2022), 539-559.
• Batman, Elif. Yaşamın Zorluklarıyla Başa Çıkmada Kader İnancının Rolü. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Bond, Frank W. vd. “The Influence of Psychological Flexibility on Work Redesign: Mediated Moderation of a Work Reorganization Intervention”. Journal of Applied Psychology 93/3 (2008), 645-654. https://doi. org/10.1037/0021-9010.93.3.645
• Cohen, Sheldon – Janicki‐Deverts, Denise. “Who’s stressed? Distributions of Psychological Stress in the United States in Probability Samples From 1983, 2006, and 2009”. Journal of Applied Social Psychology 42/6 (2012), 1320-1334.
• Cohen, Sheldon vd. “A Global Measure of PerceivedStress”. Journal of Health and Social Behavior 24 (1983), 385-396.
• Cooper, Anne Elizabeth: “An Investigation of the Relationships Among Spirituality, Prayer and Meditation, And Aspects of Stress and Coping”. USA: Wright Institude Graduate School of Psychology, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2003.
• Culliford, Larry. “Spiritual Care and Psychiatric Treatment: An Introduction”. Advances in Psychiatric Treatment 8/4 (2002): 249-258.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 17. Baskı, 2008.
• Çakır, Büşra – Dilmaç, Bülent. “Duygusal Farkındalık, Psikolojik Esneklik ve Yaşam Doyumu Arasındaki Yordayıcı İlişkiler”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi 5/1 (2023), 142-159.
• Çetinkaya, Elif. Psikolojik Esneklik, Öz Şefkat, Algılanan Stres ve Evlilik Kalitesinin Bazı Demografik Değişkenler ve Aralarındaki İlişki Açısından İncelenmesi. Ankara: Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Dawson, David L. – Golijani-Moghaddam, Nima. “COVID-19: Psychological Flexibility, Coping, Mental Health, and Wellbeing in the UK During the Pandemic”. Journal of Contextual Behavioral Science 17 (2020), 126-134.
• Dein, Simon. “Din, Maneviyat ve Depresyon: Tetkik ve Tedavi İçin Öneriler”. çev. Nurten Kımter. EKEV Akademi Dergisi 58 (2014), 739-750.
• Demirci Seyrek, Özgür – Ersanlı, Kurtman. “Üniversite Öğrencilerinde Yaşamın Anlamı ile Psikolojik Esneklik Arasındaki İlişki”. Electronic Turkish Studies 12/4 (2017), 143-162.
• Durgun, Zeynep Zehra. “Kadınlarda Manevi Yönelim ve Anne Baba Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Tanım Tenkit Teori 1 (2023), 1-14. https://doi.org/10.5281/zenodo.10452681
• Durna, Ufak. “Stres, A ve B Tipi Kişilik Yapısı ve Bunlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi 11/1 (2004), 191-206.
• Durna, Ufuk. “Üniversite Öğrencilerinin Stres Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 20/1 (2006), 319-343.
• Dursun, Neslihan. Evli ve Bekar Bireylerin Yaşamın Anlamı ve Maneviyat Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Düzgüner, Sevde. Maneviyat Algısı ve Diğerkâmlıkla İlişkisi (Kan Bağışı Örneğinde Türkiye ve Amerika Karşılaştırmalı Nitel Bir Araştırma). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013. Ekici, Yasemin. Devlet Yurtlarında Kalan Üniversite Öğrencilerinde Maneviyat ile Kaygı ve Yalnızlık Duygusu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: İstanbul İli Örneği. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Elkins, David N. vd. “Toward a Humanistic-Phenomenological Spirituality: Definition, Description, and Measurement”. Journal of Humanistic Psychology 28/4 (1988), 5-18.
• Emamvırdı, Rezvan vd. “Bedensel Engelli Sporcularda Psikolojik Esneklik ve Spora Katılım Motivasyonu”. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 14/2 (2020), 271-281.
• Emblen, Julia D. “Religion and Spirituality Defined According to Current Use in Nursing Literature”. Journal of Professional Nursing 8/1 (1992), 41-47.
• Emmons, Robert A. “Is Spirituality an Intelligence? Motivation, Cognition, and the Psychology of Ultimate Concern”. The International Journal for the Psychology of Religion 10/1 (2000), 3-26.
• Engüzel, Tutku. Çocukluk Çağı Travmaları ile Depresyon ve Yaygın Anksiyete Belirtileri Arasındaki İlişkide Öz Eleştirel Ruminasyon, Psikolojik Esneklik ve Algılanan Stresin Aracı Rolü. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Erol, Abdulkadir. Rehber Öğretmenlerin Manevi Yönelim Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Eskin, Mehmet vd. “Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Analizi”. New/Yeni Symposium Journal 51/3 (2013), 132-140.
• Flaxman, Paul E. – Bond, Frank W. “A Randomised Worksite Comparison of Acceptance and Commitment Therapy and Stress Inoculation Training”. Behaviour Research and Therapy 48/8 (2010), 816-820.
• Francis, Ashley W. vd. “The Development and Validation of the Comprehensive Assessment of Acceptance and Commitment Therapy Processes (CompACT)”. Journal of Contextual Behavioral Science 5 (2016), 134-145.
• Gloster, Andrew T. vd. “Psy-Flex: A Contextually SensitiveMeasure of Psychological Flexibility”. Journal of Contextual Behavioral Science 22 (2021), 13-23.
• Güçlü, Nezahat. “Stres Yönetimi”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 21/1 (2001), 91-109.
• Harris, Russ. ACT’i Kolay Öğrenmek. çev. Fatma Betül Esen - K. Fatih Yavuz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2022.
• Hayes, Steven C. vd. “Acceptance and Commitment Therapy: Model, Processes and Outcomes”. Behaviour Research and Therapy 44/1 (2006), 1-25.
• Hayes, Steven C. vd. “Open, Aware, and Active: Contextual Approaches as an Emerging Trend in the Behavioral and Cognitive Therapies”. Annual Review of Clinical Psychology 7/1 (2011), 141-168.
• Hayes, Steven C. vd. Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change. New York: The Guilford Press, 2. Baskı, 2012a.
• Hayes, Steven C. vd.” Acceptance and Commitment Therapy as a Unified Model of Behavior Change”. The Counseling Psychologist 40/7 (2012b), 976-1002.
• Hodges, Shannon. “Mental Health, Depression, and Dimensions of Spirituality and Religion”. Journal of Adult Development 9/2 (2002), 109-115. https://doi.org/10.1023/A:1015733329006
• Horozcu, Ümit. “Tecrübî Araştırmalar Işığında Dindarlık ve Maneviyat ile Ruhsal ve Bedensel Sağlık Arasındaki İlişki”. Milel ve Nihal 7/1 (2010), 209-240.
• Jafari, Esa vd. “Spiritual Well-Being and Mental Health in University Students”. Procedia-Social and Behavioral Sciences 5 (2010), 1477-1481.
• Karaca, Faruk. “Dinin Fonksiyonelliği Üzerine”. Dini Araştırmalar 6/16 (2003), 75-85.
• Karakış, Sedanur – Karaaziz, Meryem. “Türkiye’de Deprem Kaygısı, Anksiyete, Stres ve Depresyon İlişkisinin Psikolojik Esneklik Açısından İncelenmesi.” ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities 8/2 (2024), 131-144. https://doi.org/10.5281/zenodo.12511620
• Karakuş, Sena – Akbay, Sinem Evin. “Psikolojik Esneklik Ölçeği: Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16/1 (2020), 32-43.
• Karataş, Zeki – Selçuk, Ozan. “Üniversite Öğrencilerinin Manevi İyi Oluşlarının Açıklanmasında Psikolojik Esneklik ve Çeşitli Demografik Değişkenlerin Rolü”. Üniversite Araştırmaları Dergisi 6/1 (2023), 37-46. https://doi.org/10.32329/uad.1112809
• Kasapoğlu, Figen. “Development of Spiritual Orientation Scale: The Study of Validity and Reliability”. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16/3 (2015), 51-68. https://doi.org/10.17679/iuefd.16360640
• Kesen, Mustafa – Akyüz, Bülent. “Üniversite Örgüt Kültürü Algılamaları ve Demografik Değişkenlerin Algılanan Stresi Yordayıcı Değişkenler Olarak İncelenmesi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 5/1 (2015), 71-94.
• Koenig, Harold G. “Research on Religion, Spirituality, and Mental Health: A Review”. The Canadian Journal of Psychiatry 54/5 (2009), 283-291. Köktürk Dalcalı, Berna. “Üniversite Öğrencilerinin Manevi Yönelimleri ve Sağlık Algıları”. Journal of Contemporary Medicine 10/4 (2020), 591-595.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2002), 234-255.
• Lazarus, Richard S. – Folkman, Susan. Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer Publishing Company, 1984.
• Leahy, Robert L., vd. “Processes Underlying Depression: Risk Aversion, Emotional Schemas, and Psychological Flexibility”. International Journal of CognitiveTherapy 5/4 (2012), 362-379.
• Lee, Younkyung. “The Relationship of Spiritual Well-Being and Involvement with Depression and Perceived Stress in Korean Nursing Students”. Global Journal of Health Science 6/4 (2014), 169-176.
• Marshall, Emma Jane – Brockman, Robert N. “The Relationships Between Psychological Flexibility, Self-Compassion, and Emotional Well-Being”. Journal of Cognitive Psychotherapy 30/1 (2016), 60-72.
• Masuda, Akihiko vd. “The Role of Psychological Flexibility in Mental Health Stigma and Psychological Distress for the Stigmatizer”. Journal of Social and Clinical Psychology 28/10 (2009), 1244-1262.
• Masuda, Akihiko vd. “The Role of Psychological Flexibility in the Relationship Between Self-Concealment and Disordered Eating Symptoms”. Psychology Faculty Publications 93 (2011), 1-27. https://scholarworks.gsu.edu/psych_facpub/93
• Mert, Abdullah – İlyas, Topal. “Benlik Ayrımlaşmasının Manevi Yönelimi Yordayıp Yordamadığını ve Bazı Değişkenler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. OPUS International Journal of Society Researches 8/14 (2018), 68-91.
• Misra, Ranjita – Castillo, Linda G. “Academic Stress Among College Students: Comparison of American and International Students”. International Journal of Stress Management 11/2 (2004), 132-148. https://doi.org/10.1037/1072-5245.11.2.132
• Mowat, Harriet. “Ageing, Spirituality and Health”. Scottish Journal of Healthcare Chaplaincy 8/1 (2005), 7-12.
• Murphy, James. “Beyond “Religion” and “Spirituality”: Extending a “Meaning Systems” Approach to Explore Lived Religion”. Archive for the Psychology of Religion 39/1 (2017), 1-26.
• Özcan, Kemal – Karagöz, Binnur. “Evli Bireylerde Psikolojik Esneklik ve Sorun Çözme Becerisi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi Psikoloji Dergisi 1/1 (2023), 14-32.
• Özel, Yasemin – Bay Karabulut, Aysun. “Günlük Yaşam ve Stres Yönetimi”. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi 1/1 (2018), 48-56.
• Özkan, Sena. Belirsizliğe Tahammülsüzlük ve Sürekli Kaygı Arasındaki İlişkide Psikolojik Esnekliğin Aracılık Rolü. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Polat, Mehmet Vehbi. “Stresle Başa Çıkmada Maneviyatın Rolü”. The Journal of Social Sciences 60 (2022), 513-523.
• Pritchard, Mary E. vd. “What Predicts Adjustment Among College Students? A Longitudinal Panel Study.” Journal of American College Health 56/1(2007), 15-21.
• Rueda, Beatriz – Valls, Esperanza. “Is the Effect of Psychological Inflexibility on Symptoms and Quality of Life Mediated by Coping Strategies in Patients with Mental Disorders?”. International Journal of Cognitive Therapy 13/2 (2020), 112-126.
• Sağar, Mehmet Enes. “Yetişkinlerde Sosyal Medya Bağımlılığının Yordayıcısı Olarak Psikolojik Esneklik ve Problem Çözme Becerileri”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 35 (2022), 179-192. https://doi.org/10.20875/makusobed.1080674
• Sarı, Enver vd. “Çözüm Odaklılığın Yordayıcı Değişkenleri: Yaşam Doyumu, Stres, Depresyon ve Yılmazlık”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 11/21 (2019), 423-438.
• Seçer, İsmail. SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Baskı, 2015.
• Selye, Hans. Stress in Health and Disease. Boston: Butterworth-Heinemann, 2013.
• Silva, Vladimir Araujo vd. “Effects of Sacred Music on the Spiritual Well-Being of Bereaved Relatives: A Randomized Clinical Trial”. Revista da Escola de Enfermagem da USP 51 (2017): e03259.
• Söylev, Ömer Faruk – Kapucu Öztürk, Canan. “Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Ailelerin Psikolojik Sağlamlığı ile Maneviyat İlişkisi/The Relationship between Psychological Resilience and Spirituality of Families with Special Needs Children”. Turkish Academic Research Review 7/2 (2022), 373-394.
• Şentürk, Habil – Yakut, Selahattin. “Hayatın Anlamı ve Din”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (Aralık 2014), 45-60. Şirin, Turgay. “Maneviyat Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Electronic TurkishStudies 13/18 (2018), 1283-1309.
• Tabachnick, Barbara G. – Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics. Boston, MA: Pearson, 6. Baskı, 2013.
• Tokur, Behlül. Stres-Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Toprak, Taha Burak vd. “Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Tükenmişlik Derecesi Psikolojik Esneklik ve Değerler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi 9/1 (2020), 16-27. https://doi.org/10.5455/JCBPR.26978 Tosun, Muhammed. “Prososyallik ve Maneviyat İlişkisi (Depremde Gönüllü Çalışan Bireyler Üzerinde Bir Araştırma)”. Ege 9. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi. ed. Dwi Solisworo. 845-859. İzmir: Academy Global Publishing House, 2023.
• Tosyalıoğlu, Mustafa Burak – Albayrak, Ahmet. “Maneviyat ve Ruh Sağlığı: Maneviyat ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 8 (2023), 9-50. https://doi.org/10.56432/tmdrd.1369342