Dindar Yorgunluğu Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2025, Sayı: 65, 1 - 17

Cüneyd Aydın , Ahmet Genç

Öz

Modernizmin bireylerin dini yaşamlarında meydana getirdiği olumsuz etkilerden birisi olarak değerlendirilen “din yorgunluğu” kavramı, son yıllarda ülkemizde yapılan bazı akademik çalışmalarda ele alınmakta ve medya platformlarında tartışılmaktadır. Bu sebeple, din yorgunluğu kavramının incelenmesi ve bireylerin dini yaşamlarında bir yorgunluk veya tükenmişlik duygusu hissedip hissetmediklerinin ölçülmesi önemli hale gelmiştir. Bu çalışmada, bireylerin farklı sebeplerle dini yaşamlarında hissettikleri yorgunluk düzeyini belirleyebilmek için Dindar Yorgunluğu Ölçeği’nin (DYÖ) geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nicel yöntemlerden tarama deseni kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, kolayda örnekleme yöntemiyle seçilmiş yaşları 18 ve üzerinde olan iki ayrı örneklem grubundan (446 + 490) kişisel bilgi anketi ve taslak ölçek formu kullanılarak elde edilmiştir. Ölçeğin kapsam geçerliği için uzman görüşüne, yapı geçerliği için ise faktör analizine başvurulmuştur. AFA sonucu ölçeğin faktör yük değerlerinin .45’in üzerinde olduğu, madde toplam korelasyonlarının .36 ile .54 arasında değiştiği, beş faktör altında toplanan 17 maddeden oluştuğu ve faktörlerinin toplam varyansın %66’sını açıkladığı tespit edilmiştir. Ayrıca elde edilen yapı DFA ile test edilmiş ve
yapının iyi uyum gösterdiği (χ²=170.16, sd=107, p<.001, RMSEA=0.035, SRMR=0.032, NNFI=0.98, GFI=0.96,
AGFI=0.94, CFI=0.99) bulunmuştur. Ölçeğin güvenirliğine yönelik yapılan analiz sonuçları, ölçeğin genelinin ve alt boyutlarının Cronbach Alpha değerleri (.71 ile .83 arasında) ile madde toplam korelasyon katsayılarının (.36 ile .54 arasında, p<.01) güvenirlik için yeterli düzeyde olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuçlara göre, DYÖ’nün geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Din , Yorgunluk , Din Yorgunluğu , Dindar Yorgunluğu Ölçeği

Religious Fatigue Scale: A Validity and Reliability Study

Öz

The concept of "religious fatigue", which is considered one of the negative effects of modernism on
individuals’ religious lives, has been addressed in some academic studies conducted in our country
in recent years and has been discussed on media platforms. For this reason, it has become important to examine the concept of religious fatigue and measure whether individuals feel a sense of fatigue or burnout in their religious lives. In this study, it was aimed to develop the Religious Fatigue Scale (RFS) in order to determine the level of fatigue individuals feel in their religious lives for different reasons. In the research, a survey design, which is one of the quantitative methods, was used. The data for the study were obtained from two separate sample groups (446+490) aged 18 and over, selected by a convenience sampling method, using a personal information questionnaire and a draft scale form. Expert opinion was used for the content validity of the scale, and factor analysis was used for construct validity. As a result of EFA, it was determined that the factor load values of the scale were above .45, the item-total correlations varied between .36 and .54, it consisted of 17 items collected under five factors, and its factors explained 66% of the total variance. In addition, the obtained structure was tested with CFA and it was found that the structure showed a good fit (χ²=170.16, sd=107, p<.001, RMSEA=0.035, SRMR=0.032, NNFI=0.98, GFI=0.96, AGFI=0.94, CFI=0.99). The results of the analysis conducted on the reliability of the scale revealed that the Cronbach Alpha values of the overall scale and its sub-dimensions (between .71 and .83) and the item total correlation coefficients (between .36 and .54, p<.01) were at a sufficient level for reliability. According to these results, it has been concluded that the RFS is a valid and reliable measurement tool.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Religion , Fatigue , Religious Fatigue , Religious Fatigue Scale

Kaynakça

• Abanoz, Süleyman. Tükenmişlik ve Din. Ankara: İksad Yayınları, 2022.
• Adams, Christopher J. vd. “Clergy Burnout: A Comparison Study with Other Helping Professions”. Pastoral Psychol 66 (2017), 147–175. Akın, Haşim. “Din Yorgunluğu”. Erişim 30 Haziran 2024. https://www.memleket.com.tr/din-yorgunlugu-25011yy.htm
• Arıkan, Rauf. Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
• Arslan, Hulusi. “Sosyal Medyada Gençlerin Dini Algılarını Etkileyen İnanç Sorunları”. Gençliğin İnanç Problemleri. ed. Mustafa Bozkurt vd. 33-68. Malatya: Ensar Yayınları, 2022.
• Aydın, Cüneyd. “Dijital Dünyanın Din(dar) Yorgunluğuna Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. I. Uluslararası Küresel Sorunlara İslami Yaklaşımlar: Kültürel ve Teknolojik Dayatma Sempozyumu, ed. Yasemin Barlak vd. 51-51. Sinop: Sinop Üniversitesi Yayınları, 2024. Aydın, Mustafa. “Din Yorgunluğu Ne Demek? Biz Dini Mi, Din Bizi Mi (Kim Kimi) Yoruyor?”. Umran (2021), 42-45.
• Balamir, Figen. “Anlam Arayışında Bir Yol: Alfa Çalışma Programı Üzerine Etnografik Bir İnceleme”. Nitel Sosyal Bilgiler (NSB) 6/1 (2024), 49-74. https://doi.org/10.47105/nsb.1419748 Baltacı, Ali. “Muhafazakâr Tüketim: Türkiye’de Muhafazakârlığın Tüketim Eksenli Dönüşüm Dinamikleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2019), 111-135. https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.620817
• Barca, İbrahim. “Müslüman Yorgunluğu ya da Müslümanın Müslümanla İmtihanı”. Erişim: 06 Temmuz 2024. https://www.islamtarihi.net/2018/07/musluman-yorgunlugu-ya-da-muslumann.html Baştürk, Savaş – Taştepe, Mehtap. “Evren ve Örneklem”. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. ed. Savaş Baştürk. 247-279. Ankara: Vize Yayıncılık, 2013.
• Bayer, Ali. Sekülerleşme ve Din. Ankara: İksad, 2022.
• Bayraktar, Cemile. “Din Yorgunu, Dindar Yorgunluğu”. Erişim: 05 Temmuz 2024. https://www.yenisafak.com/yazarlar/cemile-bayraktar/din-yorgunu-dindar-yorgunlugu-2040449 Beyaz, Rafet. “Dindarlık ve Hedonik Tüketim İkilemi: Dini Kaideler Haza Dayalı Tüketimi Engeller Mi?”. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 5/30 (2018), 4149-4168. https://doi.org/10.26450/jshsr.906 Bilgin, Vecdi. “Popüler Kültür ve Din: Dindarlığın Değişen Yüzü”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2003), 193-214.
• Büyüköztürk, Şener. “Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 32 (2002), 470-483.
• Büyüköztürk, Şener. Veri Analizi El Kitabı. 13. Baskı. Ankara: Pegem Akademi, 2011.
• Cengil, Muammer. “Din Görevlileri ve Kur’an Kursu Öğreticilerinin Tükenmişlik Düzeleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010), 79‐101.
• Creswell, John W. Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları Araştırma Deseni. çev. Esra Bukova Güzel. Ankara: Eğiten Kitap, 2017.
• Çokluk, Omay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Dağ, Ahmet. “Dünyevileşme-Dinselleşme Dilemmâsında Din Yorgunu Olmak veya Dini Yormak”. Umran (2007), 74-77.
• Demirezen, İsmail. “Tüketim Toplumunun Oluşumu ve Din ile Etkileşimi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 97‐109. Dokur, Ayşe Selin vd., "Türkiye’de Dindarlığın Görünümü: Dünya Değerler Araştırması Verileri Üzerine Boylamsal Bir Analiz". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/2 (2021), 733-768.
• https://doi.org/10.33415/daad.948559. Dudley, Roger Louis. “Alienation from Religion in Adolescents from Fundamentalist Religious Homes”. Journal for the Scientific Study of Religion 17/4 (1978), 389-398. Dudley, Roger Louis. Selected Variables Related to Alienation from Religion as Perceived by Students Attending Seventh-Day Adventist Academies in the United States. Michigan: Andrews University, Doctoral Dissertation, 1977. Dudley, Roger Louis – Laurent, C. Robert. “Alienation from Religion in Church-Related Adolescents”. Sociological Analysis 49/4 (1989), 408-420. Duman, Soner. “Din Yorgunluğu Üzerine”. Erişim 29 Haziran 2024 https://www.kastamonur.com/din-yorgunlugu-uzerine/
• Erdiç, Şaban. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinde Din ve Modernleşme -Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Örneği”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (2022), 1021-1035. https://doi.org/10.18505/cuid.1156818 Ertit, Volkan. "The Failure of Islamization Policies in Turkey: a “Victory” of Secularization Theory?". Southeast European and Black Sea Studies (2024). https://doi.org/10.1080/14683857.2024.2352893 Ertit, Volkan. Endişeli Muhafazakârlar Çağı. Ankara: Orient Yayınları, 2022.
• Ete, Hatem – Yargı, Abdullah. Türkiye’de Dindarlık Algısı. İstanbul: Ankara Enstitüsü-İstanbul Politikalar Merkezi, 2023.
• Gazneli, Didem – Kılıç, Nilgün Sofuoğlu. “Din Eksenli Tüketimin Yeni Medyadaki Görünümleri: Tüketim Kültürü Bağlamında Bir Değerlendirme”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 3/2 (2020), 197-216.
• https://doi.org/10.47951/mediad.837857 Görmez, Mehmet. “Çürük Elmalar Mensup Oldukları Camiayı Bağlamaz Demek Yerine, Neden Çürük Elmalar Çıkıyor Sorusunu Sormalıyız”. Erişim: 05 Temmuz 2024.
• https://islamianaliz.com/haber/7478962/mehmet-gormez-curukelmalar-mensup-olduklari-camiayi-baglamaz-demek-yerine-neden-curuk-elmalar-cikiyor-sorusunu-sormaliyiz Gürbüz, Sait – Şahin, Faruk. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2018. Güven, İbrahim Furkan. Bencil Mutluluk Mu Manevi Doyum Mu? Tüketim Kararlarının Psikolojisi. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2024. Haghnegahdar, Megan vd., “The Influence of Religious Belief on Burnout in Medical Students”. Missouri Medicine 118/1 (2021), 63-67. Han, Byung Chul. Yorgunluk Toplumu. çev. Samet Yalçın. 2. Baskı. İstanbul: İnka Kitap, 2024.
• Hancığaz, Erhan. “Dijital Dünyada Dinsel Eğilimler”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 5/2 (2022), 409-430. https://doi.org/10.47951/mediad.1191659 Hazıroğlu, Temel. “Dinin Diriliği ve Umudun Tazeliği”. Umran (2021), 50-53.
• Hocaoğlu, Neslihan. Dijital Dünyada Değişen Din Anlayışı. İstanbul: İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. Hu, Li‐tze – Bentler, Peter M. “Cutoff Criteria for Fit İndexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives”. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal 6/1 (1999), 1-55.
• https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• Karaçam, Ferman. “Din Yorgunluğu”. Erişim 29 Haziran. https://hertaraf.com/koseyazisi-ferman-karacam-din-yorgunlugu-2623
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 2009. Kasapoğlu, Asım. “Kapitalist Tüketim ve Din: Allah Verdiği Nimeti Kulunun Üzerinde Görmek İster”. Tabula Rasa Felsefe&Teoloji Dergisi 42 (2024), 53-65. Kayıklık, Hasan. “Din Görevlilerinde Tükenmişlik”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2007), 1-19.
• Kılıçsal, Seyra. Tüketim Eğilimleri Bağlaminda Değişen Dinsellik: İstanbul Örneği. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Kovács, Bernadett – Kézdy, Anikó. “Religious Belief and Burnout”. European Journal of Mental Health 3 (2008), 253-265. DOI: 10.1556/EJMH.3.2008.2.5
• Köroğlu, Cemile Zehra. Tüketim Kültürü ve Din. Ankara: Giresun Üniversitesi, 2012.
• Küçükcan, Talip. “Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası”. İslâm Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 109-128.
• Laleli, Mustafa. Kentleşme Sürecinde Sekülerleşme ve Dini Hayat: Konya Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024. Meydan, Hasan – Aydın, Sare. "Üniversite Gençliğinin Kurumsal ve Öznel Dindarlığa Bakışı ve Etkileyen Faktörler Üzerine Nitel Bir Araştırma". Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 299-323.
• https://doi.org/10.33460/beuifd.726749 Nişancı, Zübeyr. Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2023.
• Osborne, Jason W. – Costello, Anna B. “Best Practices in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most from Your Analysis”. Pan-Pacific Management Review 12/2 (2009), 131-146.
• Özay, Mehmet. Günümüz Sosyolojisinde Modernleşme-Sekülerleşme-Din İlişkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Özbolat, Abdullah. “Postmodern Dünyada Din: Yaygınlaşan Dinsellik, Yüzeyselleşen Dindarlık”. Journal of Islamic Research 28/3 (2017), 265-278. Özbolat, Abdullah – Evyapar, M. Ertuğrul. “Ötekileştirilen Dindar Gençlik: ‘İmam Hatipler Kapatılsın’ Facebook Grubu Örneği”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 75-96.
• Özyiğit, Veli. Sosyal Medya ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma: Ereğli/Beyköy Örneği. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Paker, İrem Tükel. “Yeni Muhafazakâr Gençliğin Tüketim Alışkanlıkları”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi 20/39 (2020), 124-146. https://doi.org/10.30976/susead.552512
• Pişkin, Mücahit. “Tüketim Toplumu’nda Din ve Dini Değerler: Lüks Hac ve Umre Örnek Olayı”. İnsan ve Toplum 6/2 (2016), 131-154. Subaşı, Necdet. “Din Yorgunluğu ya da Gündelik Popüler Kültürün Tükettiği İslami Yorumlar”. Gelenek ve Modernite Arasında İslam Yorumları. ed. Murat Ak – Hasan Cansız. 223-229. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Subaşı, Necdet. “Din Yorgunluğu”. 17. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi. ed. J. Canberk Aydın. 377-378. Ankara: Atalay Matbaacılık, 2023b.
• Subaşı, Necdet. “Din Yorgunluğu”. Teklif Dergisi 11 (2023a), 128-136.
• Subaşı, Necdet. “Dinle’n Biraz”. Erişim 29 Haziran 2024. https://www.star.com.tr/acik-gorus/dinlen-biraz-haber-1720524/
• Şencan, Hüner. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlik. Ankara: Seçkin Yayınları, 2005.
• Tabachnick, Barbara G. – Fidell, Linda S. Çok Değişkenli İstatistiklerin Kullanımı. çev. Mustafa Baloğlu. Ankara: Nobel Yayınları, 2015.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. 3. Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2006.
• Tekin, Halil. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Has‐soy Matbaası, 1984.
• Tepeli, Veysel. “Din Yorgunları”. Erişim 30 Haziran 2024. https://www.iktibascizgisi.com/din-yorgunlari/
• Tozer, A. W. The Dangers of a Shallow Faith. Bloomington, Minnesota: Bethany House, 2012.
• Turanalp, Muhammed Fatih. “Din ve Eğitim Bağlamında Yorgunluk Toplumu”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2019), 227-275.
• Yapıcı, Asım. “Modernleşme-Sekülerleşme Sürecinde Türk Gençliğinin Anlam Dünyasında Dinin Yeri (Çukurova Üniversitesi Örneği). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (2009), 1-37.
• Yıldırım, Esra – Mücahit, Mustafa. “Gençlerde Dindarlık ve Modernleşme Algısı: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Örneği”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 519-542.
• https://doi.org/10.33460/beuifd.802090
• Yıldırım, Orhan. “Tüketim Toplumunda Din ve Dini Değerlerin Metalaşması”. Olgu Sosyoloji Dergisi 2/1 (2023), 1-8. https://doi.org/10.58632/olgusos.1279609
• Yıldız, Sevgi. “Sosyal Bilimlerde Örnekleme Sorunu: Nicel ve Nitel Paradigmalardan Örnekleme Kuramına Bütüncül Bir Bakış”. Kesit Akademi Dergisi 3/11 (2017), 421-442.
• Yılter, Nuray. “Kur’ân-ı Kerim’de Yorgunluk Toplumunun İzdüşümleri”. Journal of Analytic Divinity 7/1 (2023), 149-169. https://doi.org/10.46595/jad.1290417
• Yüzgenç, Salih. “Gençlerde Din Yorgunluğu Var mı?” Erişim: 05 Temmuz 2024.
• https://m.gencdergisi.com/12078-genclerde-din-yorgunlugu-var-mi.html#:~:text=Bir%20ba%C5%9Fka%20a%C3%A7%C4%B1dan%20bak%C4%B1nca%20da,yap%C4%B1lan%20hatalar%20kabilinden%20g%C3%B6rmek%20gerekir
• Zavalsız, Mesut. Sekülerleşme Sürecinde Üniversite Gençliğinin Dini Eğilimi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.