God Image in Turkish Society: A Sociology of Literature Attempt

Yıl 2017, , 350 - 372, 20.12.2017

Nebile Özmen

https://doi.org/10.20486/imad.358510

Öz

Sociology of religion uses many methods to examine
the relationship between society and religion which is its main subject theme.
These methods are mostly methods of general sociology. When we want to examine
a subject related to the religion and belief of society, it is possible to do
it in different ways. The relations between various social institutions,
events, facts in society and religion can be examined by social history data.
At the same time, the current situation about this fact can be examined with
the field study. It is important to note that by analyzing the artistic works
of the society, it is possible to make analyzes on the religion-society
relations during the periods in which these products are produced and survived,
provided that they do not deny that these methods are important, necessary or
even dominant methods. Especially, literary works, in this area, have very rich
data. Because belief, worship or attitude dimensions of religion, which cover a
wide area in social life, are reflected in literary works, novels, poems, epics
in oral and written form as phenomena, concepts or symbols.

Thus literary works constitute an important source
in terms of sociology of religion, including information about the religion,
understanding and religious experience of the society and the historical
process, as well as the possibility of examining the changes from the past to
the present day. However, there are only a limited number of studies on this
subject in our country yet. In this article, which should be seen as a modest
contribution to the study of this area, the Turkish society has been evaluated
in a narrow and limited context about relations between Turkish society and
religion through the reflection of the image of God in the mind and heart of
the Turkish people to its poetry.

Anahtar Kelimeler

Sociology of religion, sociology, literatüre, God image, sociology of art

TÜRK TOPLUMUNDA ALLAH İMGESİ: BİR EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ DENEMESİ

Öz

Din sosyolojisi, temel konusu olan din-toplum
ilişkisini incelemek için birçok yöntem kullanır. Bu yöntemler çoğunlukla genel
sosyolojinin yöntemleridir. Toplumun dini ve inancıyla ilgili bir konu incelenmek
istendiğinde de bunu farklı yöntemlerle gerçekleştirmek mümkündür. Toplumdaki
çeşitli sosyal kurumların, olguların, olayların din ile ilişkisi, sosyal tarih
verileriyle incelenebildiği gibi, saha çalışmasıyla da incelenebilmektedir. Bu
yöntemlerin önemini, gerekliliğini hatta başat yöntemler olduğunu inkâr etmemek
koşuluyla, toplumun sanatsal eserleri üzerinde incelemeler yapmak suretiyle, bu
ürünlerin üretildiği ve yaşatıldığı dönemlerdeki din-toplum ilişkisi üzerine
analiz yapabilmenin mümkün olduğunu belirtmek gerekir. Bilhassa edebiyat
eserleri bu konuda oldukça zengin verileri barındırmaktadır. Çünkü toplumun
yaşantısında geniş yer kaplayan dinin, inançla, ibadetle veya tutumlarla ilgili
boyutları, sözlü ve yazılı edebi eserlere, romanlara, şiirlere, masallara,
destanlara; olaylar, olgular, kavramlar veya semboller şeklinde yansımıştır.

Böylece edebi eserler din sosyolojisi açısından,
toplumun gerek tarihsel süreçteki din algısı, anlayışı ve dini yaşantısı
hakkında bilgiler içermesi, gerekse geçmişten günümüze yaşanan değişimi
inceleme imkânı sağlaması bakımından önemli bir kaynağı teşkil etmektedir.
Ancak ülkemizde bu konuda henüz sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu
alandaki çalışmalara mütevazı bir katkı denemesi olarak görülmesi gereken bu
makalede, Türk halkının zihnindeki ve gönlündeki Allah imgesinin şiirlere
yansımasından hareketle, Türk toplumunun din ile ilişkisi hakkında bir yönüyle
ve sınırlı bir çerçevede değerlendirmeler yapılmıştır..

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, edebiyat, sosyoloji, Allah imgesi, sanat sosyolojisi

Kaynakça

• Alver, Köksal, “Türkiye’de Edebiyat Sosyolojisi Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Sosyoloji Konferansları, No: 52 (2015-2), s 343-354.
• Arısoy, M. Sunullah, Türk Halk Şiiri Antolojisi, 2. bs., Bilgi Yayınevi, Ankara 1995.
• Aytaç, Pakize, “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Mistik Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, c: 9, sy: 26, 2003, s. 253-27.
• Bali, Muhan, Ağıtlar, Kültür Bakanlığı, Ankara 1997.
• Bilgin, Ayşe, “XIX. Yüzyıl Halk Şiirlerinde Toplumsal Hayatın İzleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara 2010.
• Bilgin, Azmi, “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”, İlmi Araştırmalar, sy: 1, 1995, s.61-82.
• Birinci, Necat, Kahramanlık Şiirleri Antolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1987.
• Boratav, P. Naili, İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• Çağan, Kenan, “Sanat Sosyolojisinin İmkânına ve İnşasına Dair”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006/2, s.11-13.
• Elçin, Şükrü, Gevheri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1987.
• Ferguson, Priscilla P. [v.dğr.], “Mirrors, Frames, And Demons: Reflections On The Sociology of Literature”, Critical Inquiry, v: 14, No. 3, The Sociology Of Literature (Spring, 1988), pp. 421-430
• Freyer, Hans, Din Sosyolojisi, (çev. Turgut Kalpsüz), A.Ü.İ.F. Yayınları, Ankara 1967.
• Görkem, İsmail, “Dünden Bugüne ‘Türk Sözel Edebiyatı’: Değişim ve Dönüşüm”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2009, S. 39, s. 411-422.
• Günay, Doğan, V., , “Görsel Okuryazarlık ve İmgenin Anlamlandırılması”, Art-e Sanat Dergisi, 2008, sy: 1, s.1-29.
• İspirli, Serhan A., “Bayburtlu Celâlî’nin, Tortum Destanı ve Erzincan’a Ağıt Manzumeleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, sy: 12, 2010, s. 264-275.
• Kabaklı, Ahmet, Aşık Edebiyatı, Türk Edebiyatı Vakfı, İstanbul 2006.
• Kaya, Doğan, Anomin Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
• Kemal, Yaşar, Ağıtlar, Adam Yayınları, İstanbul 1996.
• Köprülü, Fuad, Edebiyat Araştırmaları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1989.
• Kösemihal, N. Şazi, “Edebiyat Sosyolojisine Giriş”, İ.Ü., Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 1967, sy: 19-20 ayrı basım, s.1-37.
• Leppert, Richard, Sanatta Anlamın Görüntüsü İmgelerin Toplumsal İşlevi, çev. İsmail Türkmen, 2. bs., Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2009.
• Merrill, F. E. “Sosyolog Olarak Balzac: Bir Edebiyat Sosyolojisi İncelemesi.” çev. Köksal Alver, Mustafa Fişne, Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri (Der.) Köksal Alver, Hece Yayınları, Ankara 2004, s.43-56.
• Moran, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, 8. bs., Cem Yayınevi, İstanbul 1991.
• Öztelli, Cahit, Köroğlu ve Dadaloğlu, 2. bs., Varlık Yayınları, İstanbul 1962.
• Sever, Mustafa, Türk Halk Şiiri, Kurmay Basım Yayın, Ankara 2003.
• Şener, H. İbrahim, “Halk Şiirinde Esmâ-i Hüsnâların Yeri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 1985, s. 357-383.
• TDK.http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a0a279c71c588.55663398. Erişim: 11.09.2017, 16.35
• Waltz, Matthias, “Methodologial Reflections Suggested By The Study of Groups of Limited Complexity: Outline of A Sociology of Mediaeval Love Poetry”, International Social Science Journal, 1967, v: 19, No. 4, pp. 599- 613.