A comparative Interpretation of Some Basic Concepts in Ghazali’s Critic of Ibn Sina in his Tehafutu'l-Felasife

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 309 - 328, 26.06.2015

Ömer Erdoğan

Öz

The aim of this study is to evaluate Ghazali’s accusations towards İbn Sina in his work called “Tehafüt al-Felasife” in a philosophical level. While doing so, the study aims to analyze various important concepts through which it would be possible to shed light on the subject, taking into consideration the meanings attributed to these concepts by both thinkers. In terms of the course of discussions; between philosophy and theology, this article which has been written out in order to analyze and clarify Ghazali’s accusations towards Ibn Sina, whether rightful or not, will provide clear and brief information considering the significance of the subject with the concepts of eternity (essential or temporal), temporal origination (huduth), will, possibility and emanation. When examined in general terms, the criticism by Ghazali in his Tehafüt al-Felasife has been one of the most important matters of debate and also has paved the way for revaluation of the basic concepts in Islamic Philosophy. While evaluating the meanings of the aforementioned concepts attributed by both Ghazali and Ibn Sina, this article makes use of citations within the borders of these concepts’ common usage. Comparative conveyings in the study will show that, even if further meanings have been attributed to the concepts examined by the article in critical aspect, wrong meanings have also been attributed occasionally. Attributed meanings also draw the frame of Ghazali’s criticism of Ibn Sina in his work Tehafüt al- Felasife.

 

Anahtar Kelimeler

Seniority; temporal origin (huduth); will; possibility; emanation

GAZZÂLÎ’NİN TEHÂFÜTÜ’L-FELÂSİFE ESERİNDEKİ İBN SÎNÂ ELEŞTİRİSİNDE BAZI TEMEL KAVRAMLARIN KARŞILAŞTIRMALI İZAHI

Öz

Bu çalışma Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinde İbn Sînâ’ya karşı yapmış olduğu ithamları ele almayı ve bunu yaparken de meseleyi aydınlatacak bazı kavramları -her iki düşünürün bu kavramlara verdiği anlamları göz önünde bulundurmak kaydıyla- incelemeyi amaç edinmektedir. Felsefe-kelâm tartışmalarının seyri açısından Gazzâlî’nin İbn Sînâ’ya karşı yaptığı haklı veya haksız ithamları incelemek ve mümkün olduğunca berraklaştırmak için kaleme alınan bu makale; kıdem (zâtî ve zamânî), hudûs, irâde, imkân ve sudûr kavramları etrafında konunun önemine binaen kısa ve net bilgiler verecektir. Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinde yaptığı filozof eleştirisi, genel itibariyle bakıldığında İslâm düşüncesinin önemli tartışma konularından biri olmuş ve İslâm felsefesinin önemli kavramlarının yeniden değerlendirilmesine fırsat vermiştir.  Bu makale, hem Gazzâlî’nin hem de İbn Sînâ’nın, yukarıda bahsi geçen kavramlara verdiği anlamları değerlendirirken, sınırlılıkları çizilmiş alan kapsamında kalmak kaydıyla, alıntılardan faydalanmaktadır. Yapılan karşılaştırmalı nakiller gösterecektir ki, makalenin incelediği kavramlara eleştirel boyutta yeni anlamlar yüklenmekle beraber, zaman zaman da yanlış anlamlar yüklenmiştir. Yüklenen anlamlar, aynı zamanda, Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinde İbn Sînâ’yı eleştirisinin sınırlılıklarını da çizmektedir.

 

 

Anahtar Kelimeler

Sudûr Kıdem; Hudûs; İrâde; İmkân; Sudûr

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir, “Şehristânî’nin İbn Sînâ Eleştirisi: İbn Sînâ’nın Varlık Tasnifinde Çelişki Nerede?”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, İ.B.B. Kültür Dairesi Yay., İstanbul 2008.
• Atay, Hüseyin, Fârâbî ve İbn Sînâ’ya Göre Yaratma, A.Ü.İ.F. Yay., Ankara 1974.
• Ayni, Mehmet Ali ve Kam, Ferid, İbn Arabî’de Varlık Düşüncesi, İnsan yay., İstanbul 1992.
• Craig, William Lane, “Kelâm Kozmolojik Kanıtı”, Allah, Felsefe ve Bilim, edit: Caner Taslaman, Eniz Doko, İstanbul Yayınevi, İstanbul 2012.
• Çetin, Rabia, Gazzâlî’de İlâhî İlim, İlâhî İrâde İlişkisi, Doktora Tezi, A.Ü.S.B.E., Ankara 2010.
• Deniz, Gürbüz, Kelâm-Felsefe Tartışmaları/ Tehâfütler Örneği, Fecr Yay., Ankara 2009.
• ................, İnsan Hürriyetinin Metafizik Temelleri, Litera Yay., İstanbul 2010.
• Erdoğan, Ömer Faruk, Felsefe-Kelâm Tartışmalarında Metin Tutarlılığı (İbn Sînâ -Gazzâlî Örneği), Doktora Tezi, A.Ü.S.B.E., Ankara 2014.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed, Kitâbu’l-Cem Beyne Re’yeyi’l-Hakîmeyn Eflâtun el-İlâhî ve Aristûtâlis, çev: Mahmud Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2003.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd, Tehâfütü’l-Felâsife, (ter. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu), Klasik Yayınları, II. Baskı, İstanbul 2009.
• ................, Makâsıdu’l-Felâsife/Felsefenin Temel İlkeleri, Vadi Yay., İstanbul 1997.
• Griffel, Frank, “el-Gazzâlî’nin, İbn Sînâ’nın Nedensellik Hakkındaki Görüşlerini Benimsemesi ve İslâm’da Bilimin Gelişimi”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu, İ.B.B. Kültür Dairesi Yay., İstanbul 2008.
• İbn Sînâ, Ebu Ali, eş-Şifâ, el-İlâhiyyât: Metafizik I, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2004.
• ................, eş-Şifâ, el-İlâhiyyât: Metafizik II, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2005 a.
• ................, el-İşârât ve’t-Tenbîhât /İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2005 b.
• ................, eş-Şifâ, el-İlâhiyyât: “Felsefe ve Ölüm Ötesi” içinde, haz. Mahmut Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2011 a.
• ................, en-Necât fi’l-Mantık ve’l-İlâhiyyât, çev. Kübra Şenel, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2013.
• ................, Dânişnâme,-i Alâî/Alâî Hikmet Kitabı, (Hikmetü’l- Alâîyye Nüshası, h. 1067), ter: Murat Demirkol, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013.
• Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkan, Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkanın Tarihi, Klasik Yay., İstanbul 2011.
• Kılıç, Muhammed Fatih, “İbn Sînâ’da Varlığın İlkesi”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, -www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633 Sayı: II, Kasım 2009.
• Kutluer, İlhan, “Makâmâtü’l-Ârifîn: İbn Sînâ Felsefesinde Mistik Terminoloji Sorunu”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, Cilt I, İ.B.B. Kültür A.Ş. Yay. İstanbul 2008.
• Macit, Muhittin, “İbn Sînâ’nın Platon ve Aristoteles’e Karşı Tutumu”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, Cilt I, İ.B.B. Kültür A.Ş. Yay. İstanbul 2008.
• Nabi, Mohammed Noor, “Plotinos ve İbn Sînâ’nın Felsefî Sistemlerinde Sudûr Nazariyesi”, çev: Osman Elmalı, H. Ömer Özden, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 33, Erzurum 2010.
• Özdemir, Muhammet, Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife Adlı Eserinde Üç Meselenin Ele Alınışı ve İbn Sînâ’nın Görüşlerinin Mukayesesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, M.Ü.S.B.E., 2012.
• Sözen, Kemal, “Gazzâlî’nin Sudûr Teorisini Eleştirisi”, İslâmi Araştırmalar Dergisi, Cilt,13, Sayı: 3-4, Ankara 2000.
• Terkan, Fehrullah, “El-Gazzâlî’nin İlâhî İrâdeye Dair Argümanları ve Müslüman Filozofların İtirazlara Verdiği Cevaplar”, 900. Vefat Yılında Uluslararası Gazzâlî Sempozyumu, M.Ü.İ.F.Yay., İstanbul 2012.
• Üsküdârî, Mehmet Emin, Telhîs-u Tehâfüti’l-Hûkemâ, Hacı Selim Ağa Ktp. Kemankeş Böl., nr. 266, (nşr. Kamuran Gökdağ), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2014.