İSPANYOL İŞGALİNDEN OSMANLI FETHİNE: 16. YÜZYILIN İLK YARISINDA TRABLUSGARP’TA TÜRK DİRENİŞİ

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 1, 32 - 50, 30.12.2016

Abdullah Erdem Taş

Öz

Günümüzde
Libya olarak isimlendirilen Trablusgarp, Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika
eyaletlerinden biri olarak yaklaşık dört asır Türk hâkimiyetinde kalmıştır.
Fakat bu dört asırlık hâkimiyet, şimdiye kadar akademik anlamda yeteri kadar
ilgi görmemiş ve telif edilen eserlerimizde genel ifadelerle geçiştirilmiştir.
Bu açıdan tarihimizde büyük boşluklar, eksiklikler olduğu kabul edilmektedir. Mezkûr
eksiklik dolayısıyla Trablusgarp fethi, kaynaklarımızda genel ve özet
ifadelerle donanma gönderilip bir iki ay içerisinde neticelenen bir vakıa
olarak aktarılmıştır. Aslında fethin arka planında 20-30 yıllık bir mücadele ve
işgale karşı direniş bulunmaktadır. Binaenaleyh çalışmada, Osmanlı Devleti’nin
Kuzey Afrika’daki eyaletlerinden ve en son terk ettiği toprak parçası olan
Trablusgarp’taki Türk hâkimiyetinin hangi zeminde yükseldiği ve 1551 fethi
öncesinde Türklerin mukavemet gücü gösterilmek istenmiştir. Bunun için daha çok
İtalyan ve Fransız tarihçilerin eserlerine müracaat edilmiştir. Bu eserlerde, Avrupa
devlet arşivlerine, resmî-gayrı resmî raporlara ve dönemi anlatan seyahatnamelere
sıkça başvurulmuştur. Diğer taraftan bunlardan temin edilen bilgiler, kendi
tarihlerimizle ve Libya tarihleriyle karşılaştırılarak sağlama yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Trablusgarp (Libya), İspanyol İşgali, Malta Şövalyeleri, Türk Direnişi, Osmanlı Fethi

From the Spanish Invasion to the Ottoman Conquest: Turkish Resistance in Tripoli in the First Half of the 16th Century

Öz

Currently
named Libya, Tripoli remained under the Turkish reign for approximately four
centuries as one of the North African provinces of the Ottoman State. However,
this reign of four centuries has not received sufficient interest in the
academic sense so far and it has been mentioned only with general statements in
our copyrighted works. It is accepted that there are big gaps and deficits in
our history in this respect. As a result of the deficit in question, the
conquest of Tripoli has been mentioned as a case that was concluded in a few months
by sending a navy with general and summary information in our sources.
Actually, there is a struggle of 20-30 years and the resistance against the
invasion in the background. Consequently, it was aimed to show in the study the
grounds on which the Turkish reign in Tripoli, which is among the provinces of
the Ottoman State in North Africa and the last left one, escalated and the
strength power of the Turks before the conquest in 1551. The works of Italian
and French historians were mainly consulted to this end. Public archives,
official-unofficial reports and travel books that accounted for that period
were frequently referred to in these works. On the other hand, a crosscheck was
made by comparing the information obtained from these works, our own history
and the history of Libya.

Anahtar Kelimeler

Tripoli (Libya), Spanish Invasion, Knights of Malta, Turkish Resistance, Ottoman Conquest

Kaynakça

• Ali, Mahmud, “Trablusgarp’ta Osmanlı İnşa Faaliyetleri (1835-1911)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yakınçağ ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1982.
• Benafri, Chakib, “Endülüs’te Son Müslüman Kalıntısı Moriskoların Cezayire Göçü ve Osmanlı Yardımı (1492-1614)”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1987.
• Bergna, Costanzo, Trablus min 1510 ilâ 1850, Ar. Çev. Halife Muhammed et-Tillîsî, ed-Dâru’l-Cemâhiriyyetü li’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’l-İ’lân, Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, Bingazi 1985.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Mühimme Defterleri Serisi (A.DVNS.MHM.d.), 2 numaralı defter: 370, 405, 1598, 1816, 1828 numaralı hükümler.
• Bostan, İdris, “Turgut Reis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.XLI, İstanbul 2012, s. 417-418.
• Bosworth, Clifford Edmund, Doğuşundan Günümüze İslam Devletleri Tarihi, Çev. Hande Canlı, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2005.
• Buruşin, Nikolay İliteş, Tarihu Libya fi’l-Asri’l-Hadîs min Muntasıfı’l-karni’s-sâdis aşer hattâ Matlaı’l-karni’l-ışrîn, Ar. Çev. İmâd Hâtem, Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Müttehide, et-Tab’atü’s-Sâniye, Beyrut 2001.
• Feraud, Charles, Havliyyâtü’l-Lîbiyye (Annales Tripolitaines), Ar. Çev. Muhammed Abdülkerim el-Vâfî, Câmiatü Karyunis, III. Baskı, Bingazi 1994.
• Hasan, el-Fakih Hasan, el-Yevmiyyatü’l-Lîbiyye, 2 cilt, Thk. Muhammed el-Usta, Ammar Cüheyder, Merkezü Cihâdi’l-Lîbiyyîn li’d-Dirâsâti’t-Târîhiyye, et-Tab’atü’s-Sâniye, Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, Bingazi 2001, C.I
• Hess, Andrew, Unutulmuş Sınırlar: 16. yy Akdenizinde Osmanlı-İspanyol Mücadelesi, Çev. Özgür Kolçak, Küre Yayınları, İstanbul 2010.
• İbn Galbun, Ebî Abdullah Muhammed b. Halil Galbun et-Trablusî, et-Tezkâr fî men meleke Tarablus ve mâ kâne bihâ min ahbâr, Thk. Eymen el-Buhayrî, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sakâfiyye, Beyrut 1998.
• İlter, Aziz Samih, Şimâlî Afrika’da Türkler, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane, İstanbul 1937, C.II
• İnan, Göker, “Rüstem Paşa Tarihi (İnceleme-Metin, vr.120b-vr.293b)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2011
• Karasapan, Celal Tevfik, Libya: Trablusgarp, Bingazi ve Fizan, Resimli Posta Matbaası, Ankara 1960.
• Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, Yay. haz. Orhan Şâik Gökyay, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.
• Kavas, Ahmet “Tunus-Osmanlı Dönemi”, DİA, C.XLI, İstanbul 2012, s. 388-393.
• Kavas, Ahmet, Osmanlı-Afrika İlişkileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011.
• Koloğlu, Orhan, “Libya (Osmanlı Dönemi)”, DİA, C. XXVII, Ankara 2003, s.179-184.
• Komisyon (Mustafa Cezar, Midhat Sertoğlu vd.), Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, Şehir Matbaası, İstanbul 1958, C.II.
• Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Muayyad Şeyh al-Mahmûdî Devri (1412-1421), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Krause, Chester L. and Clifford Mishler, Standard Catalog of World Coins: 1801–1991, (18th ed.), Krause Publications, 1991.
• Leo Africanus, Hasan ibn Muhammed el-Vezzan ez-Zeyyâtî el-Fâsî, The History and Description of Africa and the Notable Things Therein Contained, 1600’de İngilizceye Çeviren: John Pory, Ed. Robert Brown, 3 cilt, Hakluyt Society, Londra 1896, C.III.
• Lütfi Paşa, Tevarih-i Al-i Osman, Birinci Tab, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1341.
• Marmol, Luis del Marmol Caravajal, L’Afrique de Marmol, Fr. Çev. Nicolas Perrot d' Ablancourt, 3 Cilt, Paris 1667, C.II.
• Mustafa Hoca, Tarihu Fizan, Thk. Hubeyb Vidâa el-Hısnâvî, Menşûrati Merkezi Cihâdi’l-Lîbiyyîn li’d-Dirâsâti’t-Târîhiyyeti, Trablus 1979.
• en-Nâib, Ahmed Bey el-Ensârî et-Trablusî, el-Menhelü’l-Azb fî Târîhi Trablus el-garb, 2 cilt, Cemal Efendi Matbaası, Daru’l-Hilâfeti’l-Aliyye (İstanbul) 1317, C.I.
• Nehicüddin Efendi / Hasan Sâfî, Tarih-i İbn-i Galbun der-Beyan-ı Trablusgarp – Trablusgarp Tarihi, (Ed. Ahmet Kavas, Yay. haz. Abdullah Erdem Taş, Muhammed Tandoğan, Aydın Özkan), ORDAF Yayınları, İstanbul 2013.
• Ömer Ali b. İsmail, İnhiyâru Hükmi’l-Üsrati’l-Karamanliyye fî Libya 1795-1835, Mektebetü’l-Fercânî - Trablus, Beyrut 1966.
• Piri Reis, Kitâb-ı Bahriye, Ed. Bülent Arı, TC. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara 2002.
• Rossi, Ettore - Cengiz Orhonlu, “Trablus”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi (İA), C.XII/I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s.445-452.
• Rossi, Ettore, Libya münzü’l-Fethi’l-Arabî hattâ sene 1911 (Storia di Tripoli e Della Tripolitania dalla Conquista Araba al 1911), Ar. Çev. Halife Muhammed et-Tillîsî, Beyrut 1974.
• et-Temîmî, Abdülcelil, “XVI. Yüzyıl’da Kuzey Afrika’daki Osmanlı-İspanyol Mücadelesinin Dinî Arka Planı”, (Çev. M. Özdemir), İslamî Araştırmalar, 12/2, (1999), s. 179-189.
• ez-Zâvî, Tahir Ahmed, Mu’cemü’l-Büldâni’l-Lîbiyye, Mektebetü’n-Nur, Trablus 1968.