Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

OSMANLI DÖNEMİNDE İMAMLARIN MESLEKİ HAYATLARINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR (18. YÜZYIL DİYARBEKİR EYALETİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 31, 30.06.2019
https://doi.org/10.20486/imad.603342

Öz

Osmanlı
Devleti’nde imamlar, Müslüman topluma hizmet veren kadrolar içerisinde en geniş
yeri tutmakla birlikte üstlendikleri dinî, toplumsal ve resmi görevlerle
oldukça önemli bir konumdaydılar. Bu sebeple imamlık, Osmanlı İslam toplumunun
önde gelen kurumlarındandır ve geçirdiği değişim ve dönüşümlerle birlikte
günümüzde de büyük bir ehemmiyeti haizdir. Mezkûr öneme istinaden bu çalışmada,
şimdiye kadar herhangi bir araştırmaya konu edilmemiş olan Osmanlı toplumunda
imamların mesleki hayatlarında
karşılaştıkları sorunlar ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, 18. yüzyıl
Diyarbekir ahkâm defterleri ve yine Diyarbekir (Âmid) şer’iyye sicilleri
çerçevesinde ilgili dönemde imamların mesleki hayatlarında karşılaştıkları
sorunları ortaya koymaktır. Araştırma neticesinde ilgili dönemde imamların
mesleki hayatlarında karşılaştıkları sorunların toplam 60 farklı belgeye
yansıdığı tespit edilmiştir. Yapılan tasnife göre bu sorunların en sık
rastlanılanı vakıflarla ilgilidir. Bunu sırasıyla usulsüz vergi tahsili meselesi,
görevlerine yönelik usulsüz müdahaleler, nikâh kıyma ve gasil meseleleri ve
sosyal hayatta karşılaşılan az sayıdaki diğer bazı sorunlar takip etmektedir. Bu
sorunlar içerisinde özellikle vakıflar, usulsüz imamlık beratları ve vergilere
dair meselelerin dikkate değer bir ciddiyette olduğu ve ilgili kurumların
işleyişinde birtakım bozulmaların meydana geldiği gözlenmiştir.

Kaynakça

  • Diyarbakır Ahkâm Defterleri (DAD), Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Katalog No: 989, Sıra No:
  • _______. 1
  • _______. 2
  • _______. 3
  • _______. 4
  • Diyarbekir (Âmid) Şer‘iyye Sicilleri (DŞS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Defter No:
  • _______. 3789
  • _______. 3828
  • _______. 3709
  • _______. 3712
  • _______. 3754
  • _______. 3756
  • _______. 3744
  • _______. 3714
  • _______. 3773
  • _______. 3796
  • _______. 3743
  • _______. 3757
  • _______. 3675
  • _______. 3753
  • _______. 3725
  • _______. 3785
  • _______. 3823
  • _______. 3749
  • _______. 3797
  • _______. 3798
  • DİĞER KAYNAKLAR
  • Acar, Abdurrahman. “Diyarbakır Medreseleri ve Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisindeki Yerleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır. Ed. Bahaeddin Yediyıldız – Kerstin Tomenendal 1: 111-153. Ankara: Diyarbakır Valiliği 2010.
  • Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • Akgündüz, Murat. “Osmanlı Padişahlarının Özel İmamları: İmâm-ı Sultânîler”. İSTEM 4/7 (2006): 65-74.
  • Akın, Ahmet. 1575-1600 Tarihli Bursa Şer’iye Sicillerine Göre Din Görevlisinin Sosyal Hayattaki Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2002.
  • _______. “Osmanlı’da Din Görevlisinin Konumu Üzerine Değerlendirmeler”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2006): 65-104.
  • Arslan, İsmail. “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda İmamlar, Muhtarlar ve Köylüler: Balıkesir Örneği”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/13 (2007): 235-248.
  • Baltacı, Cahid. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
  • Beydilli, Kemal. Osmanlı’da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
  • _______. “İmam” (Osmanlı Devleti'nde İmamlık). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 181-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 3 Cilt. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları, 1999.
  • Diyarbekir Şer‘iyye Sicilleri Âmid Mahkemesi. Ed. Ahmet Zeki İzgöer. 10 Cilt. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2013.
  • Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri. Ed. Ahmet Zeki İzgöer. 3 Cilt. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
  • Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yay., 2012.
  • Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz. Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı. 10 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 464-469. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Hızlı, Mefail. “Osmanlı Vakıf Sisteminde “Rakabe””. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994): 53-70.
  • _______. “Osmanlı Mahalle İmamlarının Performanslarına Dair”. TESAM I (2014): 41-51.
  • İvanov, W.. “İmâm”, İslam Ansiklopedisi. 5: 980-983. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
  • Jennings, Ronald C.. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: The Isis Press, 1999.
  • Kazıcı, Ziya. “Osmanlılarda Mahalle İmamları ve Yerel Yönetim İlişkisi”. İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler”. Ed. Vecdi Akyüz - Seyfettin Ünlü. 1: 431-437. İstanbul: İlke Yayınları, 1996.
  • _______. “Osmanlılarda Mahalle İmamlarının Bazı Görevleri”. İslam Medeniyeti Mecmuası 5/3 (C.Evvel 1402): 29-35.
  • Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
  • Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “İmam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 178-181. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Muhammed Fuâd Abdulbâki. el-Mu’cemu’l-Mufehres li elfâzi’l-Kurâni’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
  • Sahillioğlu, Halil. “Askerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Tarih Lügatı. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2015.
  • Taş, Hülya, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”, Bilig 44, (Kış, 2008): 25-44.
  • Tosun, Miraç. “18. Yüzyıl Trabzon’unda Namaz İbadetinin Önemi ve İmamlar”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 22 (2017): 59-72.
  • Tut. Faruk. Osmanlılarda İmam-Hatiplik Müessesesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1991.
  • Yediyıldız, M. Asım. “Bursa Ulucâmi İmâmlığı ve İmâmları”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008): 121-145.
  • Yılmazçelik, İbrahim. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014.

Problems Imams Faced in their Professional Life During Ottoman Period (XVIIIth Century Diyarbekir State Example)

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 31, 30.06.2019
https://doi.org/10.20486/imad.603342

Öz

Abstract



Imams in Ottoman State were in quite an important position due to their
religious, social and official duties since they occupied the largest place
among the institutions serving the Muslim community. For this reason, the
profession of imam is the most prominent institution of Ottoman Islam
community; and it displays a great importance with the transformations and
changes it has experienced. Based on the abovementioned importance, the
problems that imams of Ottoman community faced in their professional life have
been handled in this study, which has not been the subject of any studies so
far. The aim of the study is to reveal the problems that the imams faced in
their professional life in the related period within the context of XVIII
century Diyarbekir Ahkam Books and also Diyarbekir (Amid) Sharia Registry
Books. As a result of the investigation, it was established that the problems
that imams faced in their professional life were recorded in a total of 60
different records. According to classification, one of the most frequently
faced problems was about foundations. Problems related to illegal tax
collection, improper interferences in imams due to their duties, performing
marriage contract and dead washing and few problems that are faced in social
life are the subsequent problems.

Summary

Imams in Ottoman State were in quite an important position due to their religious,
social and official duties since they occupied the largest place among the
institutions serving the Muslim community. For this reason, the profession of
imam is the most prominent institution of Ottoman Islam community; and it
displays a great importance with the transformations and changes it has
experienced. Based on the abovementioned importance, the problems that imams of
Ottoman community faced in their professional life have been handled in this
study, which has not been the subject of any studies so far. The aim of the
study is to reveal the problems that the imams faced in their professional life
in the related period within the context of XVIII century Diyarbekir Ahkam
Books and also Diyarbekir (Amid) Sharia Registry Books. As a result of the
investigation, it was established that the problems that imams faced in their
professional life were recorded in a total of 60 different records. According
to classification, one of the most frequently faced problems was about
foundations. Problems related to illegal tax collection, improper interferences
in imams due to their duties, performing marriage contract and dead washing and
few problems that are faced in social life are the subsequent problems.

The problems faced by the imams in their professional lives during the
relevant period were reflected in 60 different documents. According to the
classification, the foundation related issues were found to be the most common
among these problem with a rate of 33,3%. These have mainly arisen from the foundation
managers or sometimes from the tenant of the foundations. Problems arising from
the managers of the foundations were related to the facts that the imams did
not get their salaries or their salaries were cut without a legitimate
justification. Sometimes the mismanagement of the foundation caused
difficulties for the imams who received their salaries from the foundation. The
problems related to the tenants were often caused by the desire of the tenants
to seize the property or by their attempts not to pay the rent. The problems of
the imams in such cases arise due to the fact that the relevant foundation
property itself or its income is allocated to the imam.

The unlawful tax collection is the second biggest problem faced by the
imams with a rate of 30 %. Generally, the village officers and some customary
people, imposed pressure on the imams and demanded illegal taxes from them.
Although it was clearly stated in the documents of that period that the imams
are “the leaders and guides of the society” and they were exempted from the
taxes, these people willingfully subjected the imams to oppression and
harassment in this regard, probably due to their personal interests.

With a remarkable rate of 21.6 %, the illegal interventions were the
third most common problem faced by the imams. These problems generally arose
due to the attempt to seizure the duties of the imams illegally while they were
professing. The persons who took place in such interventions were typically the
colleagues of the imams such as khadi and mufti and only sometimes civilians.

Even illegally issued imamate certificates were found in the relevant
period. These certificates issued by some state officials in an illegitimate
manner posed a problem to the imams who performed their duties legally.

In this period, it was revealed that some people who did not have the
authority to intervene the duties of the imams caused difficult situations for
the imams when they intervened through the remedy of imamate. These people
involving in the work of imams were generally the residents of the place where
the imams performed their duties.

With a rate of 11,6 % the fourth most common  problems faced by the imams were the issues
of performing the marriage ceremony and the bathing of the deceased. It was revealed
that these problems generally occurred among the imams themselves and according
to the document some tyrant imams put unlawfully pressure on the other
colleagues.

Apart from some relatively simple violations such as intervening in the
work of the imams, it can be said that the imams were rarely confronted. In
this respect, the problems they faced with the society were simple issues
encountered in daily life generally and these happened very rarely.



















As a result of the research, the problems that were understood to have
occurred in the relevant period and to have come to the forefront are the
mentioned issues. During this period, imams were confronted mostly with the
village officers and civil servants or with the management and tenants of the
foundations or with the other imams. As it can be seen, the imams did not have
many problems. Especially the problems faced with the rayah were quite limited
and simple. No matter what, they were always able to communicate their problems
easily and directly to imperial council. The imperial council did not remain
indifferent to the problems of the imams and tried to solve their problems with
some instructions. However, especially the foundations, illegal imamate
certifications and the problems related to taxes pointed out that the problems
were deep and the functioning of the related institutions were deteriorated.
The problems that occurred within this scope and the commands sent continuously
showed that the mentioned problems could not be eliminated permanently. 

Kaynakça

  • Diyarbakır Ahkâm Defterleri (DAD), Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Katalog No: 989, Sıra No:
  • _______. 1
  • _______. 2
  • _______. 3
  • _______. 4
  • Diyarbekir (Âmid) Şer‘iyye Sicilleri (DŞS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Defter No:
  • _______. 3789
  • _______. 3828
  • _______. 3709
  • _______. 3712
  • _______. 3754
  • _______. 3756
  • _______. 3744
  • _______. 3714
  • _______. 3773
  • _______. 3796
  • _______. 3743
  • _______. 3757
  • _______. 3675
  • _______. 3753
  • _______. 3725
  • _______. 3785
  • _______. 3823
  • _______. 3749
  • _______. 3797
  • _______. 3798
  • DİĞER KAYNAKLAR
  • Acar, Abdurrahman. “Diyarbakır Medreseleri ve Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisindeki Yerleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır. Ed. Bahaeddin Yediyıldız – Kerstin Tomenendal 1: 111-153. Ankara: Diyarbakır Valiliği 2010.
  • Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • Akgündüz, Murat. “Osmanlı Padişahlarının Özel İmamları: İmâm-ı Sultânîler”. İSTEM 4/7 (2006): 65-74.
  • Akın, Ahmet. 1575-1600 Tarihli Bursa Şer’iye Sicillerine Göre Din Görevlisinin Sosyal Hayattaki Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2002.
  • _______. “Osmanlı’da Din Görevlisinin Konumu Üzerine Değerlendirmeler”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2006): 65-104.
  • Arslan, İsmail. “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda İmamlar, Muhtarlar ve Köylüler: Balıkesir Örneği”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/13 (2007): 235-248.
  • Baltacı, Cahid. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
  • Beydilli, Kemal. Osmanlı’da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
  • _______. “İmam” (Osmanlı Devleti'nde İmamlık). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 181-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 3 Cilt. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları, 1999.
  • Diyarbekir Şer‘iyye Sicilleri Âmid Mahkemesi. Ed. Ahmet Zeki İzgöer. 10 Cilt. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2013.
  • Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri. Ed. Ahmet Zeki İzgöer. 3 Cilt. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
  • Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yay., 2012.
  • Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz. Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı. 10 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 464-469. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Hızlı, Mefail. “Osmanlı Vakıf Sisteminde “Rakabe””. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994): 53-70.
  • _______. “Osmanlı Mahalle İmamlarının Performanslarına Dair”. TESAM I (2014): 41-51.
  • İvanov, W.. “İmâm”, İslam Ansiklopedisi. 5: 980-983. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
  • Jennings, Ronald C.. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: The Isis Press, 1999.
  • Kazıcı, Ziya. “Osmanlılarda Mahalle İmamları ve Yerel Yönetim İlişkisi”. İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler”. Ed. Vecdi Akyüz - Seyfettin Ünlü. 1: 431-437. İstanbul: İlke Yayınları, 1996.
  • _______. “Osmanlılarda Mahalle İmamlarının Bazı Görevleri”. İslam Medeniyeti Mecmuası 5/3 (C.Evvel 1402): 29-35.
  • Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
  • Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “İmam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 178-181. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Muhammed Fuâd Abdulbâki. el-Mu’cemu’l-Mufehres li elfâzi’l-Kurâni’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
  • Sahillioğlu, Halil. “Askerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Tarih Lügatı. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2015.
  • Taş, Hülya, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”, Bilig 44, (Kış, 2008): 25-44.
  • Tosun, Miraç. “18. Yüzyıl Trabzon’unda Namaz İbadetinin Önemi ve İmamlar”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 22 (2017): 59-72.
  • Tut. Faruk. Osmanlılarda İmam-Hatiplik Müessesesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1991.
  • Yediyıldız, M. Asım. “Bursa Ulucâmi İmâmlığı ve İmâmları”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008): 121-145.
  • Yılmazçelik, İbrahim. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014.
Toplam 59 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm MAKALELER
Yazarlar

Ümit Güler 0000-0002-0828-4197

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2019
Gönderilme Tarihi 1 Mayıs 2019
Yayımlandığı Sayı Yıl 2019 Cilt: 4 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Güler, Ümit. “OSMANLI DÖNEMİNDE İMAMLARIN MESLEKİ HAYATLARINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR (18. YÜZYIL DİYARBEKİR EYALETİ ÖRNEĞİ)”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 4/1 (Haziran 2019), 1-31. https://doi.org/10.20486/imad.603342.