TURKEY-VATICAN RELATIONS FROM THE OTTOMANS TO THE REPUBLIC

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 123 - 158, 30.06.2019

Ahmet Türkan Çevirmen: Bayram Akbulut

https://doi.org/10.20486/imad.636556

Cited By: 2

Öz

The relations between Turkey and Vatican had started to be spoken more frequentlyafter Pope Francis’s visit to Turkey in 2014. Turkey-Vatican relations which were established formally in 1960 embody an important historical past. Formal relations, which were tried to be established substantially during the reign of Sultan Abdulhamit II,-especially to reduce the impact of France over the Catholics and for many other reasons-, were not established due to many different reasons, each different than the other.In this study, we will try to examine the reasons why the Turkish-Vatican relations that started at high friendship level in the second half of the 19th century, hadn’t been realized at formal level until the second half of the 20th century. Furthermore, we will examine the effective factors over these relations both for the Ottoman and the Republic periods. We will also discuss to what degree the Catholics and the Orthodox in Turkey were influential over these relations. In this sense, main part of our work will be within the frame of first-hand sources and documents obtained from the Turkish Republic State Archives.

Anahtar Kelimeler

Papacy, Ottoman, Turkey, Vatican, Eastern Catholic Church

OSMANLI’DAN CUMHURİYETE TÜRKİYE VATİKAN İLİŞKİLERİ

Öz

Papa Francis’in 2014
yılındaki Türkiye ziyareti ile birlikte, Türkiye Vatikan İlişkileri sıkça
konuşulur olmuştur. Resmen 1960 yılında kurulan Türkiye Vatikan İlişkileri,
içerisinde önemli bir tarihi geçmişi barındırmaktadır. Ciddi anlamda Sultan II.
Abdülhamit zamanında Fransa’nın Katolikler üzerindeki etkisini azaltma gibi
birçok nedenden dolayı kurulmaya çalışılan resmi ilişkiler, her defasında
farklı bir nedenden dolayı gerçekleşememiştir. Bu çalışmamızda 19. yüzyılın ikinci
yarısından itibaren yüksek dostane bir seviyede başlayan Türkiye Vatikan
ilişkilerinin niçin resmi seviyede 20. yüzyılın ikinci yarısına kaldığını
irdelemeye çalışacağız. Bununla birlikte hem Osmanlı döneminde hem de daha sonraki
Cumhuriyet döneminde bu ilişkilerde etkili olan unsurları ele irdeleyeceğiz.  Resmi ilişkilerin kurulmasından itibaren
günümüze kadar Türkiye Vatikan İlişkilerindeki gelişen süreci, Katolik Ortodoks
ilişkileri üzerindeki etkisiyle birlikte ele alacağız. Bu bağlamda araştırmamızın
geneli, birinci elden kaynaklar ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet
Arşivi’ndeki belgeler çerçevesinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Papalık, Osmanlı, Türkiye, Vatikan, Doğu Katolik

Kaynakça

• Alıcı, M., (2015), Roma Katolik Kilisesinde İki Otorite Kurumu; Papalık Ve Kilise, Akra Dergisi, Issue 5, pp. 41-58. America Magazine (December 18-25, 2006)
• Basiret gazetesi (26 Zilhicce 1290)
• BCA(Prime Ministry Turkey Republican Archive), Sayı: Dosya: 4249, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 236.594..9, date: (October 22, 1923)
• BCA(Prime Ministry Turkey Republican Archive), Sayı: Dosya: 4329, Fon Kodu: 30..10.0.0, YerNo: 250.691..11, date: (July 31, 1929)
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), A. DVN. (Sadaret Divan (Beylikçi) Kalemi): 35/95
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), A.DVNS.GMC.d (Gayrimüslim Cemaat Defterleri ‘Katoliklerin Berat Defteri’): no. 13, 1261/1845-1327/1909
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), BEO., (Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı): 4329/324632
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), DH. MKT., (Dahliye Mektubi Kalemi): 2139/52
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), HR. HMŞ.İŞO., (Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı): 83/1; 88/34; 88/36
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), HR. İM., (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı): 21/77; 163/45; 177/85; 229/57; 231/67
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), HR. MTV., (Hariciye Nezareti Mütenevvia Kısmı Evrakı): 202/19; 478/80; 478/82
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), HR. SYS. (Hariciye Siyasi): 1763/13; 1765/2; 1765/14; 1768/8; 1768/36; 1769/2; 1782/4; 1786/25; 1787/33; 1787/37; 1787/38 1878/41; 1922/23; 1945/40; 2237/2; 2237/5; 2246/23; 2405/75; 2420/23; 2733/24; 2457/67; 2858/43; 2884/48; 2884/54
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), HR. TO., (Hariciye Nezareti Tercüme Odası): 95/26; 95/37; 135/118; 455/4
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), İ. HR., (Hariciye İrade): 254/15151; 334/21476
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), İ. MMS., (Meclis-i Mahsus İradeleri): 38/1600; 39/1632; 98/4148
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), İ. MSM., (Mesâil-i Mühimme İradeleri Belgeleri): 32/901; 32/905; 32/906; 32/907
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), MV., (Meclis-i Vükelâ Mazbataları): 110/6; 258/27
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. A. HUS., (Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı): 164/49; 385/149
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. A. RES., (Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı): 10/23; 91/28; 92/14; 92/42; 92/45
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. EE., (Yıldız Esas Evrakı): 91/9; 163/35
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. EE., d. (Yıldız Esas Defteri Roma ve Berlin Elçiliği Yazışmaları): 841: 11
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. PRK. A., (Yıldız Sadaret Maruzatı): 4/71
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. PRK. AZN., (Yıldız Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı): 6/78
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. PRK. EŞA., (Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik): 29/25
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. PRK. MŞ., (Yıldız Perakende Meşihat Dairesi Maruzatı): 7/97
• BOA(Prime Ministry Ottoman Archive), Y. PRK. NMH., (Yıldız Name-i Hümayun Belgeleri): 2/29
• Bozkurt, G., (1996), Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), TTK Basımevi, Ankara.
• Brennan, R., (1877), Pope Pius The Nineth: A Popular Life Of Our Holy Father, Printers To The Holy Apostolic See, New York.
• Burak, D. M., (2013), Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması Ve Etkileri, OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Ankara, Issue: 14, pp: 291-318.
• Carım, F., (1966), İşlenmemiş Konular, İstanbul Matbaası, İstanbul.
• Catholic Herald (September 9, 2014)
• Ceran, İ., (2014), “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Fransız İlişkileri, Kanuni Sultan Süleyman –I. François İttifakı” Turkish Studies, Vol. 9/2 Winter, Ankara.
• Ceride-i Havadis gazetesi (16 Safer 1264); (25 Muharrem 1287); (4 Muharrem 1288); (22 Şevval 1289)
• Çoban, B.Z., (2012), Papa John XXIII Angelo Guiseppe Roncalli, Tibyan Yayıncılık, İzmir.
• Çoban, B.Z., (2014), Geçmişten Günümüze Papalık, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Conetti, G., (1968), “Monsignor Roncalli, Later Pope John XXIII, And Turkish Neutrality In The Firt Period Of The Second World War (September 1939-June 1941)”, University of Ankara, Institute of International Relations, Ankara, pp. 64-74.
• Diyojen gazetesi (6 Tişrini Sani 1287)
• Fortescue, A. (1907), “William Durandus”, The Catholic Encyclopedia, Vol. V, ed. Charles G. Herbermann, Robert Appleton Company, New York, pp. 413-414.
• Frazee, C.A., (1983), Catholis And Sultans: The Church And The Ottoman Empire 1453-1923, Cambridge University Press, Newyork.
• Giovannetti, M.A., (1959), We Have A Pope: A Portrait of His Holiness John XXIII, translated from the İtalian by John Chapin, The Newman Press, Maryland.
• http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/en/speeches/2006/november/documents/hf_ben-xvi_spe_20061130_dichiarazione-comune.html, access time: April 25, 2014.
• http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014.06.140608_ortadogu_papa_filistin, access time: September 15, 2014.
• http://www.catholicherald.co.uk/news/2014/09/09/reports-pope-francis-to-visit-turkey-in-november, access time: October 9, 2014.
• Hürriyet gazetesi (September 15, 2006); (September 27, 2006); (December 8, 2014)
• İnalcık, H., (2008), Doğu Batı Makaleler II, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Karpat, H.G., (2006), Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, translate: Dilek Özdemir, İmge Yayınları, Ankara.
• Koenig, H. C., (ed.), (1943) “Principles for Peace (Selections From Papal Documents Leo XIII To Pius XII)”, National Catholic Welfare Conference, Washington.
• Madden, R. R., (1862), The Turkish Empire In Its Relations With Christianity and Civilization, Vol. II, T. Cautley Newby Publihsher, London.
• Manning, H.E., (1887), The Vatican Council And Its Definitions: A Pastoral Letter To The Clergy, D. & J. Sadlier, New York.
• Marmara, R., (2012), Vatikan Gizli Arşiv belgeleri Işığında Türkiye İle Diplomatik İlişkilere Doğru, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Milidonis, M.N.R., (1999), “19. Yüzyıl İstanbul’unda Katolik Azınlık” 19. Yüzyıl İstanbul’unda Gayrimüslimler, çev. Foti ve Stefo Benlisoy, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, pp. 86-92.
• Milliyet gazetesi (February 1, 1955); (February 2, 1955); (October 16, 1958); (November 30, 1958); (June 12, 1959); (July 26, 1967); (July 27, 1967); (November 29-31, 1979)
• Murphy, F., (1959), Pope John XXIII Comet To The Vatican, Robert M. McBride Co., Newyork.
• Murphy, W., (2014), “The Diversity of Sanctity and the Unity of Holiness Pope John XXIII and Pope John Paul II”, Catholic Social Science Review, Vol. 19, pp. 275-286.
• Nicault, C., (2001), Kudüs (1850-1948), translate:Estreya Seval Vali, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Pamir, A., (2002), “Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 51, Issue 2, pp. 79-119
• Pfeffermann, H., (2003), Rönesans Papalarının Türklerle İşbirliği, translate: Kemal Beydilli, Tatav yayınları, İstanbul.
• Sabah gazetesi (September 17, 2006); (November 28-30, 2014)
• Şahin, H., (2009), “Doğu Sorunu Çerçevesinde Osmanlı-Fransız İlişkileri: Başlangıcından Paris Barışı’na 1856”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Issue 40, Erzurum, pp. 277-315.
• Shaw, S. J., (1993), Turkey and the Holocaust: Turkey′s Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution, 1933–1945. New York University Press, New York.
• Shaw, S.J; E.K., (2006), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Vol. 2, E yayınları, İstanbul.
• Star gazetesi (November 28-30, 2014)
• Takvim-i Vekayi gazetesi (29 Zilkade 1284)
• Taşpınar, İ., (2004), “Katolik Assomptionistler Tarikatı ve Türkiye”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Issue 10, Sakarya, pp. 93-114.
• The New York Times (February 15, 1874); (November 30, 2006); (December 1, 2006); (November 28-30, 2014);
• The Washington Times (September 15, 2006)
• Thegurdian (November 29, 2014)
• Türkan, A., (2012), Ermenilerin ve Doğu Hıristiyanlarının Sorunları Çerçevesinde Osmanlı Papalık İlişkileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Türkan, A., (2014), “Osmanlı ile Papalık Arasındaki İlk Dostane İlişkiler ve Bunun Doğu Kiliseleri Açısından Önemi”, History Studies, Vol. 6 Issue 6, pp. 195-215, Samsun.
• Türkan, A., (2014), “Sultan Abdülaziz Dönemi’nde Osmanlı Papalık İlişkileri”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, 12-13 Aralık 2013 Ankara, Türk Tarih Kurumu, Ankara, Vol. 3, pp. 15-36.
• Türkan, A., (2014), “Sultan Abdülhamit Dönemi’nde Osmanlı Papalık İlişkileri”, Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu , 20-21 Şubat 2014 Thessaloniki, Türk Tarih Kurumu, Thessaloniki, Vol. 1, pp. 321-340.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi (February 10, 1960), no. 10428
• Washington Post (September 16, 2006)
• Yel. A.M., (2008), “The Dialogue of Two Institutions: The Vatican and the PRA”, The Muslim World, Vol. 98, April/July 2008, pp. 335-344.
• Yeni Şafak gazetesi (November 30, 2006)