FELSEFE-KELÂM TARTIŞMALARINDA BİLGİNİN SERÜVENİ: MÂTURÎDÎ EKSENLİ BİR BİLGİ TARTIŞMASI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 115 - 161, 30.06.2020

Bayram Çınar

https://doi.org/10.20486/imad.747749

Öz

Bu çalışmanın amacı İslam teolojisindeki bilgi tartışmalarının kökenini incelemektir. Bu çalışmada al-Mâturîdi eksenli bir değerlendirme sunulmuştur. Aslında felsefenin konusu olan bilgi; imkânı, gerçeklik ve doğruluk değeri açısından; üzerinde yoğun tartışmaların olduğu bir konudur. Müslüman teologlar tanrının varlığına evrenden kanıtlar bulmak gayesi ile yoğun biçimde bilgi konusuna ilgi göstermişlerdir. İslâmî terminolojide genel olarak el-ilm ve el-ma‘rife terimleriyle ifade edilen bilgi, daha ziyade bilen (özne) ile bilinen (nesne) arasındaki ilişki yahut bilme eyleminin sonucu olarak anlaşılmıştır. Aynı şekilde sonuç olarak bilinmiş olduğu için; bilgi mâlûmat kelimesiyle de karşılanmıştır. Bilginin tanımı üzerinde farklı ekollerin farklı tanım önerileri yapılmış fakat bu konuda uzlaşı sağlanamamış görünüyor. Bilgi, İslam Kelamı’nda Mâturîdî ile birlikte; teolojinin uzlaşma zeminine dönük bir öneri olarak girmiştir. İslam teologlarının bilginin imkânı bağlamında bir tartışma yaşadıklarını ise bilmiyoruz. Onlar daha çok bilginin doğruluk değeri bağlamında sorunlar yaşamışlardır. Bu bağlamdaki, sorunları gidermek amacıyla, özellikle Mantık, bir çözüm önerisi olarak öne çıkmış ve İslam Teolojisindeki bilginin geçerliliğini garanti etmek üzere görev üstlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Bilgi, Mantık, Mâturîdî, Gazzalî

The Adventure of Knowledge in Philosophy-Theology Discussions: A Mâturîdî Centered Knowledge Debate

Öz

The aim of this study is to examine the origin of the knowledge discussions in Islamic theology. In this study, an evaluation based on al-Mâturîdi is presented. In fact, knowledge, which is one of the subjects of philosophy, is an issue with intense discussions on the value of reality and accuracy. Muslim theologians have great interest in the subject in order to find proofs/evidence from the universe for the existence of God. In Islamic terminology, the knowledge, generally expressed by the terms al-i‘lm and al-ma‘rifa is understood as a result of the relationship between the knowing (subject) and the known (object), or the act of knowing. Likewise, it is seen that the information is met with the concept of known things, as a result of this knowledge. It seems that different schools of Islamic Theology have proposed different definitions of the definition of knowledge, but there is no consensus on this issue. Knowledge has entered the theology of Islam with al-Mâturîdî as a proposal for the compromise ground of theology. We do not know that Islamic theologians have a discussion about the possibility of knowledge. They mostly had problems in the context of the truth value of knowledge. In this context, in order to solve the problems, Logic, came to the fore as a solution proposal and assumed a duty to guarantee the validity of knowledge in Islamic Theology.

Anahtar Kelimeler

Theology, Knowledge, Logic, al-Mâturîdî, al-Ghazâlî

Kaynakça

• Akkuş, Süleyman, ve Ziya Erdinç. "Sa‘düddîn Teftâzânî’de Bilgi Teorisi." Usul İslam Araştırmaları 21/21 (2014): 7-38.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi : Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• —. İlkçağ felsefe tarihi: Aristoteles . İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• —. İlkçağ Felsefe tarihi: Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi . İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Baloğlu, Adnan Bülent. " Doğru Bilgi Tanımına Ulaşma Çabası: Ebu’l-Mu‘în en-Nesefi Örneği." Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergis, no. 18 (2003): 3-20.
• Bozkurt, Mustafa. "Müslüman Kelamında Haberin Bilgi Değeri." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/2 (2007): 83-100.
• Craig, William Lane. The Kalâm cosmological argument. London -Basingstoke: The Macmillan Press Ltd , 1979.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Çeviren Ömer Türker. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığ, 2015.
• —. Tarifât (edt: Gustavus Flugel). Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
• Dhanani, Alnoor. «Atomism in Islamic Thougt.» Encyclopaedia of The History of Science Technology and Medicine in Non-western Cultures (ed. Helaine Selin) içinde. The Netharlands : Springer, 1997.
• Ebu’l-Bekâ, Kefevî. el-Külliyyât, (thk. Adnan Derviş-Muhammed Mısrî). Beyrut: Muessesetu'r Risale, 1998.
• el-Fârâbî, Ebu Nasr. İhsâu'l-ulûm. Çeviren Ahmet Ateş. İstanbul: Milli eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• —. Kitabu'l-Burhan. Çeviren Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik yayınları, 2012.
• —. Kitabu'l-Huruf (thk. Muhsin Mehdî). Beyrut: Daru'l-Meşrık, 1986.
• el-Mâturîdî, Ebu Mansur. Kitâbu’t-Tevhîd ( thk: Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). Beyrut, İstanbul: Daru Sadr,Mektebetu’l İrşad, 2001.
• en-Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl. "er-Redd ala Ehli’l-Bida‘ ve’l-Ehvâ" (nşr.Marie Bernard). Annales Islamologiques, 1980.
• en-Nesefî, Ebu'l-Mûin. Bahru'l- Kelam (nşr. Muhammed Salih el-Furfur). Dimeşk: Daru'l Furfur, 2000.
• —. Tabsiratu’l Edille fi Usuli’d Din (thk.Hüseyin Atay,Şaban Ali Düzgün). 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• er-Râzî, Fahreddin. el-Erbain fi Usuli’d-Din (thk. Ahmed Hicazî es -Sakâ). 2 cilt. Kahire: Mektebetu Kulliyeti'l-Ezheriye, 1986.
• —. Mefatihu’l-Gayb. 32 cilt. Beyrut: Dar ihyai't turasi'l Arabî, 1420.
• Gazzalî, Ebu Hamid. el-Munkiz mine'd-Dalal. Çeviren Hilmi Güngör. Ankara: Mearif Basınevi, 1960.
• —. el-Mustasfa min İlmi’l-Usul (thk. Ahmed Zeki Hamnmad). Riyad: Daru' Miman-Sidretu'l Munteha, tarih yok.
• —. Fadaihu’l-Batiniye (thk. Abdurrahman Bedevi). Kahire: Daru’l Kavmiye li -Taba’ati ve’n- Neşr, 1964.
• —. Faysalu't-Tefrikâ (nşr. Mahmud Bîcû). Dimeşk, 1993.
• —. Kıstasu'l-Mustakim (thk. Mahmud Bîcû). Dimeşk: Matbaatu'l- İlmiye, 1993.
• —. Makâsidu'l-Felâsife (thk. Mahmud Bîcû). Dimeşk: Matbaatu'd- Dibac, 2000.
• —. Mecmuatu Resail (Er- risaletu'l- Leduniyye) (thk. İbrahim Emin Muhammed). Kahire: Mektebetu't -Tevfikiyye, tarih yok.
• —. Mişkatu’l-Envar (thk. Abdulaziz İzzuddin Seyrevanî). Beyrut: Alemu'l Kutub, 1986.
• Harman, Vezir. "Abdulkahîr el- Bağdâdî'nin Bilgi Teorisi." Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/ 2 (2017): 195-243.
• Hayyat, Ebu’l-Hüseyn. el-İntisar (thk. Nyberg H.S). Beyrut: Evraku Şarkiya, 1993.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed. Et-Takrîb li Haddi’l-Mantık :Mantık ve dini ilimler. Çeviren İbrahim Çapak ve Yusuf Arıkaner. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• İbn Murtaza, Ahmed b. Yahya. Tabakatu’l-Mu’tezile (thk Susanna Diwald-Wilzer). Beyrut, 1961.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı, Çeviren Mehmet Dağ, Kemal Işık. Samsun, 1986.
• İbn Sina. Min Kitabi’ş-Şifa (el-İlahiyat) (thk. Ayetullah Hasanzâde el- Amulî). İran: el-İ'lamu'l-İslamiî, 1376.
• İsfehanî, Ragıb. Mufredâti'l elfazi'l-Kur'an (thk.Safvan Adnan Davudî). Dimeşk: Daru'l Kalem, 2009.
• Kadı Abdulcabbâr, el Hâmedânî. el-Muğnî (thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî). 20 cilt. Kahire: Mektebetü'n-Nahdâ, 1962.
• Keklik, Nihat. Felsefede Metafor . İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1990.
• Kutluer, İlhan. "Şey" TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/34-36. Ankara :TDV Yayınları, 2010.
• O'connor, D. J. A Critical History of Western Philosophy. New York: The Free Press, 1985.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1991.
• Şaşa, Mehmet. "Kelam ve Tasavvuf terminolojisinda Bilgi." ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi 1, no. 2 (2014): 70-92.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsû’atu Keşşâfi Istılahâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm (thk. Ali Dahruc). Lübnan: Mektebetü Lübnan , 1996.
• Uyanık, Mevlüt. "İslam Felsefesinin Teşekkül Dönemi “Varlık” Anlayışında Birinci ve İkinci Cevher Kavramı." Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/ 1 (2002): 132-159.
• Van Ess, Josef. "Kleine Schriften by Josef van Ess (ed.Hinrich Biesterfeldt)." Series: Islamic history and civilization içinde. Leiden-Boston: Brill, 2018.