Molla Bedreddin Sancar ve Sünnetle Tefsir Anlayışı (Bakara Sûresi Bağlamında)

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 232 - 255, 30.06.2021

Esat Özcan

https://doi.org/10.20486/imad.920622

Öz

Siirt’in Tillo ilçesinde dünyaya gelen Molla Bedreddin Sancar, Şark medrese usulüne göre ilim tahsil eden, yine aynı usule göre talebe yetiştiren, yetiştirmeyi sürdüren bir âlim ve müfessirdir. Siirt yöresinde Seyda Molla Bedri/Bedreddin olarak tanınan Sancar, üçü tefsir alanında olmak üzere birkaç eser kaleme almıştır. Sancar, değişik metotlarla Kur’ân’ı tefsir etmeye çalışmıştır. Bunlardan biri de Asr-ı saadetten itibaren en önemli tefsir metotlarından kabul edilen Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerinden (onaylamalarından) oluşan sünnetidir. Çalışmada önce müfessirin hayatı ve eserleri hakkında kısa bilgilere yer verilecek, ardından Sancar’ın sünnetle tefsir anlayışına geçilecektir. Bu kapsamda müfessirin Ebde‘u’l-beyân adlı eserinde Bakara suresi çerçevesinde sünnetle yaptığı tefsirler üzerinde durulacak, söz konusu tefsir metoduna hangi amaçlarla müracaat ettiği tespit edilmeye çalışılacak ve konu örneklerle somutlaştırılacaktır. Çalışmanın kaynaklarını, başta müfessirin hal tercümesini veren eserler, kendisi ve eserleri hakkında yapılan akademik çalışmalar ile onun mezkûr tefsiri teşkil edecektir. Öte yandan müfessirin tefsir, hadis kaynakları ile Kur’ân ilimleri ve tefsir usulü alanında yazılan eserler de başvurulacak kaynaklar olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sünnet, Sünnetle Tefsir, Molla Bedreddîn Sancar, Ebde‘u’l-beyân

Molla Bedreddin Sancar and His Understanding of Quranic Exgesis with Sunnah (In the Context of Surah Baqarah)

Öz

Molla Bedreddin Sancar, born in Tillo, district of Siirt, is a scholar and exegete (mufassir), who got an education in the way of Eastern Madrasah and teaches his students in the same way. Sancar, known as Sayda Molla Bedri/Bedreddin in Siirt, write three Quranic exegeses as well as a few works. Sancar interpret Quran using various methods. One of these methods is the exegesis by sunnah containing the Prophet’s words, acts, and approvals, which has been one of the important methods since the period of al-asr al-saadah. In the paper, we first give brief information regarding the mufassir’s life and works, then present Sancar’s understanding of exegesis with the sunnah. We deal with the Quranic exegeses he made using the sunnah in the context of Surah al-Baqarah in his work Abdau al-bayan. We also determine the purposes for which he made use of the exegesis method and give concrete examples regarding his usage. The sources of the paper consist of the works providing his biograph, the academic research conducted on him and his works, and his Quranic exegesis. We also take into consideration the exegesis and hadith sources of the exegete, and the works on the Quranic sciences (ulum al-Quran) and the methodology of Quranic exegesis (usul al-tafsir).

Anahtar Kelimeler

Quranic Exegesis, Sunnah, Exegesis with Sunnah, Molla Bedreddin Sancar, Abdau al-Bayan

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnâût vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akkuş, Mehmet. “Ahmet Emre Yetkin’in Siirtli Molla Bedreddin Sancar’a Gönderdiği Şiirler”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu. ed. Şuayip Özdemir - Ayşegül Gün. 2/11-21. Ankara: KIBATEK Yayınları, 2017.
• Aydın, M Âkif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasırunnasır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001-2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Çağlar, Hasan. Bedreddin Sancar ve Ebdeu’l-beyân li cemîi âyi’l-Kur’ân Adlı Tefsiri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 2. Basım, ts.
• Erman, Uğur. “Siirt Medreselerinde İcâzetnâme Sonrası Okutulan Eserler ve İçerikleri”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10 (2017), 572-598.
• Heysemî, Ali b. Ebû Bekir. Mecma‘u’z-zevâid. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1412/1991-1992.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Kanâzi‘î, Abdurrahman b. Mervân. Tefsîrü’l-Muvatta. thk. ‘Âmir Hasan Sabrî. 2 Cilt. Katar: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. Feydu’l-bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Bedir ‘Âlem el-Mîrtehî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Metbû‘âti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimü’t-Tayyıb, 1998.
• Öğmüş, Harun. “Bedreddin Sancar ve Ebdau’l-beyân Adındaki Tefsiri”. Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu. ed. M. Nesim Doru. 729-743. Ankara: MRK Baskı, 2010.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, ts.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Selefî, Muhammed Lokman. Mekânetü’s-sünne fi’t-teşrî‘i’l-İslâmî. Riyad: Dârü’d-Dâ‘î, 2. Basım, 1999.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Mahmûd Mutricî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şâfi‘î, Muhammed b. İdris. el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1990.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa. el-Makāsıdü’ş-şâfiye fî şerhi’l-Hulâsati’l-kâfiye. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-‘Useymîn vd. 10 Cilt. Mekke: Ma‘hedi’l-Buhûsi’l-‘İlmiyye, 2007.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. Bedî‘u’l-beyân limâ ‘asâ en yahfâ fi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 4. Basım, 2010.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. Ebde‘u’l-beyân li-cemî‘i âyi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Hâşimiyye, 4. Basım, 2016.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. el-Vasıyyetü’l-‘âmme ve yelîhâ el-Vasâye’l-‘aşere’d-dürer li’l-ebnâ’i’l-‘aşereti’l-gurer ve yelîhâ Şükürnâme. b.y.: y.y., ts.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. es-Sîretü’z-zâtiyye ve yelîhâ Vasıyettüh. İstanbul: Dârü’ş-Şevka, 2013.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. Hulâsatü’l-beyân li-cemî‘i âyi’l-Kur’ân. b.y.: el-Mektebetü’l-Hâşimiyye, 2017.
• Tillovî, Ebü’l-Berekât Muhammed Bedreddin. Kalâ’idü’l-cumân fî cîdi Ebde‘i’l-Beyân (Ebde‘u’l-beyân hâmişinde). Beyrut: el-Mektebetü’l-Hâşimiyye, 4. Basım, 2016.
• Turgay, Nurettin. “Müfessir Muhammed Bedreddin Sancar Hayatı Eserleri ve Tefsirciliği”. Uluslararası Siirt Sempozyumu. 266-274. İzmir: Birleşik Matbaa, 2007.
• Türkoğlu, Adil. “Cumhuriyet Döneminde İlköğretimin Gelişimi”. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu. ed. Murat Parlak. 78-96. Ankara: TDK Yayınları, 2010.
• Zeyle‘î, Abdullah b. Yusuf. Tahrîcü’l-ehâdîs ve’l-âsâr el-vâkı‘a fî Tefsîri’l-Keşşâf li’z-Zemahşerî. thk. Abdullah b. Abdurrahman es-Sa‘d. 4 Cilt. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1414/1993-1994.