Hüsâm Çelebî’nin Eseri Bağlamında Naklü’ş-şehâde

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 17 - 38, 30.06.2023

Hilal Özay

https://doi.org/10.20486/imad.1263623

Öz

Hüsâm Çelebî’nin asıl ismi Hüsâmüddîn Hüseyin bin Abdurrahmân’dır. Tokatlı olan Hüsâm Çelebî Osmanlı devletinin 16. yüzyıl alimlerindendir. Hüsâm Çelebî Osmanlı’nın çeşitli vilâyetlerinde müderris, kadı ve müftü görevlerinde bulunmuştur. Pek çok öğrenci yetiştirmiş, fıkıh ve kelam alanlarında eserler kaleme almıştır. Çoğu fıkıh alanında olmak üzere muhtelif konularda haşiye, ta’lik ve risâleler telif etmiştir. Eserlerinden bir olduğu tespit edilen ve bu çalışmanın konusu olan “Risale-i naklü'ş-şehâde” isimli eser Hacı Selim Ağa Kütüphanesinde Hacı Selim Ağa 297.5 bölümünün 379 numarasında tek nüsha olarak yer almaktadır. Müellif bu eserinde şehadetin nakli konusunu ele almaktadır. Normal şartlarda davacı ve davalının haklarını müdafaa etmeleri için mahkemede hazır bulunmaları gerekirken davacı ve davalının, şahitlerin farklı şehirlerde ikâmet etmeleri ve bir araya gelememe durumları söz konusu olabilmektedir. Naklü'ş-şehâde böyle bir durumda davanın açılması, sonuçlanması dolayısıyla hakların elde edilmesi için başvurulan yöntemlerden birisi olmaktadır. Müellif kendi zamanındaki kadıların şer‘î hükümlere aykırı görüş beyan ettiklerine ve mevcut, hazır, belirlenmiş bir menkul mal ile diğerlerini birbirinden ayırmadıklarına değinerek düştükleri hata üzerinde durmaktadır. Müellif eserinin sonunda tüm menkullerde tercih edilen görüşe göre şahitliğin naklinin caiz olduğu kabul edilecekse bu durumda menkullerde hüküm verme şekli ve gönderilen hükmî yazının aynı keyfiyette olması gerektiğine vurgu yaptıktan sonra örnek vererek doğru olan şehâdetin nakli sürecini adım adım ayrıntılı bir şekilde anlatmaktadır. Bu konunun çalışılması şehadetin nakli meselesinin hala gündemini koruması, araştırılmayan bir konu olması ve yazma olarak bulunan bir eserin daha önce çalışılmaması açılarından önemlidir. Bu çalışmanın amacı Hüsâm Çelebî ve eserleri hakkında genel olarak bilgi vererek müellifin ilgili eserini ve orada geçen konuyu ele alarak bu konuda araştırma yapacakların istifadesine sunmak ve bu konuda alana katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hüsâm Çelebî, Risale-i naklü, Davalı, Davacı, Şahit.

Naklü'ş-şehâde in the Context of Hüsâm Çelebî's Work

Öz

Hüsâm Çelebî's real name is Hüsâmüddin Hüseyin bin Abdurrahman. Hüsâm Çelebî, who is from Tokat, is one of the 16th century scholars of the Ottoman state. He worked as a mudarris, kadi and mufti in various provinces of the Ottoman Empire. He trained many students and wrote works in the fields of fiqh and kalam. He wrote hashiya, ta'liq and risâleler on various subjects, most of them in the field of fiqh. The work named “Risale-i naklü'ş-şehâde”, which is determined to be one of his works and which is the subject of this study, is located in the Hacı Selim Ağa Library in the number 379 of the Hacı Selim Ağa section 297.5 as a single copy. In this work, the author deals with the transfer of testimony. Under normal circumstances, the plaintiff and the defendant should be present at the court to defend their rights, but it may be the case that the plaintiff and the defendant, the witnesses reside in different cities and cannot come together. In such a case, the transfer of the testimony is one of the methods used in order to obtain the rights due to the filing and conclusion of the case. The author dwells on the mistake made by the judges of his time by stating that they expressed opinions contrary to the Shari'ah provisions and did not distinguish between an existing, ready, determined movable property and others. At the end of his work, if it is accepted that the transfer of testimony is permissible according to the preferred view on all movables, the author explains in detail the process of transferring the correct witness, by giving an example, after emphasizing that the way of adjudicating on movables and the legal letter sent must be of the same quality. Studying this subject is important in terms of the fact that the issue of the transmission of testimony still remains on the agenda, it is a subject that has not been researched, and a work found as a manuscript has not been studied before. The aim of this study is to provide general information about Hüsâm Çelebi and his works, to present the author's related work and the subject mentioned there, to the benefit of those who will do research on this subject, and to contribute to the field in this regard.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Hüsâm Çelebî, Risale-i naklü, Defendant, Plaintiff, Witness.

Kaynakça

• Âlî, Mustafa Efendi. Künhü’l-ahbâr. 2 Cilt. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 1997.
• Amâsî, İbrahim b. Ahmed. Tercüme-i Şakâ’ik̇-i Nu‘mâniyye. ed. Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2021.
• Atâî, Nev’îzâde. Zeyl-i Şekāik (Hadâiku’l-hakāik fî tekmileti’ş-Şekāik). haz. Abdülkadir Özcan. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Atar, Fahrettin. İslam Yargılama Hukukunun Esasları. İstanbul: İFAV, 2013.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. 2 Cilt. İstanbul: MEB, 1375.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur Zweiter Supplementband. 2 Cilt. Leiden: E. J. Brill, 1938.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. ed. Mustafa Çiçekler. haz. M. A. Yekta Saraç. 3 Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Cici, Recep. Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları Kuruluştan Fatih Devri Sonuna Kadar. Bursa: Arasta Yayınları, 2001.
• Gazzî, Ebü’l-Mekârim (Ebü’s-Suûd, Ebü’l-Mehâsin) Necmüddîn Muhammed b. Muhammed el-Âmirî el-Gazzî ed-Dımaşkī. el-Kevâkibü’s-sâʾire bi-menâḳıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. thk. Cebrâil Süleyman Cebbûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1979.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm el-Mülteḳa’l-ebḥur. thk. Halîl İmrân el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 1419.
• Hüsâm Çelebî, Hüsâmüddîn Hüseyin bin Abdurrahmân. Risâle-i Naklü’ş-şehâde. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa 297.5, 379, 91a-93a.
• İbn Âbidîn, Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşkī. Reddü’l-muḫtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 7 Cilt. Beyrut: Dârru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. 8 Cilt. Beyrut: Dâr İbn Kesir, ts.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
• Kaya, Eyyüp Said. “el-Mebsût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/214-216. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Komisyon. Fetâva’l-ʿÂlemgiriyye = el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1411.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. el-Fevâʾidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1418.
• Mecdî Efendi. Hadâiku’ş-Şekāik (Tercüme-i Şekāik). haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Ömer Rıza, Kehhâle. Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, ts.
• Özay, Hilal. "Tokatlı Hüsâm Çelebi’nin “Risâle fî istihlâfi’l-hatîb ve cevâzih” İsimli Eserinin İncelenmesi". 5. Tokat Sempozyumu (14-16 Ekim 2022), Tokat 2023.
• Öztürk, Levent. “Hüsâm Çelebî (ö. 926/1520)’nin Hayatı ve Eserleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 453-468.
• Öztürk, Levent. “Hüsam Çelebi'nin (ö. 926/1520) Risâle Ma'lûle li-Beyâni Ahvâli'l-Kenâisi Şer'an Adlı Eseri". İslâm Araştırmaları Dergisi 5 (2001), 135-156.
• Öztürk, Mustafa Bilal. Eleştirinin Eleştirisi: Bilgi Tanımı Bağlamında Hüsâm Çelebi’nin Hatibzâde Tenkidi. Eskiyeni, 2022.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani: Osmanlı Ünlüleri. 6 Cilt. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Taşköprizâde, Isâmüddin Ebü’l-Hayr Ahmed Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-devleti’l- ʿOs̱mâniyye. ed. Derya Örs. haz. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdilkādir et-Temîmî ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî. eṭ-Ṭabaḳātü’s-seniyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 4 Cilt. Riyad: Dârü’r-Rifai, 1983.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımaşkī. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.