The Principles and Methods that Mehmed Khalid Proposed to Use in Teaching the Qur'an in His Work The Qur'an Teacher

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 28, 21.06.2024

Sema Geyin

https://doi.org/10.20486/imad.1359381

Öz

Since the inception of Islam, there has been great emphasis on teaching the Qur'an. Elifbā books is considered one of the most essential tools for Qur'an education. The primary aim of elifba books is to provide fundamental knowledge on reading the Qur'an. In the later years of the Ottoman Empire, educati-onal reforms were implemented, and specialised elifba books solely for the teaching of the Qur'an were authored. The work entitled Qur'ân Teacher, which serves as the foundation of this research, is one such text. The primary readership for elifbās comprises of students. The most noteworthy aspect that sets Qur'ân Teacher apart from other works is that it was composed specifically for educators. The writer had previously authored Taʻlīmu'l-Qur'ân, a book aimed at students new to reading the Qur'ân. In Qur'ân Teac-her, he mentioned this work and the principles he observed while preparing it. Qur'ân Teacher was prepa-red as a tutorial text providing instruction on how to effectively use the student book, Taʻlīmu'l-Qur'ân. In this study, the history of elifbâ books is briefly outlined, followed by the introduction of Mehmed Khalid, the author of the work. The preface of the work also draws attention. The preface, which is significant as it demonstrates the author's comprehension and educational techniques, is discussed under a distinct hea-ding. Furthermore, pertinent information regarding Qur'anic education during the author's era is provided. The author criticized teaching methods used for the Qur'an in his time and presented a new method of his own. The study provided general information about the work in the first part, followed by an evaluation of the author's proposed teaching methods for the Qur'an in the last part. The evaluation was based on con-temporary teaching principles and methods. This work, which is unique both in terms of its target audience being the teachers and in its introduction, is very important both in terms of making important contributi-ons to the understanding of Qur'anic education in its period and proving its effectiveness by being applied by the author himself. The significance of this article lies in the absence of previous studies on this particu-lar work, its pioneering introduction in the field, and the assessment of the methods proposed by the author. The purpose of this study is twofold: to present this work for the advancement of modern-day educators and to make a contribution to academic research on the topic.

Anahtar Kelimeler

Qirâʾat, Elifbâ, Tajwīd, Mehmed Khalid, Methods of Teaching the Qur’ân

Mehmed Halid’in Kur’ân Muallimi Adlı Eserinde Kur’ân Öğretiminde Kullanmayı Önerdiği İlke ve Yöntemler

Öz

İslam’ın ilk yıllarından itibaren Kur’ân öğretimine özel bir önem verilmiştir. Kur’ân öğretiminin en önemli araçlarından biri elifbâlardır. Elifbâların ana gayesi Kur’ân okumayla ilgili temel bilgiler vermektir. Osmanlı’nın son zamanlarında başlayan eğitimde ıslah çalışmalarının sonucu olarak sadece Kur’ân öğretimine tahsis edilen elifbâlar kaleme alınmıştır. Bu çalışmaya esas olan Kur’ân Muallimi isimli eser de bunlardan biridir. Elifbâların temel muhatap kitlesi öğrencilerdir. Kur’ân Muallimi’ni diğerlerinden ayıran en önemli özelliği onun eğitimciler için yazılmış olmasıdır. Müellif daha önce Kur’ân okumaya yeni başlayacak talebeler için Taʻlîmu’l-Kur’ân isimli bir eser kaleme almıştır. Kur’ân Muallimi’nde bu eserinden ve onu hazırlarken gözettiği ilkelerden bahsetmiştir. Kur’ân Muallimi, öğrenci kitabı olan Taʻlîmu’l-Kur’ân’ın nasıl uygulanması gerektiğini gösteren öğretici kitabı olarak hazırlanmıştır. Bu çalışmada öncelikle elifbâ cüzlerinin tarihinden kısaca bahsedilerek eserin müellifi olan Mehmed Halid tanıtılmıştır. Eser, mukaddimesiyle de dikkati çekmektedir. Dönemindeki Kur’ân eğitimiyle ilgili verdiği bilgilerin yanında müellifin eğitim anlayışını ve yöntemlerini göstermesi sebebiyle önemli olan mukaddime, ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. Müellif, dönemindeki Kur’ân öğretimi yöntemlerini eleştirmekle kalmamış kendisi yeni bir yöntem önerisiyle gelmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde eserle ilgili genel bilgiler verilmiş, son bölümünde ise müellifin Kur’ân öğretiminde kullanmayı önerdiği öğretim yöntemleri günümüzde kullanılan öğretim ilke ve yöntemleri göz önüne alınarak değerlendirilmiştir. Gerek hedef kitlesinin öğreticiler olması gerek mukaddimesiyle özgün olan bu eser hem dönemindeki Kur’ân eğitimi anlayışına önemli katkılar sunması hem de bizzat müellif tarafından uygulanarak etkinliğini kanıtlaması bakımından oldukça önemlidir. Bu makalenin önemi ise daha önce bu esere dair bir çalışmanın bulunmayışı, alanında ilk olduğu bilinen bu eserin tanıtımı ve müellifin önerdiği yöntemlerin incelenmesidir. Bu çalışmada bu eseri hem günümüz öğreticilerinin istifadesine sunmak hem de konuyla ilgili yapılacak akademik çalışmalara katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tecvid, Elifbâ, Mehmed Halid, Kur’an öğretim yöntemleri

Kaynakça

• Abdulfettah Ebû Gudde. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed (sas.) ve Öğretim Metotları. çev. Enbiya Yıldırım. Ankara: Takdim, 2022.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Dabtu’l-Mushaf ve Tecvidli Mushaf Basımına Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2012), 291-303.
• Akkuş, Murat - Onur, Zafer. “Erzurumlu İbrahi̇m Hakki’nın Tecvîdü’l-Kur’an bi̇ Li̇sâni̇’l-‘Arabî İsi̇mli̇ Ri̇salesi̇: Tahki̇k Ve Tahli̇l”. Diyanet İlmî Dergi 57/1 (2021), 13-52.
• Ayar, Hatice. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Elifbalar (1824-1928). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Ayar, Hatice. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kur’an Öğretim Materyali Olarak Elifbâlar (1824-1928). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ayar, Hatice - Başkurt, İrfan. “Tanzimat Fermanı’nın İlanından Latin Alfabesinin Kabulüne Elifbâ Öğretimi”. Amasya İlahiyat Dergisi 15 (30 Aralık 2020), 579-616. https://doi.org/10.18498/amailad.799640
• Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel Basımevi, 1. Basım, 2005.
• Aydın, Mehmet Zeki. “Akti̇f Öğreti̇m Yöntemleri̇nden Buldurma (Sokrates) Yöntemi̇”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (15 Haziran 2001), 55-80.
• Başal, Abdulhalim - Türkmen, Ömer. “Kur’an Tilâvetinde Karşılaşılan Yaygın Hatalar: Ṣâdıḳ b. Yûsuf Ḫalîfe ve Risâle fi’t-tecvîd (Risâle fî taṣḥîḥi’l-ġalaṭâṭ fi’l ḳırâ’ât) İsimli Eserinin Tahkîk ve İncelemesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/1 (2022), 115-156. https://doi.org/10.51447/uluifd.1074116
• Bayraktar, Ahmet. “Yeni Kur’an Okuma Öğretim Yöntemi”. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi/ Internatıonal Journal of Educatıonal Scıences 1/1 (2017), 54-101.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. İslam Eğitiminde Öğretmen Öğrenci Münasebetleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Binbaşıoğlu, Cavit. Genel Öğretim Bilgisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 7. Basım, 1994.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/543-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahihu’l-Buhari. thk. Mustafa Dib el-Buga. 7 Cilt. Beyrut: el-Yemame: Dımaşk: Daru İbn Kesir, 1993.
• Çağmar, Edip. “Molla Halîl El-İs’i̇rdî’ni̇n “Ri̇sâletun fî İlmi̇’t-Tecvîd” Adli Eseri̇”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 2 (2009), 153-161.
• Demirel, Özcan. Genel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Usem Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Edib, Ahmed - Çelebi, Mehmed. Kur’an-ı Kerim Elifbası. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1341.
• Gelgör, Eli̇f Sena. Kur’an-ı Keri̇m Öğreti̇mi̇nde Alternati̇f Bi̇r Metod Olarak Ses Temelli̇ Eli̇fbâ Yöntemi̇. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Gökdemir, Ahmet - Özüdoğru, Mehmet. “Kur’ân-ı Kerîm Elif-Bâsı ve Kur’ân-ı Kerîm Tilâvetine Medhal İsimli Eserin Kur’an Tedrisi Açısından Değerlendirilmesi”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 6/2 (2022), 497-516.
• Halid, Mehmed. Ta’limu’l-Kur’an. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1925.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ - M. Said Mutlu. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1969.
• Heyet. “Elifbâ Müzâkerâtı”. Selanik Vilâyeti Birinci Mu‘allimler Kongresi Mecmu‘ası. Selanik: Osmaniye Matbaası, 1328.
• Kanık, Mehmed Halid. Kur’an Muallimi. İstanbul, 1341. https://katalog.ibb.gov.tr/sayfa=sayfaArama&aDemirbas=HNE_01137
• Korkmaz, Fadime Sarı. Ses Temelli ve Gruplama Sistemli Kur’an-ı Kerim Öğretimi. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://www.proquest.com/docview/2606862872/abstract/163CEF694CFF41C0PQ/1
• Koyuncu, Recep. “İdeal Kur’an Öğretimi: Sorunlar ve Çözüm Önerilerine İlişkin Bir İnceleme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 291-324. https://doi.org/10.17120/omuifd.782798
• Koyuncu, Recep. “Mustafa Niyâzî Efendi ve ‘Umdetü’l-Kâriîn Adlı Tecvid Risalesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 7/2 (2020), 797-834. https://doi.org/10.46353/k7auifd.787632
• Mehmet Halit. Kur’an Muallimi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1341.
• Öz, Ramazan. Mehmed Zihni Efendi’nin İlmi Şahsiyeti, Kıraat İlmine Katkısı, Tecvid İlmi Açısından El-Kavlü’s-Sedid fi İlmi’t-Tecvid Adlı Eserin Değerlendirilmesi. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2020.
• Özmen, Kerim - Bedir, Lokman. “Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhin el-Malatî ve ‘ez-Zehru’l-Maktûf fî Mehârici’l-Hurûf’ İsimli Tecvid Risalesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/6 (2017), 289-308.
• Serdaş, Muhammet Mustafa - Gökdemi̇r, Ahmet. “Muhammed Sali̇h Tanrıbuyruğu ve Muhîtü’t-Tecvîd İsi̇mli̇ Ri̇salesi̇”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 6/1 (2022), 255-276.
• Sönmez, Veysel. Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı. Ankara: Anı, 7.bs., 1996.
• Tamer, Tuğba. Kur’an Öğretiminde Materyal ve Yöntem Analizi (Elifbalar Üzerine Bir İnceleme). Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://www.proquest.com/docview/2634596032/abstract/D6CB94F7692345C0PQ/1
• Tunç, İbrahim. Elifbâ (Kur`an) Öğretim Tekniklerinin Standardizasyonu ve Yeni Bir Elifbâ Önerisi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/631725
• Yeğin, Abdullah (ed.). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat. İstanbul: Türdav, 1993.
• Ziyaüddin, Hafız Ahmed. Şerhli, Tatbikli, Sualli Tecvid- Vesiletü’l-Ğufran. çev. Kerim Buladı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.