Gender Equality in Islamic Modernism

Yıl 2025, Sayı: 17, 327 - 360, 28.12.2025

Ayhan Ercüment

https://doi.org/10.53791/imgelem.1817185

Öz

This study examines the reflection of the idea of equality, which has developed in the modern era, on gender relations and the approach of Islamic modernism to the issue of gender. In contemporary Turkey, gender debates, particularly on women's and family issues, are shaped by religiously-based political and ideological tensions. The tendency of women's rights advocates to adopt anti-religious stances and the reluctance of conservative circles to address women's demands due to religious sensitivities hinder the formation of a holistic and inclusive approach. In this context, it is thought that the approaches of modernist Muslim thinkers, who are knowledgeable about the Islamic scholarly tradition and take social change into account, offer an important opening in terms of protecting and empowering both the family and women. Based on document analysis, the study reveals the periodical differences in modernist thought: Early modernists did not completely break away from the traditional approach; mid-period modernists accepted ontological equality but defended differentiation in social roles. Contemporary modernists, on the other hand, explain gender inequality through sociocultural conditions and argue that updating gender roles in line with changing conditions is consistent with Islam's moral principles. Ultimately, Islamic modernism demonstrates that women's demands for rights and subjectification can also be met within a religious framework.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion , Islamic Modernism , Gender , Feminism , Equality.

İslam Modernizminde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

Öz

Bu çalışma, modern dönemde gelişen eşitlik fikrinin kadın–erkek ilişkilerine yansımasını ve İslam modernizminin toplumsal cinsiyet konusuna yaklaşımını incelemektedir. Günümüz Türkiye’sinde toplumsal cinsiyet tartışmaları, özellikle kadın ve aile meselelerinde, din eksenli politik ve ideolojik gerilimler tarafından şekillenmektedir. Kadın hakları savunucularının din karşıtı tutumlara yönelebilmesi ve muhafazakâr çevrelerin dinî hassasiyetlerle kadın taleplerine mesafeli durması, bütüncül ve kapsayıcı bir yaklaşımın oluşmasını zorlaştırmaktadır. Bu bağlamda, İslami ilim geleneğini bilen ve toplumsal değişimi dikkate alan modernist Müslüman düşünürlerin toplumsal cinsiyet eşitliğine dair yaklaşımlarının, aile ile kadının birlikte korunması ve güçlendirilmesi açısından önemli bir açılım sunduğu düşünülmektedir. Doküman incelemesine dayanan çalışma, modernist düşüncenin dönemsel farklılaşmalarını ortaya koymuştur: Erken dönem modernistlerin geleneksel yaklaşımdan tam olarak kopmadığı; orta dönem modernistlerin ontolojik eşitliği kabul etmekle birlikte sosyal rollerde farklılaşmayı savunduğu belirlenmiştir. Çağdaş modernistler ise kadın–erkek eşitsizliğini sosyokültürel şartlarla açıklamakta ve bu şartların değişmesine bağlı olarak toplumsal cinsiyet rollerinin güncellenmesinin İslam’ın ahlaki ilkeleriyle uyumlu olduğunu ileri sürmektedir. Sonuç olarak, İslam modernizmi, kadınların hak ve özneleşme taleplerinin dinî çerçeve içinde de karşılanabileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi , İslam Modernizmi , Toplumsal Cinsiyet , Feminizm , Eşitlik.

Kaynakça

• Abduh, M., Rıza, M. R. (2011a). Menar Tefsiri, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Abduh, M., Rıza, M. R. (2011b). Menar Tefsiri, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Abduh, M., Rıza, M. R. (2011c). Menâr Tefsiri, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Abduh, M., Rıza, M. R. (2011d). Menar Tefsiri, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Ahmed, A. S. (1995). Postmodernizm ve İslam, O. Ç. Deniztekin (Çev.), İstanbul: Cep Kitapları.
• Alpdoğan, F. F. (2024). Yeni̇ Osmanlılar ile İtti̇hat ve Terakki̇ Cemi̇yeti̇ni̇n Osmanlı Modernleşme Süreci̇ne Dönük Algıları: “Etki̇ler, Katkılar, Bunalımlar”, Sosyologca, 0(27), 215-234.
• Benhabib, Ş. (2017). Buhran Çağında Haysiyet, 2. Baskı, B. Yıldırım (Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Berktay, F. (2009). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, 3. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bora, A. (2008). Ortadoğu’da Kadın Hareketleri: Farklı Yollar, Farklı Stratejiler, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (39), 55-69.
• Butler, E. (2016). Özgür Toplumun Temelleri, 2. Baskı, H. Şahin (Çev.), Ankara: Liberte.
• Carullah, M. (2017). Hatun, 7. Baskı, M. Görmez (Çev.), Ankara: OTTO.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, C. Soydemir (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Çınarlı, İ. E. (2024). Üçüncü Dünya Ülkelerindeki Kadınlık Deneyimlerini Feminizm İçerisine Dahil Etmek ve Ötesi, İmgelem, (14), 251-276. Doi: https://doi.org/10.53791/imgelem.1487922
• Ercüment, A. (2018). Din, Gelenek ve Modernleşme Bağlamında Medrese Kültürü ve Toplum, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Giddens, A. (2008). Siyaset, Sosyoloji ve Toplumsal Teori, 3. Baskı, T. Birkan (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Giddens, A. (2010). Mahremiyetin Dönüşümü, 2. Baskı, İ. Şahin (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göle, N. (2008). Modem Mahrem, 9. Baskı, İstanbul: Metis.
• Güler, İ. (1997). Kur’an’da Kadın-Erkek Eşitsizliğinin Temelleri, İslami Araştırmalar Dergisi, 10(4), 296-303.
• Hassan, R. (2010). Müslüman Zihinler, E. Çenebaşı (Çev.), İstanbul: Doğan Kitap.
• Holm, J. (1994). Introduction: Raising the Issues, J. Holm & J. Bowker (Ed.), Women in Religion içinde (s. XII-XXII), New York: Continuum.
• İlyasoğlu, A. (2020). Örtülü Kimlik, 6.Baskı, İstanbul: Metis.
• Kandiyoti, D. (2011). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, 3.Baskı, A. Bora vd. (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Klingorová, K., Havlíček, T. (2015). (PDF) Religion and Gender Inequality: The Status of Women in the Societies of World Religions, Moravian Geographical Reports, 23(2), 2-11. Doi: https://doi.org/10.1515/mgr-2015-0006
• Kymlicka, W. (2022). Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş, E. Kılıç (Çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Lapidus, I. M. (2010). İslam Toplumları Tarihi: 19. Yüzyıldan Günümüze, Y. Aktay & M. Ayyıldızoğlu Aktay (Çev.), İletişim Yayınları.
• Marshall, G. (1999). Cinsiyet, O. Akınhay & D. Kömürcü (Çev.), Sosyoloji Sözlüğü içinde (98-100), Ankara: Bilim ve Sanat.
• Mernissi, F. (t.y.). Kadınların İsyanı ve İslami Hafıza (2004. bs), A. Kantarcı (Çev.), Ankara: Epos Yayınları.
• Mitchell, J. (1992). Kadın ve Eşitlik, J. Mitchell & A. Oakley (Ed.), F. Berktay (Çev.), Kadın ve Eşitlik (2. bs), İstanbul: Pencere.
• Narlı, N. (1999). Modernleşme, Siyasal İslam ve Kadınlar, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, (6), 87-102.
• Özkurt, C. (2025). Çağdaş Toplumlarda Eşitsizlikler ve Kapitalizmin Yeni Tahakküm Formları, İmgelem, (16), 153-176. Doi: https://doi.org/10.53791/imgelem.1633812
• Rahman, F. (1997a). Allah’ın Elçisi ve Mesajı, A. Çiftçi (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (1997b). İslam Geleneğinde Sağlık ve Tıp, A. B. Baloğlu & A. Çiftçi (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (1998). İslam ve Çağdaşlık, A. Açıkgenç & M. H. Kırbaşoğlu (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (1999). Ana Konularıyla Kur’an, A. Açıkgenç (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (2000). İslam, 6. Baskı, M. Dağ & M. Aydın (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (2015a). İslamî Yenilenme: Makaleler III, 2. Baskı, A. Çiftçi (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rahman, F. (2015b). İslamî Yenilenme: Makaleler IV, 2. Baskı, A. Çiftçi (Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Saadavi, N. (1991). Havva’nın Örtülü Yüzü, S. Özbudun (Çev.), İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Sabbah, F. A. (1995). İslam’ın Bilinçaltında Kadın, 2. Baskı, A. Sönmezay (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sharma, S., Tewari, K. K. (2024). Gender, Sexuality and Religion: A Comparative Analysis of Major Religions, Cuestiones de Fisioterapia, 53(3), 5992-6009.
• Sıddıkî, M. (1990). İslam Dünyasında Modernist Düşünce, M. Fırat & G. Korkmaz (Çev.), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Şişman, N. (2015). “İslam ve Kadın” Tartışmalarının Arka Planındaki Sosyo-Politik, Osmanlı’dan Günümüze Cinsiyet, Mahremiyet ve Mekân içinde (142-163), Ankara: TDV Yayınları.
• Tillion, G. (2006). Harem ve Kuzenler, İstanbul: Metis Yayınları.
• Toker, İ. (2005). Bir Yapılaşma İlişkisi Olarak Kadınlar ve Din: Başkent Kadın Platformu Örnek Olayı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Toker, İ. (2009). Eşitlik ve Adalet Kavramları Çerçevesinde Müslüman Kadınlarda Toplumsal Cinsiyet Örüntüleri, Ankyra: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 142-165.
• Vedud-Muhsin, A. (2005). Kur’ân ve Kadın, 3. Baskı, N. Şişman (Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Walters, M. (2020). Feminizm, 2. Baskı, H. Gür (Çev.), Ankara: Dost.