CUMHURİYETİN KÖKENLERİ: ONDOKUZUNCU YÜZYILDA OSMANLI MODERNLEŞMESİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 5, 207 - 238, 10.12.2019

Burak Koçak

Öz

Cumhuriyet,
kurumsal ve siyasal açıdan bakıldığında, Osmanlı Devleti’nden birçok miras
devralmıştır. Devralınan bu mirasın büyük oranda Ondokuzuncu yüzyılda
gerçekleşen siyasi ve toplumsal hareketler etrafında şekillenen siyasal ve
idari reformlar aracılığıyla gerçekleştiği söylenebilir. Hatta Cumhuriyetin
temellerinin bu yüzyıl içerisinde atıldığını söylemek çok da iddialı
olmayacaktır. Sened-i ittifakla başlayan demokratikleşme sürecinin 1876 Kanun-i
Esasi ile anayasal seviyeye ulaşması bunun en büyük göstergesidir. Türkiye’de
yakın tarihe kadar uygulanmakta olan parlamenter sistemin de bu demokratikleşme
hareketi ile başladığını belirtmek gerekir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti
Ondokuzuncu Yüzyıl siyasi gelişmeleri oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bu
çalışmada da Sened-i İttifak ile başlayan, Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı ve
Kanun-i Esasi’nin ilanı ile devam eden süreç; ilgili siyasi olaylara zemin
hazırlayan toplumsal olaylarla birlikte ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Modernleşme, Osmanlı, ondokuzuncu yüzyıl, Tanzimat, ıslahat

THE ORIGINS OF THE REPUBLIC: OTTOMAN MODERNIZATION IN THE NINETEENTH CENTURY

Öz

The aim of this
study is to examine the effects of the political and social events experienced
by the Ottoman Empire in the nineteenth century on the foundations of the
Republic and its institutions. In terms of institutional and political aspects,
the Republic has inherited many legacies from the Ottoman Empire. It can be
said that this inherited inheritance was largely realized through political and
administrative reforms shaped around political and social movements in the
nineteenth century. In fact, it would not be too ambitious to say that the
foundations of the Republic were laid in this century. The fact that the
democratization process, which started with the Sened-i İttifak reached the constitutional level with 1876 Kanun-i Esasi, is the biggest indicator
of this. The parliamentary system is being implemented in Turkey, until
recently, should also be noted that begin with the democratization movement. In
this context, the political developments of the Ottoman Empire in the
nineteenth century occupy an important place. In this study, the process that
started with the Sened-i İttifak and continued with the declaration of the Tanzimat Edict, the Reform Edict and Kanun-i
Esasi; and social events that pave the way for the related political events
were examined. 

Anahtar Kelimeler

Republic, Modernization, Ottoman, Nineteenth Century, Tanzimat, Reform

Kaynakça

• Ahmad, F. (2016). İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Alkan, N. (2011). Sultan II. Abdulhamit ve Osmanlı Modernleşmesi, Devr-i Hamid, Cilt 4, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• Akça, G., Hülür, H. (2007) Tanzimattan Cumhuriyete Siyasal ve Hukuksal Yapının Modernleşmesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21.
• Akşin, S. (2014). Jön Türkler ve İttihat Terakki, İmge Kitapevi, Ankara.
• Akçura, Y. (2015). Üç Tarz-ı Siyaset, İkinci Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Aysal, N. (2013). Kırım Savaşı’ndan Lozan Barış Antlaşması’na Osmanlı Dış Borçlarının Tarihsel Gelişim Süreci (1854-1923), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı).
• Berkes, N. (2016a). Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Berkes, N. (2016b). Türk Düşününde Batı Sorunu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Berkes, N. (1982). 1876 Anayasasının Öyküsü, içinde Atatürk ve Devrimler, Adem Yayıncılık, İstanbul.
• Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 47.
• Çilliler, Y. (2015). Modern Milliyetçilik Kuramları Açısından 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu Fikir Akımları, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 10, Sayı 2.De Madariaga, I. (1990), Catherina The Great: A Short History, New Haven: Yale University Press.
• Durdu, M. B. (2003). Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 14, Sayı 14.
• Demir, Ş. (2001). Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 29.
• Durkheim, E. (2016). Toplumbilim Dersleri, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Engelhardt, E.P. (1999). Tanzimat ve Türkiye, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Eryılmaz, B. (2019a). Osmanlı’da Birlikte Yaşama Politikası, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Eryılmaz, B. ve Bektaş, M. (2017). Lozan Perspektifinden Türkiye’de Azınlık Politikaları (1923-2016), Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2.
• Göle, N. (2015). Mühendisler ve İdeoloji, Metris Yayınevi, İstanbul.
• Genç, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Gözübüyük, Ş., Kili S.: 2000, Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze), 3. Baskı,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Göçek, F. M. (1996). Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change, Oxford University Press, New York.Hanioğlu, M. Ş. (2008). A Brief History of Late Ottoman Empire, Princeton: Princeton University Press.
• Hülagü, M. M. (2011) Sultan II. Abdülhamid Dönemi Demiryolu Politikası (1876 – 1909), Devri Hamid Sultan Abdülhamid, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Cilt 3.
• İnalcık, H. (1994). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300: 1600, London: Phoenix.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hattı Hümayunu, Belleten, Cilt 17.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jöntürkler, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Keyder, Ç. (2014). 18. ve 19. Yüzyillarda Osmanli Borçlar Tarihine Bir Bakış, History Studies International Journal of History, Cilt 4 / 1.
• Kenanoğlu, M. M. (2007). Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Karpat, K. (2014). Osmanlı Modernleşmesi, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Karpat, K. (2015). Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Karpat, K. (1972). The Transformation of the Ottoman State, 1789-1908, International Journal of Middle East Studies, 3, ss.243-281.
• Kopar, M. ve Yolun, M. (2012), 18. ve 19. Yüzyillarda Osmanli Borçlar Tarihine Bir Bakış, History Studies, Cilt 4/1.
• Lewis, B. (1988). The Political Language of Islam, The University of Chicago Press, Chicago.
• Leat, D. (2005). Theories of Social Change, The International Network on Strategic Philanthropy (INSP) Working Paper, www.insp.efc.be, Erişim Tarihi: 18.06.2019.
• Mithat Paşa, (1997). Tabsıra-i İbret (Hayatım İbret Olsun), Cilt: 1, Haz: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Nicolle, D. (2008). The Ottomans: Empires of Faith, Thalamus Publishing, Ludlow.
• Nur, R. (2005). Siyasi Risaleler, Haz. Ahmed Nezih Galitekin, Şehir Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ., ve Erdinç, E. Ş. (2016). İttihat ve Terakki Osmanlı İmparatorluğu’nda Gizli Örgütlenmeler ve Darbeler, Hazırlayan: Alper Çeker, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı’da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 1, İletişim Yayınları.
• Özel, İ. (2007). Çenebazlık, Şule Yayınları, İstanbul.
• Öztürk, O. (1999). Osmanlılarda Tanzimat Sonrası Yapılan Hukuki Çalışmalar ve Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye, Osmanlı: Teşkilat, Editör Güler Eren, C. 6, Ankara.
• Pintner, W. M. (1984). The Burden of Defence in Imperial Russia, 1725-1914, Russian Review, vol, 43, No 3, ss.231-259.
• Petrosyan, Y. A. (2015). Sosyalist Açıdan Jöntürk Hareketi, çev. Mazlum Beyhan ve Ayşe Hacıhasanoğlu, Yordam Kitap, İstanbul.
• Rumpf, C. (1999). Osmanlı ve Türk Hukukunda Avrupalılaştırma Hareketleri, Osmanlı, Editör Güler Eren, C. 6, Ankara.
• Ramsaur, E. E.: 2013, Genç Türkler ve İttihat Terakki 1908 İhtilalinin Hazırlık Dönemi, Üçüncü Baskı, Etkin Kitaplar, İstanbul.
• Ramsaur, E. E.: 2011, Jön Türkler: 1908 İhtilalinin Doğuşu, Pınar Yayınları, İstanbul.
• Safa, P. (2016), Türk İnkilabına Bakışlar, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Somel, S. A. (2004). Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 1.
• Soner, B. A. (2012). Osmanlı-Türk Siyasal Geleneğinde Bireysel Ve Kolektif Haklar Mefhumu, Muhafazakar Düşünce Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 32.
• Şen, M. (1999). Osmanlı Hukunun Yapısı, Osmanlı: Teşkilat, Cilt 6, Ankara.
• Şimşek, V. (2015). The Grand Strategy of the Ottoman Empıre, 1826-1841, Yayınlanmamış Doktora Tezi, McMaster University, The School of Graduate Studies in Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy.
• Tilly, C. (2016). Avrupa’da Devrimler, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (2016a). Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (2016b). Türkiye'de Siyasal Gelişmeler 1876 - 1938, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Ünüvar, K. (2004). İttihatçılıktan Kemalizme İhya’dan İnşa’ya, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 1.
• Ülken, H. Z. (2015). Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yediyıldız, B. (1994). Osmanlı Toplumu, içinde Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Edt. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: IRCICA), ss.441-510.
• Yıldız, M. C. (1999). Osmanlı'nın Son Dönemindeki Üç Düşünce Akımının Sosyolojik Analizi: Batılılaşma, İslamcılık Ve Milliyetçilik, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 4, s.279-301.
• Yücel, Y. (1974). Osmanlı İmparatorluğu’nda Desantralizasyona Dair Genel Çözümler, Belleten, 38. Cilt.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve Toplum, Cilt I, 2. Baskı, Yarın Yayınları, İstanbul.
• Zurcher, E. J. (2016a). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, 32.Baskı, İletişim Yayıncılık, İstanbul.
• Zurcher, E. J. (2016b). Milli Mücadelede İttihatçılık, 8. Baskı, İletişim Yayıncılık, İstanbul.