UYGARLIKLARIN SEMBOLİK DİLİNİN MİMARİDEKİ GÖRÜNÜMÜ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 7, 383 - 397, 04.12.2020

Emine Kef

Öz

Yazı, insanlığın icat ettiği en güçlü sembolik dildir. Hiç kuşkusuz insan bu dili doğanın kendini semboller ardına gizlediğini gördüğünde ona öykünerek yaratmıştır. Sembolik anlatımda yazıyı takip eden bir diğer dil, mimari üsluptur. Bilhassa mabedler hem uygarlıkların şuur yapısı hakkında bilgi verir hem de kuşaklar ve toplumlar arası bilgi aktarımında hafızayı güçlü kılan bir belge niteliği taşır. Hafızadaki yerinden söz edilen şey tözdür; bütün insanlığın ortak kökeni olan töz! Birbirlerinin mirasçısı olan uygarlıkların mimarilerindeki üslup ile motiflerindeki biçim ve anlam benzerliği tıpkı farklılıkları gibi söz konusu ortak kökenden kaynaklanmaktadır. Kadim uygarlıkların kalıntılarında ekseriyetle karşılaşılan kozmik simgeler, onların evrene dair ulaştıkları bilgileri mimari aracılığıyla kayıt altına alıp nesiller ve kültürler arası sembolik iletişimi sürdürmelerinin yolu olmuştur. Yeryüzünde çok kısa bir süre kalan insan, ebediyetin varlığına olan inancını göğü temaşa ederek perçinlemiştir. Böylelikle ölümsüzlüğüne inandığı ruhunu göğe yükselterek tanrısallığa ermeyi arzular. Niyetini yanlışsız ifade edebilmek için evvela varlığa geldiği doğanın dilini çözmesi, ne söylendiğini anlaması ve karşılık vermesi gerekiyordu. Fakat doğrusal tarih anlayışının iddia ettiği gibi insanlık sürekli gelişen bir seyir izlememekte, bilakis zamanda helezonik bir seyir izleyerek tarihlenmektedir. Yükseliş ve çöküşler hatırlama ve unutma prensibine bağlıdır. Unutma, hem aynı kuşağın insanları arasında hem de farklı kuşaklar arasında iletişim dilinin kopması anlamına gelmektedir. Bir zamanlar göğü yeryüzüne yansıtıp kemale ermeye çabalayan uygarlıklar, bugün gelinen son aşamada göğe çıkarak oradan yeryüzüne hükmetmeye çalışmaktadır. Medeniyetlere dair her iki uçtaki pek çok emareyi toprağında barındıran Anadolu coğrafyasında, şehirlerin karakterinin şekillenmesinde önemli rol oynayan mimari, hafızanın yönlendiriciliğinde toplumların şuur yapısının nasıl şekillendiği ve birbirleriyle etkileşime girdiği hususunda esaslı örnekler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Uygarlık, Şehir, Töz, Mimari, Sembolik Dil

Kaynakça

• Ahmed Sayed. “The Spiritual Search of Art Over Islamic Architecture With Non-Figurative Represantations”. Journal of Islamic Architecture. Vol. 3, Issue 1, 2014.
• Alexander Christopher vd. A Pattern Language /Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford University Press, 1977.
• Arseven Celal Esad. Türk Sanatı. İzmir: Cem Yayınevi, 1928.
• Ayvazoğlu Beşir. Dünyayı Güzelleştirmek / Turgut Cansever’le Konuşmalar. İkinci Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Can Aynur ve Doğan Mahmut. Bir Şehir Kurmak / Turgut Cansever’le Konuşmalar. Üçüncü Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Diez Ernst. Türk Sanatı. çev. O. Arslanapa, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1946.
• Esin Emel. Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• Işık Fahri. Uygarlık Anadolu’da Doğdu. İstanbul: Ege Yayınları, 2012.
• Karakoç Sezai. Düşünceler I Kavramlar. Yedinci Baskı, İstanbul: Diriliş Yayınları, 2017. ¬¬–––––¬¬ ¬¬ –––––. İnsanlığın Dirilişi. Yirmi Beşinci Baskı, İstanbul: Diriliş Yayınları, 2018.
• Koç Yalçın. Anadolu Mayası/Türk Kimliği Üzerine Bir İnceleme. İkinci Baskı, Ankara: Cedit Neşriyat, 2008.
• Kuban Doğan. Sinan’ın Sanatı ve Selimiye. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• –––––¬¬¬¬ –––––. Doğan Kuban Yazları Antolojisi / Sanat, Mimarlık, Toplum Kültürü Üzerine Makaleler. 1. Cilt, İkinci Baskı, İstanbul: Boyut Yayıncılık, 2016.
• Le Corbusier. Şark Seyahati İstanbul 1911. çev. A. Tümertekin, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• –––– ¬¬ ¬¬ ––––. Şehircilik. çev. P. Kotas, İstanbul: Daimon Yayınları, 2014.
• Platon. Kritias Kharmanides. çev. F. Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Tanyeli Uğur. Osmanlı Mekanın Peşinde Sınıraşımı Metinleri 15.-19. Yüzyıllar. İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2015.
• Vitruvius. Mimarlık Üzerine On Kitap. çev. Ç. Dürüşken, İstanbul: Alfa Yayınevi, 2017.
• Wittgenstein Ludwig. Kesinlik Üstüne + Kültür ve Değer, çev. D. Şahiner. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.