Özbekistan’da Siyasi Partiler

Yıl 2024, Sayı: Özbekistan Özel Sayısı, 123 - 142

Sinan Yazici

https://doi.org/10.53791/imgelem.1494000

Öz

Siyasi partiler, günümüz toplumlarının siyasi hayatlarını şekillendiren kurumlardır. Aynı zamanda ülkelerde siyasi iradenin oluşumuna ve gelişimine yön verme hususunda siyasi katılım ve karar alma sürecini etkileme ve siyasi iktidarı kullanmada mühim bir role sahiptirler. Özbekistan’da da siyasi partiler, diğer demokrasi ile yönetilen ülkeler gibi, siyasal hayatın önemli bir unsuru olarak ülke siyasetinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışma 1991 yılında bağımsız bir devlet olan Özbekistan’da kurulan siyasi partileri incelemiştir. Çalışmada veriler Türkçe, Özbekçe ve İngilizce yayınlar ve internet sitelerinde yapılan incelemeler sonucunda elde edilmiştir. Kerimov yönetimi, seküler bir anlayış çerçevesinde çok partili sistemin hâkim olduğu demokratik bir rejimi öngörmüştür. Ancak bu rejime aşamalı bir geçiş anlayışını benimsemiştir. Ülkenin siyasi yapısı, yürütme organının güçlü olduğu ve bu kuvvetin de başkanda toplandığı bir sistemden 2023 yılında yapılan Anayasa referandumu ile birlikte yarı başkanlık sistemine dönüşmüştür. Siyasi yapısı oldukça merkezi bir şekilde inşa edilen ülkede siyasi hayat da buna göre şekillenmiştir. Ülkenin enimsemiş olduğu seküler anlayış çerçevesinde ülke bütünlüğü için tehlikeli olabileceği düşünülen milliyetçi ve dini kimliği öne çıkaran muhalif oluşumlar ve partiler tasfiye edilmiştir. Demokrasinin gereği olan çok partili hayata kontrollü bir şekilde geçiş sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güçlü Yürütme, Yarı Başkanlık Sistemi, Kontrollü Demokrasi, Özbekistan Halk Cephesi, Erk Demokratik Partisi, Özbekistan Halk Demokratik Partisi.

Political Movements and Parties in Uzbekistan

Öz

Political parties are institutions that shape the political lives of today's societies. At the same time, they have an important role in guiding the formation and development of political will in countries, influencing the political participation and decision-making processes, and exercising political power. In Uzbekistan, political parties, like other democratic countries, have an important place in the country's politics as an important element of political life. This study examined the political parties established in Uzbekistan, an independent state in 1991. The data in the study were obtained as a result of examinations of Turkish, Uzbek and English publications and websites. The Kerimov administration envisioned a democratic regime dominated by a multi-party system within the framework of a secular ideology. However, it has adopted the understanding of a gradual transition to this regime. The country's political structure has transformed from a system in which the executive branch was strong and this power was concentrated in the president to a semi-presidential system with the Constitutional referendum held in 2023. In the country, whose political structure is built in a very centralized way, political life is shaped accordingly. Within the framework of the initially adopted secular ideology, opposition formations and parties that emphasized national and religious identity, which were thought to be dangerous for the unity of the country, were liquidated. A controlled transition to multi-party life, which is a requirement of democracy, has been achieved.

Anahtar Kelimeler

Strong Executive, Semi-Presidential System, Controlled Democracy, Uzbekistan People, Erk Democratic Party, Uzbekistan People

Kaynakça

• Adilkhodjaeva, S. (2015). Development of Parliamentarianism in Uzbekistan, Himalayan and Central Asian Studies Editor: K. Warikoo Guest Associate Editor: Mirzokhid Rakhimov, 19(3-4), 136-149.
• Arabovna, A. N. (2023). Mustaqillik Yıllarida O'zbekiston Respublikasida Tashkil Etilgan Siyosiy Partiyalar, Tadqiqotlar, 28(1), 104-107.
• Asker, A. (2021). Özbekistan'da Anayasal Dönüşüm ve Siyasi Rejimin Niteliği, S. Yılmaz (Ed.), Özbekistan içinde (297-320), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Baxodirovich, A. (2023). O'zbekistonning Yangi Tarixi, Научный Фокус, 1491-1496.
• Berdikulov, S. (2015). Formation of Multiparty System in Uzbekistan, 1985-2014, Hımalayan And Central Asıan Studıes, Editor: K. Warıkoo Guest Associate Editor: Mırzokhıd Rakhımov, 19(3-4), 150-157.
• Doston, T. (2023). Siyosiy Partiya-Siyosiy Tizimning Muhim Instituti Sıfatıda Tashkil Topishi, Theory and Analytical Aspect of Recent Research, 2(16), 182-188.
• Hiro, D. (1994). Between Marx and Muhammad, The Changing Face of Central Asia, London: Harper Collins Publishers.
• Husanov, O. (2022). Konstitutyaviy Huquq, Toshkent: Yuridik Adabiyotlar Publishing.
• Ilkhamov, A. (2002). Controllable democracy in Uzbekistan, Middle East Report, (222), 8-10.
• Jorayev, N., Zamanov, A. (2004). O'zbekiston Tarixi, Tashkent: Oqituvchi.
• Jorayev, N., Zamanov, A. (2018). O'zbekiston Tarixi ( Mustaqillik Davri), Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi.
• Kangas, R. D. (1994). Uzbekistan: Evolving Authoritarianism, Current Hıstory-New York Then Phıladelphıa-, 93, 178-182.
• Kuleshova, N. (2014). Certain Specific Features of the Party-political System of the Republic of Uzbekistan, Russia and the Moslem World, (12 (270)), 60-67.
• Norbayev, S. Q. (2023). O'zbekiston Respublikası Siyosiy Partiyalarning Siyosiy va İjtimoiy Ahammiyati, Sicientific Progress, 4(5), 4-8.
• Özlem, K. (2013). Kerimov Yönetiminde Özbekistan'ın İç ve Dış Politikasının Analizi (1991-2012), Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 7, 29-51.
• Qarshiyev, N. (2024). O‘zbekistonda Siyosiy Partiyalar Mafkuralari Shakllanishining O'ziga Xos Xususiyatlari, UzMU xabarlari, 1(1.3), 130-134.
• Seferov, R., Ayhan, A. (2008). Sovyet Döneminden Günümüze Ahıska Türklerinin Yaşadıkları Coğrafyaya Göçlerle Birlikte Genel Bir Bakış, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, 333-352.
• Shokırova, F. (2023). Sovyet Dönemi Özbekistan'ı Lideri Şeref Reşidov (1917-1983), İstanbul: Marmara Üniversitesi (BDT).
• Tojibayevich, X. (2022). Sıyosıy Partiyalarning Maqsadları, Funksıyaları va O'zıga Xoslığı, Euroasian Journal of Academic Research, 2(10), 119-124.
• Toltay, F. (2022). Muhammed Salih'in Şiirindeki Muhalif Görüşlerin İncelenmesi, Yesevi Üniversitesi Bülteni, №4 (126), 118-132.