Muvakkat Kanunlar ve İttihat ve Terakki Cemiyeti

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 445 - 473, 31.12.2021

Abdullah Musab Şahin

Öz

Muvakkat kanunlar Kanûn-ı Esâsî’ye göre çeşitli şartlara bağlı olarak meşru kabul edilmiş tasarruflardır. Madde kapsamında düzenlenen şartların varlığı halinde ve meclisin toplanması mümkün olmuyorsa hükümetin bu tip düzenlemeler yapması söz konusu olabilecektir. Muvakkat kanunlar veya kararnameler imparatorluğun son senelerinde hukuk tarihimiz açısından önemli kararların alınmasında bir usul olarak kullanıldıkları için oldukça önemlidirler. Ayrıca, II. Meşrutiyet’in ilanının ardından meclisin önce yüceltilmesi, sonrasında biraz da bu yöntemin kullanılması suretiyle etkisizleştirilmesi oldukça tepki çekmiştir. Bahsettiğimiz döneme damga vuran İttihat ve Terakki Cemiyeti, bazıları tarafından bütün muvakkat kanunlardan sorumlu olarak değerlendirilmiştir. Halbuki bu yöntemi yalnızca bir İttihatçı silahı olarak kabul etmek doğru değildir. Sorumluluğun tespiti açısından on senelik dönem ikiye ayrılarak incelenmiştir. İttihat ve Terakki’nin iktidarı tam manasıyla eline alması yani hükümetin doğrudan bu parti üyelerinden oluşması ancak ikinci beş senelik dönemde söz konusu olabilmiştir. Çalışma kapsamında, 1908 ve 1918 seneleri arasında tasdik edilen muvakkat kanunlar veya kararnameler Düstur üzerinden incelenmiş ve seneden seneye sayısal olarak tasnif edilmiştir. Ayrıca bu yöntemin kullanıldığı alanlar ve konular, genel çerçevede incelenmiştir. Dönemin tamamı açısından genel bir yorum yapmak gerekirse, muvakkat kanunları henüz genç parlamento ile hükümet arasındaki bir mücadele alanı olarak kabul etmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet Dönemi, Muvakkat Kanunlar, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Kanun-ı Esâsî, Anayasa

Temporary Laws and the Committee of Union and Progress

Öz

According to the Kanun-ı Esâsî, temporary laws are legitimate, depending on conditions. In the presence of the conditions regulated under the article, and if it is not possible to convene the parliament, it may be possible for the government to make such temporary laws. These are very important as they were used as a method while making important decisions in our legal history. Also, in the second constitutional period, the divine parliament neutralized by using of this method. The Committee of Union and Progress, which marked the period we are talking about, was considered by some to be responsible for all temporary laws. However, it is not correct to consider this method only as a weapon of the Unionists. In terms of determining the responsibility, the ten-year period is divided into two periods. It was only in the second period that the Committee of Union and Progress entirely took power, and the government was formed directly from these party members. Temporary laws approved between 1908 and 1918 were examined on the basis of the Düstur and classified as numbers from year to year. In addition, the fields and subjects in which this method is used are examined in a general framework. To make a general comment in terms of the entire period, it is necessary to accept temporary laws as a field of struggle between the young parliament and the government.

Anahtar Kelimeler

The Second Constitutional Period, Temporary Laws, The Committee of Union and Progress, The Ottoman Constitution, Constitution

Kaynakça

• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, 1986.
• Ahmed Midhat, “Kânûn-ı Esâsî Hakkında Bir İki Söz”, İttihâd (3 Kânûnusânî 1292), s. 1-2.
• Akman, Mehmet, “Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Hukuk Mevzuatı I - I. Tertip Düstûr'un Tarihî Fihrist ve Dizini”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 3, 2007, s. 67-224.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 8. Baskı, İmge Kitabevi, 2017.
• Armağan, Servet, Memleketimizde İçtüzükler, Fakülteler Matbaası, 1972.
• Atay, Falih Rıfkı, Zeytindağı, 3. Baskı, Remzi Kitabevi, 1943.
• Aydın, Suavi, “İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset”. Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 10. Baskı, İletişim, 2014, s. 117-128.
• Başgil, Ali Fuat, Türkiye Teşkilât Hukukunda Nizamname Mefhumu ve Nizamnamelerin Mahiyeti ve Tâbi Olduğu Hukuki Rejim, Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, 1939.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, 4. Basım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Dâver, Bülent, Fevkalâde Hal Rejimleri, Sevinç Matbaası, 1961. Düstûr
• Erdinç, Erol Şadi, Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Giridî Ahmet Saki, “Muvakkat Kanunlar”, Hürriyet-i Fikriyye (3 Mart 1330), s. 3-4.
• Güneş, İhsan, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “İttihat ve Terakkî Cemiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 23, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2001, s. 476-484.
• Hanioğlu, Şükrü, Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yayınları, ts.
• İba, Şeref, Parlamento İçtüzük Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• İleri, Celâl Nuri, Kanunî İhtiyaçlarımız (Havaic-i Kanuniyyemiz), nşr. Abdullah Musab Şahin, On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Kansu, Aykut, İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi, İletişim, 2016.
• Kuzu, Burhan, “1876 Kanun-i Esasîsinde Muvakkat Kanunlar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 4-5, 2000, s. 217-236.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1896-1908, 21. Baskı, İletişim, 2017.
• Meclis-i Meb‘ûsan Zabıt Ceridesi Meclis-i A‘yân Zabıt Ceridesi
• Nazif, Süleyman, Yıkılan Müessese, 1927.
• Şensoy, Naci, “Osmanlı İmparatorluğunun Sıkı Yönetime Müteallik Mevzuatı Üzerinde Sentetik Bir Deneme”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 13, Sayı 1, 1947, s. 95-114.
• Tunaya, Tarık Zafer, “İkinci Meşrutiyet’in Siyasal Hayatımızdaki Yeri”, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), Cilt 1, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2001, s. 121-177.
• Türkgeldi, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.
• Üçok, Coşkun, “1876 Anayasasının Kaynakları, Özellikle 1851 Prusya Anayasası”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı, Siyasi İlimler Türk Derneği, 1976. s. 1-30.
• Ürgüplü, Ali Suat, Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Talât Paşa, Yedigün Neşriyatı, 1943.
• Yayın Kurulu, Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.