Bâkî’de Tasavvuf Tasavvuru

Yıl 2024, , 223 - 255, 14.11.2024

Kadir Güler , Mustafa Moral

https://doi.org/10.58648/inciss.1545468

Öz

Klasik Türk edebiyatının en önemli kaynaklarından biri tasavvuftur. Tesir ettiği coğrafyalardaki sanat anlayışları üzerinde etkili olan tasavvuf, klasik Türk edebiyatının şekillenmesinde de önemli bir rol oynamıştır. Tasavvuf, gerek halk şiirinde gerekse de divan şiirinde önemli karşılıklar bulmuştur. Mutasavvıf/tekke şairleri ve medrese eğitimli klasik divan şairleri vasıtasıyla varlığını asırlar boyu sürdüren tasavvuf, her iki tasavvufî şiir geleneğinin ayrı yöntem, amaç ve anlayışlarıyla şiirlere konu olmuştur. Hemen her şair tasavvufun çok çağrışımlı lügatinden ve zengin kültürel unsurlarından yararlanmış ve şiirlerinde yeni mazmunlar oluşturmuşlardır. Tasavvufî muhtevaya ve unsurlara sahip şiirler kaleme alan şairlerden biri de “sultânü’ş-şu‘arâ” ünvanına layık görülmüş olan Bâkî’dir. Bâkî’nin şiirlerinde tasavvufî muhtevanın ve unsurların olmadığı çeşitli araştırmacıların ve sanatkârların hemfikir oldukları bir husus olsa da Bâkî Divanı’nın büyük bir kısmı tasavvufî muhtevaya sahiptir. Tasavvufun zengin remiz ve sembollerini ustalıkla kullanan şairlerden biri olan Bâkî, şiirlerini çok katmanlı ve kaynaklı bir anlam düzeyine eriştirmiştir. Bu çalışmada, Bâkî’nin tasavvufî muhtevaya sahip şiirlerini şekillendiren hususlar hakkında fikir verebilecek bazı tespitlerde bulunulacak ve Bâkî’nin tasavvufî şiirlerinin niteliğine cevaplar aranıp, bu nitelik örnekleriyle desteklenecektir. Bu çalışmanın nihai amacı, Bâkî’nin kaleme aldığı şiirlerin yalnızca dünyevî zevk ve eğlenceden ibaret olduğu kabulüne karşı, tasavvuf kaynaklı bir şiir tasavvurunun varlığına dikkat çekerek yeni bir yorum, değerlendirme ve tartışma sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, Tasavvuf, Divan, Şerh, Mühür

Etik Beyan

“Bâkî’de Tasavvuf Tasavvuru” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Mysticism Image in the Bâkî

Öz

One of the most important sources of classical Turkish literature is mysticism. Mysticism, which has an impact on the understanding of art in the geographies it has influenced, has also played an important role in the formation of classical Turkish literature. Mysticism has found important answers in both folk poetry and divan poetry. Mysticism, which has been in existence for centuries through sufi/lodge poets and classical divan poets trained in madrasas, has been the subject of poems with separate methods, goals and understandings of both sufi poetry traditions. Almost every poet has taken advantage of the very evocative literature and rich cultural elements of mysticism and created new themes in their poems. One of the poets who wrote poems with mysticism content and elements is Bâkî, who was awarded the title of “sultânü’ş-şu‘arâ”. Although it is an issue that various researchers and artists agree that there is no mysticism content and elements in Bâkî's poems, a large part of the Bâkî’s Divan has mysticism content. Bâkî, one of the poets who skillfully uses the rich symbols and symbols of mysticism, has brought his poems to a multi-layered and sourced level of meaning. In this study, some determinations that may give an idea about the issues shaping Bâkî's poems with mysticism content will be made, and answers to the nature of Bâkî's sufi poems will be sought and supported with examples of this quality. The ultimate aim of this study is to provide a new interpretation, evaluation and discussion by drawing attention to the existence of a mysticism poetry concept against the acceptance that the poems written by Bâkî consist only of worldly pleasure and entertainment.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, Mysticism, Divan, Review, Seal

Kaynakça

• Abdulkerim Kuşeyrî. (2021). Tasavvuf ilmine dair: Kuşeyrî risâlesi (Çev: S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Açıkgöz, N. (haz.). (2017). Riyâzî Muhammed Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0
• Akın, M. (2023). Bâkî’nin “incinür” redifli gazelinin şerhi ve yapısal yönden incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 560-582.
• Aktan, M. F. (2015). Bâkî’nin “Teşnedür” redifli gazelinin yapısal yöntemle incelenmesi. The Journal of Academic Social Science, (21), 409-427.
• Akyüz, V. (2022). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de dinî hayatın gelişimi. M. Eriş., vd. (Edt.), Genel Hatlarıyla Türk Dünyası Uygarlık Tarihi (C. 1., ss. 446-497). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Aldırmaz, V. (2016). Bâkî’nin “Gösterür” redifli gazelinin ontolojik inceleme yöntemi ile çözümlenmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (40), 273-286.
• Aycibin, Z. (2007). Kâtib Çelebi Fezleke, tahlil ve metin (Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, A. (2011). Bâkî’nin bir gazelinin şerhi ve ses tekrarları açısından değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (6), 29-45.
• Aydın, A. (2017). Osmanlı Devleti’nin unvan sahibi divan şairleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4(13), 534-565.
• Ayvazoğlu, B. (2021). Aşk estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bâkî. (2020). Dîvân (Çev: F. Öztürk). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bâkî. (2022). Gönüllerin dirliği: Ebu Eyyub El-Ensârî’nin hadis rivayetleri (Hayâtu’l-Kulûb Bi-Rivâyâti Ebî Eyyûb) (1. Baskı). G. Taşkın, A. Atik ve G. Doğan Averbek (haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk edebiyâtı târihi (C. 1). İstanbul: MEB Yayınları.
• Bayram, Y. ve Erdemir, A. (2008). ‘Hazân Gazeli’ne farklı bir bakış. D. Eşitgin (Edt.), Prof. Dr. Celâl Tarakçı Armağanı (ss. 111-123). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Baz, İ. (2021). Tasavvufun tesir halkası. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 293-299). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Bıçak, B. (2023). Bâkî’nin yek-avaz bir gazelinin şerhi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 654-663.
• Bilgin, A. A. (2014). Mehmed Tevfik Efendi’nin Mecmûatü’t-Terâcim’inin edebiyatı tarihimizdeki önemi. İlmi Araştırmalar, (17), 83-88.
• Bozkurt, K. (2017). Bâkî’nin şiirlerinde tasavvuf, aşkın ezelî boyutu ve güzellik. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 22-35.
• Budak, A. (2018). Bâkî ve estetiği. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (1972). Osmanlı müellifleri (C. 2). A. F. Yavuz ve İ. Özen (haz.). İstanbul: Meral Yayınevi.
• Cengiz, H. E. (1972). Divan şiiri antolojisi. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Cengiz, H. E. (1982). Açıklamalı-notlu divan şiiri antolojisi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufî şiir şerhleri. İstanbul: Kitabevi.
• Ceylan, Ö. (2005). Böyle buyurdu sûfî: Tasavvuf ve şerh edebiyatı araştırmaları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2020). Tasavvufî şiirin poetikasına doğru: Tasavvufî ıstılah ve remizlerin poetik değeri üzerine.
• M. E. Harmancı., vd. (Edt.), Divan toplantıları I: Mazmundan poetikaya (ss. 98-101). Kocaeli: İKSAD.
• Coşkun, M., vd. (2016). Gazel şerhleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (2001). Bâkî ve divânından örnekler. İstanbul: Kitabevi.
• Dadaş, C. (2002). Osmanlı arşiv belgelerinde şairlere verilen câize ve ihsanlar. Türkler, 11, 748-757.
• Demirciler, A. Z. (2021). “Hazan Gazeli”nin belagat zemininde tahlili. Türkoloji Dergisi, 25(2), 89-119.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydan Yayıncılık A.Ş.
• Doğan, M. N. (2022). Bir metin arkeolojisi örneği: Bâkî’nin Hazan Gazeli Şerhi. H. Kaplan (Edt.), Edebiyat Yazıları III: Bâkî Kitabı (ss. 177-210). İstanbul: DBY Yayınları.
• Donuk, S. (haz.). (2017). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik: Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli (C. 2). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Düzenli, P. (2005). Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvâları Işığında Osmanlı Sünnîliği. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 5(3), 259-286.
• Düzenli, P. (2012). Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1972). Bâkî. İstanbul: Kitaş Yayınları.
• Gençosman, M. N. (haz.). (1974). Mevlâna’nın Rubaileri (C. 1). İstanbul: MEB Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2014). Bâkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2020). Tasavvuf meseleleri: Sorular ve cevaplarla. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gözcü, L., vd. (2017). Bâki’nin “Cânâ” Redifli Gazelinin şerhi ve yapısalcılık açısından incelenmesi. The Journal of Academic Social Science, (45), 367-381.
• Güler, K. (2021). “Edebî bilgiler” ve “eski Türk edebiyatının kaynakları”. Ders Notları.
• Güler, K. (2021). 43. şehir bizim Kütahya. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Güler, K. ve Yaşar, K. (2007). Dîvân şiirinde câize (Şâir-Patron-Hâmî İlişkisi) üzerine değerlendirmeler-I. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (18), 1-35.
• Güler, K. ve Yaşar, K. (2007). Dîvân şiirinde câize (Şâir-Patron-Hâmî İlişkisi) üzerine değerlendirmeler-II. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (19), 231-270.
• Güler, K. ve Yaşar, K. (2010). Divan şiirinde câize. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Gültekin, H. (2010). Turup El Bağlayalar Karşuῆa Yârân “Saf Saf”. Erdem, (56), 69-102.
• Gündüz, H. (2009). Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî’si (İnceleme-Metin-İndex Sayfa 1-100) (Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Güzeloğlu, H. (2017). Hayâlî ve Bâkî’de Tapşurdum Redifli gazellerin mukayesesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (33), 159-182.
• Horata, O. (1998). Necâti Bey’den Bâkî’ye “Döne Döne”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 44-66.
• İbn Acîbe. (2022). Sufilerin el kitabı: Mi’râcu’t-teşevvüf ilâ hakâiki’t-tasavvuf (Çev: A. M. Özel). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• İnalcık, H. (2018). Osmanlı tarihinde İslâmiyet ve devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpekten, H. (2021). Bâkî, hayatı, sanatı, eserleri, bazı şiirlerinin açıklamaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpşirli, M. (haz.). (1999). Tarih-i Selânikî (C. II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İsen, M. (haz.). (1990). Latîfî tezkiresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, H. (2016). Bâkî’nin bir gazelinde ses-anlam ilişkisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 85-100.
• Kaplan, H. ve Macit, M. (2014). “Bâkî”, Türk edebiyatı isimler sözlüğü. Erişim Adresi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baki
• Kara, M. (2021). Tasavvuf ve tarikatlar tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaismailoğlu, A. (1998). Bâki’nin gazellerinde tasavvufî anlayış. Yedi İklim, 11(104), 60-62.
• Kayabaşı, B. (1997). Kâf-zâde Fâ’izî’in Zübdetü’l-Eş’âr’ı (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kelâbâzî. (2021). Doğuş devrinde tasavvuf: Ta’arruf (Çev: S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kılıç, A. (2018). Bâkî Dîvânı’ndan Elif ile biten gazellerin düşünce alanı merkezli (DAM) metin çözümleme yöntemine göre şerhi (Yüksek Lisans Tezi). Yozgat Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
• Kılıç, F. (haz.). (2010). Âşık Çelebi: Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2017). Sufi ve şiir. İstanbul: Sufi Kitap.
• Kılıç, M. E. (2021). Sûfî ve sanat (Makaleler-Konferanslar 2). İstanbul: Sufi Kitap.
• Kocatürk, V. M. (2016). Büyük Türk edebiyatı tarihi: Başlangıçtan bugüne kadar Türk edebiyatının tarihi, tahlili ve tenkidi. Ö. Ceylan (haz.). İstanbul: İKÜ Yayınevi.
• Kolçak, O. (2005). Divan Edebiyatı’nın sırları. İstanbul: Ders Kitapları A.Ş.
• Köprülü, M. F. (1993). “Bâkî”, İslâm ansiklopedisi (C. 2). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kudret, C. (2017). Divan şiirinde üç büyükler: Fuzuli, Baki, Nedim. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kuşoğlu, M. O. (2012). Sâdıkî-i Kitâbdâr’ın Mecma‘ü’l-Havâs adlı eseri (İnceleme-Metin-Dizin) (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kutlar Oğuz, F. S., Koncu, H. ve Çakır, M. (haz.). (2017). Kâfile-i Şu’arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0
• Kutlu, Ş. (haz.). (1978). Eski bilginler, düşünürler, şairler: Faik Reşat-Eslâf. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser 65.
• Kutluk, İ. (haz.). (1997). Beyâni Mustafa Bin Carullah Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçük, O. N. (2021). Tasavvufta metot. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 48-60). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Küçük, S. (1995). Bâkî’nin şiirlerinde tasavvuf. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1-2), 133-136.
• Küçük, S. (2002). Bâkî ve Dîvânı’ndan seçmeler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Küçük, S. (haz.). (2019). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Külekçi, N. (2002). Bâkî. İstanbul: Toker Yayınları.
• Levend, A. S. (2018). Divan edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Macit, M. (2021). Söz mülkünün sultanı Baki. İstanbul: Muhit Kitap.
• Mengi, M. (1995). Eski Türk edebiyatı tarihi (Edebiyat Tarihi-Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Moral, M. (2024). Bâkî Divanı’ndaki bazı gazellerin tasavvufî tahlîli (Yüksek Lisans Tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya.
• Moral, M. ve Güler, K. (2024). Bâkî Divanı’ndaki musiki aletleri. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 7(1), 14-25.
• Muslu, R. (2021). Seyr u Sülûk metotları. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 336-365). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Muslu, R. (2021). Seyr u Sülûk terimleri. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 329-336). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Naci, M. (1995). Osmanlı şairleri. C. Kurnaz (haz.). İstanbul: MEB Yayınları.
• Necatigil, B. (2016). Edebiyatımızda isimler sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1998). Din ve düşünce. E. İhsanoğlu (Edt.), Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (C.2., ss. 107-194). İstanbul: IRCICA.
• Ocak, A. Y. (2010). Osmanlı sufiliğine bakışlar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2021). Osmanlı İmparatorluğu ve İslam: Bir imparatorluk bir din. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Okay, H. (2017). Bâkî’nin “Söylen Söylesün” Redifli gazelinin yapısalcılık açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2291-2301.
• Onan, N. H. (1940). İzahlı divan şiiri antolojisi. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Ögke, A. (2021). Sûfîlerin insan ve âlem telakkisi. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 94-98). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özköse, K. (2021). Tarîkatların ortak unsurları. K. Özköse (Edt.), Tasavvuf El Kitabı (ss. 221-243). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öztoprak, N., vd. (2021). Eski Türk edebiyatı metin şerhi (14-16. Yüzyıllar). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Özuygun, A. R. ve Baran, E. (2016). Bâki’nin “Söylen Söylesün” redifli gazelinin şerhi ve yapısalcılık açısından incelenmesi. Erişim Adresi: https://core.ac.uk/download/pdf/153450084.pdf
• Pala, İ. (2009). Ortaöğretim için Divan şiiri. Ankara: Gazi Meslekî Eğitim Merkezi Matbaası.
• Pala, İ. (2017). Şahane gazeller 2 (Bâkî, Nef’î, Nailî). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pala, İ. (2020). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pekolcay, N. ve Sevim, E. (1991). Yunus Emre şerhleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Schimmel, A. (2018). Tasavvuf notları (Çev: D. Yabul). İstanbul: Sufi Kitap.
• Seyyid Abdullah el-Hüseynî. Şerhu’l-Fevâ’idi’l-Gıyâsiyye. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/323397
• Solmaz, S. (haz.). (2018). Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâ’sı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0
• Sungurhan, A. (haz.). (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0
• Süer, F. R. (2015). Şemseddîn Sivâsî Dîvânı (İnceleme-Metin) (Doktora Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Şahin, E. (2012). Klâsik Türk şiirinde Pâleheng ve Bâkî’nin Pâleheng konulu gazeli. Journal of Turkish Studies, 7(3), 2383-2392.
• Şahin, E. (2014). Bâkî Dîvânı’nda tasavvufî ve batınî kültür. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 261-273.
• Şahin, E. (2018). Bâkî’nin “Sünbül” kasidesi şerhi. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, (Özel Sayı), 415-450.
• Şenödeyici, Ö. (2013). Makale mi? Risale mi? Ya da -kolay tasavvufî şerh makalelerine reddiye-. Berceste, (131), 1-6.
• Şenödeyici, Ö. (2014). Osmanlı şiiri şerhleri: Gazeller ve Güzeller Üzerine. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2019). Osmanlı şiiri antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2018). Eski Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şimşek, S. (2017). Tasavvuf edebiyatı terimleri sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Tâhirü’l-Mevlevî. (2021). Bâkî hakkında üç risale. E. Yavuz (haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1977). Edebiyat üzerine makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tek, A. (2006). Mevlevîliğin Bursa’daki izleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(2), 1-27.
• Timurtaş, F. K. (1999). Tarih içinde Türk edebiyatı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Tökel, D. A. (1996). Ontolojik analiz metodu ve bu metodun Baki’nin bir gazeline uygulanışı. Yedi İklim, 11(74), 53-59.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Üstüner, K. (2007). Divan şiirinde tasavvuf (14. - 15. Yüzyıllar) (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yerdelen, C. (2000). Baki Divanı’nda tasavvufi ve dini öğeler. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (15), 95-110.
• Yıldırım, A. (2000). Baki’nin devriyye türünde yazdığı bir gazeli. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 207-215.
• Yıldırım, A. (2012). Epikürizm ve Bâkî’nin bir gazeli üzerine. Turkish Studies, 7(3), 2701-2709.
• Yılter, S. (2022). Ontolojik analiz metoduyla Bâkî’nin bir gazelinin incelenmesi. A. Oktay (Edt.), Edebi Çözümlemeler (ss. 9-38). Ankara: İKSAD.
• Yiğiterol, Ö. F. (2023). Türk tasavvuf şiirinde nakşî gelenek (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Zavotçu, G. (haz.). (2020). Tezkire-i Rızâ: İnceleme, metin, dizin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Zübeyiroğlu, R. (1989). Mecmû’atü’t-Terâcim, Mehmed Tevfîk Efendi (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.