URARTU DİLİ VE YAZISI: URARTUCA-TÜRKÇE BİR BÜTÜNCE OLUŞTURMA ÖNERİSİ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 122 - 142, 01.11.2017

Orhan Varol

Öz

Urartu, Anadolu’nun doğusunu, milattan önce 850’lerde Assur’dan edindiği yazı kültürüyle tanıştıran bir krallıktır. İdeogramlar, belirteçler ve hece yazısından oluşan yazı sistemi Urartu dilinin özelliklerini aktarmak konusunda yetersizdir. Çünkü bu yazı sistemi Sümer kaynaklı ideogramlar sonrası Semitik Akkad, Assur ve Babil dilleri için geliştirildi. Türkiye’deki akademisyenler, araştırmacılar ve öğrenciler açısından bir başka bilimsel tıkanıklık, bu yazıtların bir Türkçe bütüncesinin oluşturulmamış olmasıdır. EXMARaLDA, çok dillilik araştırmaları için geliştirilmiş olan ve çok yönlü dil analizleri yapabilen bir dijital program olarak Urartu yazıtlarının dokümantasyonu ve bir bütüncesinin oluşturulması için değerlendirilebilir. Böylelikle Arkeoloji, Filoloji ve Dilbilim alanyazınında önemli bir kaynağa ulaşılacaktır. Ayrıca Urartu dilinin ve yazı sisteminin birçok bilinmeyen özelliğini de anlama imkânı sağlanabilir

Anahtar Kelimeler

Urartu dili, Urartu çivi yazısı, Exmaralda, Urartuca Bütünce, Dil dokümantasyonu

Urartian Language and Writing: Proposal to Generate an Urartian-Turkish Corpus

Öz

Urartian kingdom introduced to the Eastern Anatolia the writing culture which was borrowed from Assyrian in 850s BC. The writing system consisting of ideograms, determinatives and syllabic writings are insufficient to convey the characteristics of Urartian language. Because this writing system was developed for Semitic Akkad, Assyrian and Babylon languages after Sumer originated ideograms. Another scientific congestion in terms of academics, researchers and students in Turkey is that a Turkish corpus of these inscriptions has not been created. EXMARaLDA can be evaluated as a digital program developed for multilingual researches and capable of versatile language analysis for the documentation and creation of a whole body of Urartian inscriptions. Thus, an important source of Archeology, Philology and Linguistics will be available. In addition, many unknown features of the Urartian language and it’s writing system could be understood by means of this program

Anahtar Kelimeler

Urartian language, Urartian cuneiform, Exmaralda, Urartian corpus, Language documentation

Kaynakça

• Alparslan, M. (2009). “Çivi Yazısı” Hititolojiye Giriş, Bölüm IV, İstanbul: 59-68.
• Balkan, K. (1984). “Urartular’ın Kökeni ve Dilleri”, Belleten XLVIII: 513-521.
• Diakonoff, I. M. (1971). Hurrisch und Urartaisch, München.
• Diakonoff, I. M. (1981). Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden.
• Diakanoff, I.M. – A.R. Starostin (1986). Hurro-Urartian as an Eastearn Caucasian Language, Kitzinger, München.
• Dinçol, A. M. (1970). Eski Anadolu Dillerine Giriş, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Dinçol, A. M. (1994). “Cultural and Political contacts between Asyria and Urartu”, Tel Aviv 21: 3-21.
• Dinçol, A. M. (2004). “Anadolu’da Diller ve Yazılar”, Klasik Filoloji Seminerleri I, İstanbul: 11-42.
• Dinçol, A. M. (2005). “Urartu Yazısı ve Dili”, Arkeo Atlas, Sayı 4, 112-113.
• Dinçol, A. M. (2001). “Eskiçağda Doğu Akdeniz Havzası ve Anadolu’da Diller ve Yazılar” Boğazköy’den Karatepeye, İstanbul: 20-37.
• Dinçol, A. M. (2003). “Urartu Dili ve Yazısı”, Toplumsal Tarih Dergisi, sayı 116: 42-48
• Dinçol, A. – E. Kavaklı (1978). “Karahan Köyünde Bulunan Dört Yeni Urartu Yazıtı-Neuere Urartaeische Inschriften aus dem Dorfe Karahan” Anadolu Araştırmaları VI: 17-32.
• (1978). “Van Bölgesi’nde Bulunmuş Yeni Urartu Yazıtları”, Anadolu Araştırmaları Ek Yayın 1, İstanbul.
• Frıedrıch, J. (2000). Kayıp Yazılar ve Diller, İstanbul.
• Harutyunyan, N. V. (2001). Korpus urartskich klinoobraznych nadpisei (Corpus of Urartian Cuneiform Inscriptions), Erivan.
• Herkenrath, A. J. Rehbein. (2012). Pragmatic corpus analysis, exemplified by Turkish-German bilingual and monolingual data, Multilingual Corpora and Multilingual Corpus Analysis, Eds. T. Schmidt, K. Wörner, 123-152, John Benjamins Publishing Company.
• Hırçın, S. (2000). Çivi Yazısı, İstanbul.
• Kılıç, S. Biber H. Varol O. (2006). ”Urartu Krallığı ve Sonrası” Van Kültür ve Turizm Envanteri I. Tarihsel Değerler, Ankara: 95-170.
• König, W. F. (1950). Handbuch der chaldischen Inschriften, Archiv für Orientforschung, Beiheft 8. Selbstverlag Ernst Weidners, Graz (Cilt 1).
• König, W. F. (1955). Handbuch der chaldischen Inschriften, Archiv für Orientforschung, Beiheft 8. Selbstverlag Ernst Weidners, Graz (Cilt 2).
• Melikişvili, G. A. (1971). Die Urartaische Sprache, Roma.
• Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul.
• Peker, H. (2009). “Dilbilim, Filoloji ve Hititoloji” Hititolojiye Giriş, Bölüm II, İstanbul: 37-58.
• Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul.
• Salvini (2008). Corpus Dei Testi Urartei Volume I, II, III, Le Iscrizioni Su Pietra E Roccia-Tavole, Roma
• Tarhan, T. (1978). MÖ XIII. Yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonları, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul.
• Uzun, E. (2004). Dünya Dillerinden Örneklerle Dilbilgisinin Temel Kavramları, Türkçe Üzerine Tartışmalar, İstanbul.
• Varol, O. (2005). Çivi Yazılı Belgeler Işığında Urartu Dilinin Yapısal Özellikleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Varol, O. (2008). “Eski Yakındoğu’nun Hurri ve Urartu Dilleri”, Dil Karşısında Dil, Örneklerle Karşılaştırmalı Dilbilim,: 26-56, Van
• Wilhelm, G. (2004a). “Hurrian”, The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages, Cambridge: 95-118.
• Wilhelm, G. (2004b). “Urartian”, The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages, Cambridge: 119-137.
• Yıldız, N. (2000). Eski Çağda Yazı Malzemeleri ve Kitabın Oluşumu, Ankara.
• Zimansky, P. E.(1998). A Handbook of Urartian Studies, Ancient Ararat, Delmar-New York.
• EXMARaLDA. Research Center on Multilingualism (SFB 538), Computer assisted methods fort he creation and analysis of multilingual data. Hamburg: University of Hamburg. Free downloads: http://www.exmaralda.org/downloads.html