20.YÜZYIL BAŞLARINDA İNGİLTERE’NİN FİLİSTİN POLİTİKASI

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 1, 3 - 30, 01.05.2017

Hakan Yalap

Öz

Bu çalışmada 20. yüzyıl başlarında İngiltere’nin Filistin’e yönelik takip ettiği politikalar, bu politikalar neticesinde desteklenen Siyonist hareket çerçevesinde Filistin’e artan Yahudi göçü ve aslında bu sürecin İsrail Devleti’nin kuruluşunun temelleri olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Jeopolitik bakımdan çok önemli olan ve Ortadoğu’nun merkezinde yer alan Filistin ve çevresi uluslararası rekabetin yoğun olduğu bölgelerden biridir. Ortadoğu gibi bölgeler, kapitalizmin yükselişiyle birlikte daha 16.yüzyılda marjinalleşmiş, böylece bölge başta İngilizler olmak üzere Büyük Devletler’in ilgilerine hedef olmuştur. 20. yüzyılda Büyük Devletler arasındaki sömürgecilik mücadelelerinin artarak devam etmesi ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarından biri olan Filistin’e ilgileri artmış, burası üzerinde kendi emperyalist emelleri doğrultusunda planlar geliştirmeye başlamışlardır. Bu noktada İngiltere Filistin’i, Uzakdoğu ve Avustralya’daki sömürgelerine bir köprü geçişi olarak görmekteydi. Geniş olarak ve Mezopotamya ile birlikte ele alınırsa Filistin, İngiltere’ye, Mısırdan Hindistan’a uzanan karayolunu sağlıyor ve Afrika ile Asya İmparatorluklarını birleştiriyordu. İngiltere’nin amacı, Doğu’daki sömürgeleri ile olan ulaşım yolarını ve bu bağlamda Akdeniz’deki stratejik su yolarını güvence altında tutmak olduğundan İngiltere, 19. yüzyıl sonuna kadar Osmanlı İmparatorluğu’na destek vermişti. Ancak Almanya’nın sahneye girmesi dünya politikasında yeni bir dönemin başladığına işaret ediyordu. Almanya’nın, BerlinBağdat Demiryolu’nu Basra’ya kadar uzatma imtiyazını Osmanlılardan alması İngiltere’nin Uzakdoğu ticaretine ve Hindistan’da sahip olduğu stratejik iletişime bir tehdit yöneltebilecekti. 20. yüzyıl başlarına gelindiğinde bu gibi gelişmelerin etkisi ile İngiltere’nin genelde Ortadoğu özelde ise Filistin politikasında bir değişiklik olacaktır. Bu noktada İngiltere bölgedeki çıkarlarını korumak için, Rusların Boğazlar üzerindeki emellerine olumlu bir tutum sergilemeye başlayacaktır. Rusya’nın onayından sonra, Osmanlının Ortadoğu’daki toprakları üzerindeki pazarlıklar İngiltere tarafından üç koldan sürdürülmüştür. Bu çerçevede, İngiltere’nin Araplarla, Fransızlarla ve Siyonistlerle müzakere ve pazarlıklar yürüttüğü ve birbiri ile çelişkili ya da içeriği belirlenmediği için çelişki yaratacak vaatlerde bulunduğu görülmektedir. İngiltere, savaş sonrası dünyada “Filistin’de Alman kontrolü”nü en büyük tehlike olarak gördüğünden, Ortadoğu’daki iktidar taleplerini sadık bir müttefik vasıtasıyla güvenlik altına alma ve Arap milliyetçiliğini zararsız hale getirmek için Siyonizm’e destek vermek yolunu seçmiştir. Bu amaçlarla Siyonizm’e en büyük desteği İngiliz emperyalizmi vermiştir. Sonuçta, Kasım 1917’de yayınlanan “Balfour Bildirisi”nde İngiliz Hükümeti Filistin’de milli bir Yahudi devletinin kurulmasından yana olduğunu açıklayarak bir “Musevi Yurdu” projesi devreye sokulmuştur. Böylece İngiltere için bir taraftan Süveyş Kanalı’nın savunması kolaylaşırken, Hindistan’a kara bağlantısı güvence altına alınmış olacak diğer taraftan da, İngiltere’nin ergeç bölgeyi terke zorlanmasını doğuracak tamamen Arap bir Filistin oluşumu ortadan kaldırılmış olacaktı. İngilizlerin nihai amacı, Filistin’de İngiliz çıkarlarına hizmet etmekti. Görüldüğü üzere İngiltere’nin Filistin’e yönelik kararları, salt Ortadoğu’daki gelişmelerin ışığındaki yorumları yansıtmakla kalmamakta, aynı zamanda daha küresel boyuttaki İngiliz stratejisini de yansıtmaktadır

Anahtar Kelimeler

İngiltere, Filistin, Siyonizm, Osmanlı İmparatorluğu, Sömürgecilik

England’s Policy on Palestine at The Beginning of 20th Century

Öz

In this study, England’s policy on Palestine at the beginning of 20th century and the increase in Jewish migration to Palestine within the framework of Zionist movement as a result of these policies were explained, and it was tried to be proven that this process was actually the basis for the foundation of Israeli State. Having a geopolitical importance and being in the center of Middle East, Palestine and its surroundings is a place where the international rivalry is intensive. Countries like the ones in Middle East became marginal in the 16th century with the rise of capitalism, and they have become the center of interest from great powers like England. With the ongoing colonialism race among the great powers in the 20th century, the interest in Palestine which was the part of Ottoman lands increased, and plans on this land were made in accordance with those goals. At this point, England viewed Palestine as a bridge to its colonies in Australia and Far East. When considered in association with Mesopotamia, Palestine was providing a land route from Egypt to India and was joining the Africa with Asia. Aiming at keeping its transportation paths with the colonies in the East secure and maintaining its dominance on strategic sea routes in Mediterranean Sea, England supported Ottoman Empire until the end of 19th century. However, the rise of Germany pointed at the start of a new era in the world policy. Germany took the privilege of stretching the Berlin-Bagdad railway to Basra. This situation was a threat to England’s strategic communication in India and Far East trade. In the early 1900s, such developments caused Ottoman Empire to have policy changes in Middle East, especially Palestine. At this point, England started to have positive attitudes towards Russia’s goals on the straits in order to protect its interests in the region. After the approval of Russia, England started negotiations on three ways over the Ottoman land in Middle East. Within this context, it is observed that England had negotiations with Arabs, the French, and Zionists, and made some conflicting promises. Since England considered a German control in Palestine as the biggest danger in the post-war world, it preferred to support the Zionists in order to secure the power demands in Middle East through a loyal ally and neutralize the Arabic nationalism. For this purpose, English imperialism gave the biggest support to Zionism. Ultimately, the English government declared its side with the foundation of a national Jewish state in Palestine on Balfour Declaration and activated a project of Jewish country. Thus, the defense of the Suez Canal became easy, and land connection to India was secured. Moreover, an Arabic Palestine state was prevented, which would eventually make England leave the region. The ultimate aim of England was to serve the English interests in Palestine. As can be seen, the decisions of England on Palestine reflect not only the interpretations in the light of developments in Middle East, but English global strategy as well

Anahtar Kelimeler

England, Palestine, Zionism, Ottoman Empire, Colonialism

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.
• Foreign Office (FO), (İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arşivi). Kitap ve Makaleler
• Acar, İ.C. (1989), Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Adamof, E.E. (2001), Çarlık Belgelerinde Anadolu’nun Paylaşılması, 4.bs., İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Altınoğlu, G. (Der.) (2005), Tanıklıklar, Makaleler, Belgeler, Mülakatlar ve Şiirlerle Filistin- İsrail Dosyası, İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Arı, T. (2004), Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, 4. bs., Bursa: Mkm Yayıncılık.
• Armaoğlu, F. (1994), Filistin Meselesi ve Arap İsrail Savaşları (1948-1988), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1983), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Ankara.
• Ataöv, T. (1970), Filistin Sorunun Ardındaki Gerçek: İsrail’in Kuruluşuna Kadar, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 25, No:3 (Eylül 1970), s.30.
• Avcı, Y. (2004), Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Besalel, Y. (2000), Yahudi Tarihi, 1.bs., İstanbul: Üniversal Yayıncılık.
• Besalel, Y. (2001), Yahudilik Ansiklopedisi, c.2, İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın AŞ.
• Boyer, A. (1992), Siyonizm’in Kökenleri, Volkan Aytar (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Brown, L.C. (1984), International Politics and the Middle East: Old Rules, Dangerous Games, Princeton.
• Bozkurt, C. (2008), Türk Kamuoyunda Filistin Problemi İlk Arap-Yahudi Çatışmaları (1920- 1939), 1.bs., İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Cohen, I. (1951), A Short History of Zionism, London: Frederick Muller Co.
• Cohen M. J. (1978), Paletsine: Retreat from the Mandate: The Making of British Policy 1936- 1945, London.
• Çelik E. F. (1975), Milletler Arası Hukuk I.
• Duman, S. (2010), Modern Ortadoğu’nun Oluşumu, 1.bs., İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• El-Eini, I.M.R. (2006), Mandated Landscape: British Imperial Rule in Paletsine 1929-1948, London, New York.
• Elpeleg, Z. (1999), Filistin Ulusal Hareketinin Kurucusu Hacı Emin el-Hüseyni, Dilek Şendil (çev.), İstanbul.
• Erendil, M. (1992), Çağdaş Ortadoğu Olayları, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Evans, L. (t.y.), Türkiye’nin Paylaşılması (1914- 1925), Milliyet Yayınları.
• Ferguson, N. (2004), İmparatorluk Britanya’nın Modern Dünyayı Biçimlendirişi, Nurettin Elhüseyni (çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fraser, T.G., Mango, A., Mcnamara, R. (2011), Modern Ortadoğu’nun Kuruluşu, Füsun Doruker (çev.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Friedman, I. ( 1977), Germany, Turkey and Zionism 1897-1918, Oxford.
• Fromkin, D. (2004), Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, Mehmet Harmancı (çev.), İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Genelkurmay Yay. (1976), “Türk-Arap İlişkileri”, Ankara.
• Gerber, H. (1985), Otoman Rule in Jerusalem 1890-1914, Berlin.
• Gil, M. (1997), A History of Paletsine, Cambridge.
• Gilbar, G. (ed.) (1990), Ottoman Paletsine 1800-1914: Studies in Social and Economic History, Leiden.
• Goldschmıdt, JR. A., Davıdson, L. (2008), Kısa Ortadoğu Tarihi, Aydemir Güler (çev.), İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Goodman, P. (ed.) (1943), The Jewish National Home 1917-1942, The Second November, London.
• Göze, E. (1995), Siyonizm’in Kurucusu Theodor Herzl’in Hatıraları ve Sultan Abdülhamit, İstanbul.
• Gündüz T. N. (1994), Arap Milliyetçiliği-Filistin Sorunu ve Arap Dünyasındaki Birleşme Hareketlerinin Tarihçesi, Ankara.
• Hadawi, S., Lehn, W. (2006), Siyonizm ve Filistin Toprakları. Siyonizm ve Irkçılık, Türkkaya Ataöv (ed. ve çev.), İstanbul: İleri Yayınları.
• Halloum, R. (1989), Belgelerle Filistin, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Herzl, T. (2007), Yahudi Devleti, Sedat Demir (çev.), İstanbul: Ata Yayınları.
• Hollstein, W. (1975), Filistin Sorunu, Cemal A. Ertuğ (çev.), 1.bs., İstanbul: Yücel Yayınları.
• Hyamson, A.M. (1918), Great Britain and the Jews, London.
• İslam Konferansı Teşkilatı Kudüs Komitesi (1998), Kudüs- Tarihi Belge, Acar Tanlak (çev.), Cidde.
• İsrail Enformasyon Merkezi. (1997), İsrail’in Gerçekleri.
• Jean, C. A., Benbassa E. (2002), Paylaşılamayan Kutsal Topraklar ve İsrail. Nihal Önol (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Johnson, P. (2000), Yahudi Tarihi, Filiz Orman (çev.), 1.bs., Pozitif Yayınları.
• Karaca, T. N. (2011), İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlıyı Yıkma Planı Büyük Oyun, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karal, E. Z. (1982), Osmanlı Tarihi, c.8, 2.bs., Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Karasaban, C. T. (1942), Filistin ve Şark’ül-Ürdün, c.I, İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası.
• Kasalak, K. (2004), Manda Sistemi ve Irak ile Suriye’de Uygulanması, Birinci Orta Doğu Semineri Bildiriler (Elazığ 29-31 Mayıs 2003), Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi.
• Kasalak, K. (1993), Milli Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi, Ankara.
• Kayyali A.W. (1978), Paletsine: A Modern History, London.
• Kedourie, E. (1978), England and the Middle East, second edition, Hassocks.
• Kennedy, P. ( 2010), Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri 16.Yüzyıldan Günümüze Ekonomik Değişim ve Askeri Çatışmalar, Birtane Karanakçı (çev.), 12.bs., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocabaş, S. (1994), Vaat Edilmiş Toprak Filistin İçin Mücadele Türkiye ve Siyonizm, İstanbul.
• Kramer, G. (2008), From The Ottomon Conqust To The Founding Of The State Of Israel A History of Paletsine, Princeton University Pres.
• Kürkçüoğlu, Ö. E. (1972), Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1982), Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Laqueur W. (Ed.) (1972), A History of Zionism, London.
• McCarthy, J. (1990), The Population of Paletsine: Population Statistics of the Late Ottoman Period and the Mandate, New York.
• Miller Y. N. (1985), Government and Society in Rural Paletsine 1920-1948.
• Milletler Cemiyeti Misakı. (1957), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dış Münasebetler Enstitüsü Yayınları.
• Nadan, A. (2006), The Palestinian Peasant Economy under the Mandate: A Story of Colonial Bungling, Cambridge, London.
• Nafi, B. (1998), Arabism, Islamism and the Paletsine Question 1908-1941: A Political History, Reading.
• Nevakivi, J. (1969), Biritain, France, and the Arab Middle East 1914-1920, London.
• Ortaylı, İ. (1983), Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Öke, M. K. (2002), Siyonizm’den Uygarlıklar Çatışmasına Filistin Sorunu, İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Öke, M. K. (1987), Tarihten Günümüze Filistin Sorunu ve Türkler (1880-1980), Ankara.
• Öke, K. (1981), II. Abdülhamit Siyonistler ve Filistin Meselesi, İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Öke, M. K. (1982), Siyonistlerin İttihatçılar Nezdindeki Başarısız Girişimleri 1908-1909, İÜ Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Ümit Doğanay’ın Anısına Armağan, c.II, İstanbul.
• Öner, A. (2006), Dünden Bugüne Filistin, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Özey, R. (2004), Dünya Denkleminde Ortadoğu Coğrafyası “Ülkeler-İnsanlar-Sorunlar”. 3.bs., İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Özmen, S. (2001), Ortadoğu’da Etnik, Dini Çatışmalar ve İsrail, İstanbul: IQ Kültürsanat Yayıncılık.
• Paletsine Royal Commission Report. (1937), Presented by the Secretary of State for the Colonies to Parliament by Command of His Majesty, July 1937, London.
• Pappe, I. (2009), Ortadoğu’yu Anlamak, Gül Atmaca (çev.), 1.bs., İstanbul: NTV Yayınları.
• Pappe, I. (2007), Modern Filistin Tarihi, Nuri Plümer (çev.), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Parlar, S. (2006), Ortadoğu Vaat edilmiş Topraklar, 3.bs., İstanbul: Mep Kitap.
• Said, E. ( 1985), Filistin Sorunu, Alev Alatlı (çev.), İstanbul.
• Sayegh, A. F. (1965), Zionist Colonialism in Paletsine, Research Center Paletsine Liberation Organization, Beirut, Lebanon.
• Schoenman, R. (1992), Siyonizmin Gizli Tarihi, Aydın Pesen (çev.), İstanbul: Kardelen Yayınları.
• Segev, T. (2000), One Paletsine, Complete: Jews and Arabs under the British Mandate, New York.
• Shamir, R. (2000), The Colonies of Law: Colonialism, Zionism and Law in Early Mandate Paletsine, Cambridge.
• Sherman, A.J. (1997), Mandate Days: British Lives in Paletsine 1918-1948, London.
• Shimoni, G. (1995), The Zionist Ideology, Hanover, London.
• Smith C. D. ( 1935), Paletsine and the Arab-Israeli Conflict, Second Edition, New York: St.Martın’s Pres.
• Stein, L. (1961), The Balfour Declaration, London.
• Stoyanovsky, J. (1928), The Mandate for Paletsine, London.
• Taylor, A. R. (2001), İsrail’in Doğuşu, 3.bs., Mesut Karaşaban (çev.), İstanbul: Pınar Yayınları.
• Tevrat’a Göre Siyonizm’in Ana Prensipleri ve Protokoller. (1963), Ziya Uygur (yay.haz.), İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Yılmaz, T. (2004), Uluslar arası Politikada Ortadoğu (Birinci Dünya Savaşı’ndan 2000’e), 1.bs., Ankara: Akağ Yayınları.
• Türkan, F. (t.y.), Filistin Sorunu ve Ortadoğu, Ankara.
• Topur, T. (2004), Dipsiz Kuyu Ortadoğu ve Türkiye, I.bs., İstanbul: IQ Kültürsanat Yayıncılık.
• Uluğbay, H. (2003), İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Vereté, M. (1970), The Balfour Declaration and its Makers, Middle Eastern Studies, Vol.VI, No.1, January 1970.
• Wasserstein, B. (1978), The British in Paletsine: The Mandatory Government and the Arab- Jewish Conflict 1917-1929, London.