Sovyet Sinemasında Dramaturjik Film Analizi: ‘İlk Öğretmenim (1965)’ ve ‘Askercik (1972)’ Filmleri Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 35 - 51, 29.05.2024

Aydın Yeşilyurt Zeki Okyay

https://doi.org/10.58648/inciss.1457240

Öz

Dünya edebiyatında önemli bir yer tutan Chyngyz Aitmatov’un edebi eserlerinden sinemaya pek çok uyarlama yapılmıştır. Ulaşılabildiği kadarıyla bu uyarlamaların Rus ve Kırgız Sinemasını karşılaştıran dramaturjik çözümlemenin eksik kaldığı görülmüştür. Bu boşluktan hareket eden araştırmada Kırgız bir yazara ait iki edebi eserin a) Sovyet bir yönetmen tarafından ve b) Kırgız bir yönetmen tarafından filme alındığında ortaya nasıl bir dramaturjik yapı çıkmaktadır? c) Chyngyz Aitmatov’un filme alınan iki ayrı eseri arasında dramaturjik yönden ne tür benzerlik ya da farklılık bulunmaktadır? soruları üzerinden 1) Rus yönetmen Andrey Konçalovskiy Mihailov’un sinemaya uyarladığı “İlk Öğretmenim” filmi ile 2) Kırgız yönetmen Eldar Urazbayev’in sinemaya uyarladığı “Askercik” filmi “tema, toplum, ekonomik ve sosyolojik artalan, söylem düzlemi, karşıtlıklar, öykünün anlatı düzlemi, mekân ve karakter tasarımı, bakış açısı ve olaylar örgüsü, filmin doruk noktası, reji tasarımı (oyunculuk, ses, müzik vb.)” bakımından dramaturjik yönden analiz edilmiştir. Filmler; ele alındığında dramaturjik yapıyı bünyesinde bulundurduğu görülmektedir. Sinemalaştırılan Aitmatov’un eserlerinin büyük bir çoğunluğunda olduğu gibi ilk öğretmenim ve askercik filmlerinde de “Sovyet ve Kırgız müzik tınılarına yer verilmesi, Manas Destanı, Kalpak, Komuz vb. gibi kültürel ögelere yer verilmesi, Olay örgüsünün nedensellik prensibine uygun olması, Bolşevizm ve Geleneksellik arasındaki çatışmaların bulunması” gibi dramaturjik unsurlar bolca yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dramaturji, sinema dramaturjisi, Sovyet sineması, Kırgız sineması, anlatı, İlk Öğretmenim ve Küçük Asker Çocuk Filmleri

Dramaturgical Film Analysis in Soviet Cinema: ‘My First Teacher (1965)’ and ‘Little Soldier (1972)’ Boy As the Movie Examples

Öz

The literary works of Chyngyz Aitmatov, who has an important place in the world literature, were adapted to the cinema for many times. As far as it can be accessed, the observation was that the dramaturgical analysis of these adaptations comparing Russian and Kyrgyz cinemas is missing. In the present research based on this absence, the film “My First Teacher” adapted by Russian director Andrey Konçalovskiy Mihailov and “Soldier Boy” adapted by Kyrgyz director Eldar Urazbayev were analysed dramaturgically in terms of “theme, society, economic and sociological background, discourse plane, opposites, narrative plane of the story, place and character design, perspective and plot, the climax of the movie, stage design (acting, sound, music etc.)” through the questions what kind of dramaturgical structure emerged when two literary works of a Kyrgyz author were adapted to the cinema by a 1) Soviet director and 2) a Kyrgyz director and 3) what dramaturgical similarities these two separate works have. In these films, My First Teacher and Soldier Boy, dramaturgical elements occupy a wide place, just like the majority of Aitmatov’s works adapted to the cinema. And these dramaturgical elements include “Soviet and Kyrgyz music tones, Epic of Manas, cultural items like calpack and qhopuz, plots in accordance with the casuality principle, conflicts between Bolshevism and traditionalism.”

Anahtar Kelimeler

Dramaturgy, cinematic dramaturgy, Soviet cinema, Kyrgyz cinema, narrative, the films of ‘My First Teacher’ and ‘Little Soldier Boy’

Kaynakça

• Akman, Erdoğan, Jamankulova, Regina, & Ayhan, Niyazi. (2014). “Emergence And Representatıon Of Identıty Through Cınema In Kyrgyzstan After Collapse Of Sovıet Unıon.” ULAKBİLGE, 2(4), 77-86. http://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1412652311.pdf.
• Aslanyürek, Semir. Senaryo Kuramı (3 b.). İstanbul: Pan Yayıncılık. 2007.
• Aristoteles. Poetika. İstanbul: Remzi Kitabevi. 1976.
• Chapron, Jeanne. “A Little History of Recent Kyrgyz Cinema.” Studies in Russian and Soviet Cinema, 4(2), s. 210-213. doi:https://doi.org/10.1386/srsc.4.2.210. 2010.
• Clarke, Jay. Sinema Akımları Sinema Dünyasını Değiştiren Filmler. İstanbul: Kalkedon Yayınları. 2012.
• Corbella, Marina. “Notes for a Dramaturgy of Sound in Fellini's Cinema: The Electroacoustic Sound Library ofthe 1960s.” University of Illinois Press, 4(3), 2011: 14-30. https://doi.org/10.5406/musimoviimag.4.3.0014.
• Çamurdan, Esen. Çağdaş Tiyatro ve Dramaturji. İstanbul: MitosBOYUT Yayınları. 1996.
• Bordwell, David. & Thompson, Kristin. Film Art An Introduction. USA: The McGraw-Hill Companies, Inc. 2006.
• Chandler, Daniel. and Munday, Rod. (2018). Medya ve İletişim Sözlüğü. (Translate: B Taşdemir,.). İstanbul: İletişim Yayınları. 2018
• Dmytryk, Edward. Sinemada Yönetmenlik. İstanbul: İzdüşün Yayıncılık. (2003).
• Dort, Bernard. Theatre Reel. Paris: Seuil. 1971.
• Dzumakmatova, Erke. “Otsenka polojeniya del v kinoindustrii i sootvetstvuyuşih zakonodatelnıh aktov v Kırgızstane, Proekt: “Usileniye kinoindustrii v Tsentrolnoy Azii” http://www.literatura.kg/uploads/luzanova_kino_v_kyrgyzstane.pdf. Department of Cinematography under the Ministry of Culture, information and tourism of the Kyrgyz Republic, Union of Cinematographers of the Kyrgyz Republic. 2015, Bishkek. 09.10.2023 web sitesi
• Dzhumakmatova, Erke. (2023, 14 Nisan). Istoricheskaya spravka ‘Kino Kyrgyzstana’ http://en.unesco.kz/_files/574_Working%20Document%20RUS%20Annex.pdf. UNESCO, Kazakhstan 09.10.2023
• Eisenstein, Sergei. Mihailovich. Film Duyumu. İsntabul: Payel Yayınevi. 1984.
• Eisenstein, Sergei. Mihailovich. Film Biçimi. (N. Özön, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi. 1985.
• Özarslan, Zeynep, ed. Sinema Kuramları II. İstanbul: Su Yayınevi, 2015.
• Esslin, Martin. Dram Sanatının Alanı Dram Sanatının Göstergeleleri Sahne, Perde ve Ekrandaki Anlamları Nasıl Yaratır. (Translate: Nutku, Ö.:) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 1996.
• Foss, Bob. Sinema ve Televizyonda Anlatım Teknikleri ve Dramaturji. (Translate: Gerçeker, M.,.) İstanbul: Hayalbaz Kitap. 2009
• Gezgin, Tuğçe, Yılmaz, Cevdet. "Türk Sinemasında Engellilik Temsili Üzerine Bir Değerlendirme". Sosyoloji Notları: 2022 78-99 <https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosnot/issue/74774/1140373>
• Güngör, Ahmet. (2023, 12 Nisan). “Kırgızistan’ın ödüllü filmleri”. Güngörname. Ahmet Güngör, http://gungorname.com/2021/04/24/kirgizistanin-odullu-filmleri/. 09.10.2023
• Hicks, Jeremy. Dziga Vertov Defining Documentary Film. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007.
• İri, Murat. “Küreselleşme ve Kırgızistan Sineması: Bir ‘Yabancı Sinema’ Dili Üzerine Okumalar.” İletişim Fakültesi Dergisi, pp. 41-55. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/212169. 2007.
• Koivumäki, Marja. Riitta. Dramaturjical Approach in Cinema Elements of Poetic Dramaturgy in A. Tarkovsky’s Films. Finland: Aalto University publication series, 2016.
• Kumar Verma, Pankaj, and Dwivedi, Prabha Shankar. Dhananjaya’s Conceptions of Dramatic Art and the Dramaturgy of Early Hindi Cinema. Rajasthan: 2023. IIS Univ.J.A., 11(3), 185-196. https://iisjoa.org/sites/default/files/iisjoa/Jan%202023/18.pdf.
• Kuyucak Esen, Şükran. Sinemamızda Bir'Auter' Ömer Kavur. İstanbul: Alfa/Aktüel Kitabevi, 2002.
• Lessing, Gotthold Ephraim. Hamburgische Dramaturjie. Paris: Librairie academique Didier. 1869.
• Luzanova, Ekaterina. Kırgızistan'da Sinema Sanatı. Eğitim Klavuzu. 2015.
• Mamet, David. Film Yönetmek Üzerine. Ankara: Doruk Yayıncılık. 1997.
• Medin, Burak. “Duvara Karşı ve Zenne Filmlerine Dramaturjik Bir Yaklaşım.” Selçuk İletişim, 8(3), 2014: 228-246. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/178074.
• Eryılmaz, Burak. Özlü, Kurtuluş. Keskin. Bahadır, Yusuf, and. Yücetürk, Nedim, Cem. ed. Sosyal Bilimlerinde Güncel Akademik Çalışmalar-2018 içinde (pp. 25-50). Ankara: Gece Kitaplığı. 2018
• Miceli, Sergio. “Miceli's Method of Internal, External, and Mediated Levels: Elements for the Definition of a Film- Musical Dramaturgy.” University of Illinois Press, 4(2), 1-29. https://doi.org/10.5406/musimoviimag.4.2.0001. 2011
• Moldalieva, Aliya. “New Cinema in Kyrgyzstan.” Studies in Russian and Soviet Cinema, 4(2), 2013-2018. https://doi.org/10.1386/srsc.4.2.213. 2010.
• Nutku, Hülya. Dramaturji. İstanbul: Mitos&Boyut Yayıncılık. 2001
• Oluk Ersümer, Ayşen. Klasik Anlatı Sineması. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2013.
• Oxford University. Oxford Advanced Learnser's Dictionary (8 b.). Oxford: Oxford University Press. 2010.
• Petric, Vlada. Dziga Vertov: Sinemada Konstrüktivizm. Ankara: Öteki Ajans. 2000.
• Rudnev, Pavel. The new play dramaturgy in Russia. M. Romanska, The Routledge Companıon To Dramaturgy (J. Hinds-Bond, Çev., 62-67). New York: Routledge. 2015.
• Schıtzer, Luda-Jean, Martin, Marcel. Devrim Sineması Sovyet Sinemasının Altın Çağı. (O. Akınay, translate.) İstanbul: Agora Kitaplığı. 2003.
• Sözen, Mustafa. “Sinemasal Dramaturji ve Örnek Bir Çözümleme.” Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 100-119. 2013.
• Sözen, Mustafa. “Sinemasal Anlatılarda Dramatik İnşa ve Dramaturji.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22-45. 2017
• Stutterheim, Kerstin. Modern Film Dramaturgy An Introduction. Berlin: Peter Lang GmbH. 2019.
• Todorov, Tzevetan. Yazın Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• Topçu, Aslıhan Doğan. Sinema ve Zaman: Geleneksel (Klasik) Anlatı ve Çağdaş Anlatı Filmlerinin Zamanın Kullanımı ve Anlatısal Yapı ile İlişkileri. Edit. F. Dalay Küçükkurt & A. Gürata (Ed), Sinemada Anlatı ve Türler içinde, 49-93. Ankara: Vadi Yayınları, 2004.
• TDK. Türkçe Sözlük (11 b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2011.
• TDK. (2023, 17 March). Access address: https://sozluk.gov.tr/
• Thompson , Kristin. and Bordwell, David. Film History: An Introduction. New York: The McGraw-Hill Companies, Inc. 2003.
• Tuğan, Nuray Hilal. (2018). “Günümüz Sinemasında Geleneksel Anlatı: Marslı (2015-Ridley Scott) Filminin Dramatik Yapısı.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 125-147. 2018.
• Turkin Valentin Кonstantinovich. Dramaturgy movie. – М.: ВГИК. 2007.
• Uğur, İlkay. and Yılmaz, Mehmet. (2016). “Karşı Sinema Perspektifinden Godard Sineması ve ‘Serseri Aşıklar’ Film Örneği,” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (Odüsobiad) 6(14), 206-219. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/273468. 2016.
• Yengin, Deniz. Sergei Mikhailovich Eisenstein. Edit.. Özarslan, Zeynep. Sinema Kuramları II (p. 107-132). İstanbul: Su Yayınevi. 2015.
• Yıldız, Selahattin. Vsevolod Illarionovich Pudovkin. Edit.. Özarslan, Zeynep. Sinema Kuramları II (p. 59-106). İstanbul: Su Yayınevi. 2015.
• Yılmaz, Selahattin. "1990 Sonrası Türk Sinemasında Yapım Tasarımı," Sanat. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi(86), 41-55. 2018
• Yuldashev, Karim., and Alijanovna Juraeva, Mamlakat. Dramaturgy as the Basis of Theater Art. 2003.
• Goncharenko, A, A. (2016). “Sin of Literaryism: Interaction of Cinema and Literature in the Transition from Modernism to Socialist Realism in the 1920−1930s.” Education and pedagogical sciences. Historical and socio-educational thought. Volume 8 No. 5/1. 2016.
• Ministry of Culture of the Russian Federation, Federal State Budgetary Educational Institution, Higher Professional Education, North Caucasus State Institute of Arts, Theater Faculty, Department of Directing, Work program of the discipline, “Film Drama”, in the direction (specialty) 070601, Film and TV directing specialization Director television programs, teacher, Qualification, Specialist, Form of education, full-time, part-time (p. 5-6), https://skgii.ru/images/stories/oop/programmi/rej_ktv/kin_dram.pdf. 2011.