Hüsn ü Aşk’ta ‘Çün’ Edatının İşlevleri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 304 - 322, 14.11.2024

Ayberk Kurtgel

https://doi.org/10.58648/inciss.1386738

Öz

Hüsn ü Aşk, Şeyh Galib tarafından 18. yüzyılda aruzun, mef’ûlü/mefâ’ilün/fe’ûlün vezni kullanılarak mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan bir eserdir. Eser, Hüsn ve Aşk arasındaki aşkı konu alarak okuyucuya tasavvufi mahiyette bir içerik sunmasıyla ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada ise Hüsn ü Aşk’ta geçen çün edatının yapı ve işlevleri üzerinde durulmuştur. Çün edatının yer aldığı beyitler önce cümle dizilişi bakımından çözümlenmiş ve beyitlerin ifade ettiği anlam düzyazıya aktarılmıştır. Buna göre eserde çün edatının; -DIğI için, -DIğIndAn dolayı/çünkü, -DIğIndA, -(y)IncA, gerçi, her ne kadar, -DIktAn sonra/-Ip, hem hem/hem-üstelik, gibi/-DIğI gibi/benzer, -DIkçA, mademki, eğer/-sA, -nIn için/-(y)A, -mAk/-mAsI için, -(y)ArAk, bir de/ve/ve bir de işlevleriyle kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca edatın, tam çekimli eylemlerin ve tümleci olan diğer sözcüklerin önünde yer alması, onun sözdizimsel olarak öbeğin başını solda temsil ettiğini göstermektedir. Edat, ağırlıklı olarak zarf-fiilleri temsil etse de biçimbirim formu sergilememektedir.

Anahtar Kelimeler

Hüsn ü Aşk, Şeyh Galib, Çün Edatı, Sebk-i Hindi

Etik Beyan

“Hüsn ü Aşk’ta ‘Çün’ Edatının İşlevleri” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Teşekkür

Bu çalışmada ele alınan beyitlerin açıklamalarında, Prof. Dr. Ziya AVŞAR’ın yapmış olduğu katkılardan dolayı kendisine teşekkürlerimi sunarım.

The Functions of ‘Çün’ Preposition in Hüsn ü Aşk

Öz

Hüsn ü Aşk is a work was written by Şeyh Galib in the 18th century as using mef'ûlü/mefâ'ilün/fe'ûlün aruz prosody with masnavi verse. The work comes to the forefront by presenting sufistic content to the reader by being about of love between Hüsn and Aşk. In this study, the structure and functions of the preposition çün in Hüsn ü Aşk are emphasized. The couplets in which the preposition çün takes place are first analyzed in terms of sentence order and the meaning of the couplets is transferred to prose. Accordingly, in the work preposition çün was used with functions of -DIğI için, -DIğIndAn dolayı/çünkü, -DIğIndA, -(y)IncA, gerçi, her ne kadar, -DIktAn sonra/-Ip, hem … hem/hem-üstelik, gibi/-DIğI gibi/benzer, -DIkçA, mademki, eğer/-sA, -nIn için/-(y)A, -mAk/-mAsI için, -(y)ArAk, bir de/ve/ve bir de. In addition, the fact that the preposition is in front of full-inflected verbs and other words which are its complement indicates that it syntactically represents the head of the phrase on the left. Although the preposition predominantly represents the gerundiums, it does not exhibit the morpheme form.

Anahtar Kelimeler

Hüsn ü Aşk, Şeyh Galib, Çün Preposition, Sebk-i Hindi

Kaynakça

• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Avşar, Z. (2022). Hüsn ü Aşk: Manzum Çeviri. İstanbul: Tedev Yayınları.
• Babacan, İ. (2010). Hüsn ü Aşk’ta Sebk-i Hindî Tesiri. Türkbilig, 1-24.
• Bingöl, U. (2013). Hüsn ü Aşk Mesnevisinde şahısların dünyası. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(4), 206-229.
• Boltabayev, S. (2023). Bâburnâme’de çün bağlama edatının kullanımı ve işlevleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, 663-678.
• Çakmak, C. (2013). Birleşik zarf-fiil kavramı ve çağdaş Türk lehçelerinde görünümleri. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(6), 13-30.
• Demirbilek, S. (2012). Garib-nâme’de bazı merhun beyitlerde “kim” bağlama edatlı cümle ile “çün” cümle başı edatı arasındaki ilgiler. Studies of the Ottoman Domain, 2(3), 41-46.
• Doğan, A. T. (2021). Yapı ve anlam bakımından Yunus Emre Divanı’nda çekim edatları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 9-30.
• Doğan, E. (2006). ‘Ahlâk-ı Alâî’deki ‘Çün’lü birleşik cümle yapıları. Belleten, 54(2), 29-40.
• Doğan, M. N. (2023). Şeyh Gâlib-Hüsn ü Aşk. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim Tarihi: 01.11.2023, Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78443/seyh-galib---husn-u- ask.html
• Eckmann, J. (2013). Çağatayca el kitabı. Çev. Günay Karaağaç, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Gözitok, M. A. (2020). Yazımdan yayıma Hüsn ü Aşk’ın Serencâmı-II. Türkiyat Mecmuası, 30(2), 531-562.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde birleşik zarf-fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 125-144.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gültekin, İ. (2011). Hüsn ü Aşk’ın anlam dünyası ve Hüsn ü Aşk bağlamında Şeyh Galib’in üslup özellikleri (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Holbrook, V. R. (2017). Hüsn ü Aşk’ın arkeolojisi-I. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 41-50.
• Kaya, F. (2019). Abdulbâkî Ârif Efendi’nin Siyer-i Nebî adlı eserinde ‘çün’lü cümleler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 293-308.
• Kurtgel, A. (2022). Vatikan nüshasına göre Risāletü’n-Nushiyye’nin dil ve imla özellikleri üzerine bazı tespitler. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 7(3), 342-381.
• Kurtgel, A. (2023). Vatikan nüshasına göre Yūnus Emre Dı̇̄vānı’nın dil ve imla özellikleri üzerine bazı tespitler. Gencîne Klasik Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(5), 14-59.
• Okçu, N. (1999). Hüsn ü Aşk. TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: 01.11.2023, Erişim Adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/husn-u-ask
• Tiken, K. (1999). Türkiye Türkçesinde basit ve birleşik zarf-fiillerin ifade ve işlevleri. Belleten, 47, 279-364.
• Yüceol Özezen, M. (2018). Türkçede zarf-fiiller ve zarf-fiillerde yapılaşma süreçleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 79-97.