1980’Lİ YILLARDAN GÜNÜMÜZE TÜRK YAZILI BASININDA ÇOCUK OLGUSU

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 163 - 188, 30.11.2017

GÖKHAN Bak

Öz

Toplumların geleceğini inşa
edecek olan çocuklar, günümüz iletişim ekseninde çok önemli bir yer teşkil
etmektedirler. Bilhassa yazılı basın, görsel basına göre, haberi daha detaylı
irdeleyip ele alabildiği için, çocuk konulu haberlerde yer alan temsiller, bir
toplumun ya da medya organının çocuğa bakış açısını yansıtabilmekte, o toplumla
ilgili önemli ipuçları da verebilmektedir. Geleceğin teminatı olarak tarihin
bütün dönemlerinde ve her toplumda çok önemli yeri olan “çocuk olgusu”
özellikle yazılı medyada farklı şekillerde yansıtılmıştır. Haber unsuru olarak
yazılı medyada farklı şekillerde sunulan çocuk olgusu, yer alış biçimlerine
göre de önem arz etmektedir.

                Çalışmanın evrenini Türk yazılı
basını oluşturmaktadır. Basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu
bağlamda; Türk yazılı basınında yer alan biri kitle gazetesi olan Milliyet
gazetesi ve diğeri fikir gazetesi olan Cumhuriyet gazetesinde yer alan 1985,
1995, 2005 ve 2015 yılları, 1-31 Mart tarihleri arasında yayınlanan çocuk
haberleri taranarak, “çocuk olgusu” içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir.
Gazetelerde yer alan çocuk haberleri; konularına, cinsiyete, bulunduğu fiziksel
çevreye, fotoğraf unsurunun kullanılıp kullanılmadığına, mekânsal dağılımına ve
çocuk kimliklerinin açıklanma durumuna göre ayrılarak, farklı boyutlarıyla ele
alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Çocukluk, Çocuk Odaklı Habercilik

Kaynakça

• Alankuş, Sevda: “Önsöz: Neden Çocuk Odaklı Habercilik Kitabı?”, Hazırlayan: Sevda Alankuş, Çocuk Odaklı Habercilik, İstanbul, IPS İletişim Vakfı Yayınları, 2007, s. 25-72.
• Akyüz, Emine: Çocuk Hukuku: Çocukların Hakları ve Korunması, 4. bs., Ankara, Pegem Akademi Yayınları, 2015.
• Alver, Füsun: “Neil Postman’in Çocukluğun Yok Oluş Sürecinde İletişim Teknolojisi Eleştirisinin Eleştirisi”, İletişim Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları Ve Uygulamaları Merkezi, 2004-2 (2)-Bahar, s. 129-141.
• Ariês, Philippe: Centuries of Childhood: A Social History of Family Life, Translated From The French: Robert Baldrick, Third Printing, New York, Alfred A. Knopf, 1970.
• Aydın, Nurullah: Medya, İnsan Hakları ve Demokrasi, İstanbul, Kamer Yayınları, 2013.
• Bak, Mustafa: Çocuk Gelişimi, İstanbul, Cinius Yayınları, 2011.
• Bal, Hüseyin: Bilimsel Araştırma Yöntemleri: Nicel Araştırma Yöntemi, 2. bs., Fakülte Kitabevi Yayınları, Isparta, 2012.
• Basın İlan Kurumu Resmi İnternet Sitesi, (Çevrimiçi) www.bik.gov.tr/gazeteler/ , Erişim Tarihi: 15.06.2015.
• Bilgin, Nuri: Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi: Teknikler ve Örnek Çalışmalar, 3. bs., Ankara, Siyasal Kitabevi, 2014.
• Bumin, Kürşat: Batı’da Devlet ve Çocuk, İstanbul, Alan Yayınları, 1983.
• Bostancı, Meltem: Stratejik Bir İletişim Aracı Olarak Kamu Diplomasisi: Kamu Diplomasisinde Medyanın Rolü ve Önemi, İstanbul, Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2012.
• Büyükbaykal, Güven Necati: “Televizyonun Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 28, 2007, s. 31-44.
• Büyükbaykal, Güven N. ve Ilgaz Büyükbaykal, Ceyda: “Türkiye’de Basın-İktidar İlişkileri Bağlamında 1946-1960 Dönemi”, Editör: Tolga Yazıcı, 1946’dan Günümüze Medya ve Siyaset, İstanbul, Volga Yayıncılık, 2015, s. 73-89.
• Chomsky, Noam: Medya Gerçeği, Çeviren: Abdullah Yılmaz ve Osman Akınhay, 4. bs., İstanbul, Everest Yayınları, 2012.
• Demir Gürdal, Ayça: “Sosyolojinin İhmal Edilen Kategorisi Çocuklar Üzerinden Çocukluk Sosyolojisine ve Sosyolojiye Bakmak”, “İş-Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, C. 15, S. 4, 2013, s. 5-24.
• Demir, Müge: “Yazılı Basında Yayınlanan Sağlık Haberlerinin Kamuoyuna Etkisi”, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2008.
• Dikmen, Aylin: “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Çerçevesinde İstanbul’da Çalışan Çocuklar Üzerine Bir Değerlendirme”, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1998.
• Doğan, Adem ve Göker, Göksel: “2010 Referandumunda Türk Basınının Siyaset Gündemi: Hürriyet, Habertürk, Zaman ve Yeni Şafak Örneğiyle” , Hazırlayan: Adem Doğan ve Göksel Göker, Siyasal İletişim Araştırmaları, Nobel Yayınları, Ankara, 2013, s. 195-219.
• Duran, Ragıp: “Çocuk Hakları Odaklı Habercilik ve Röportaj”, Hazırlayan: Sevda Alankuş, Çocuk Odaklı Habercilik, İstanbul, IPS İletişim Vakfı Yayınları, 2007, s. 253-265.
• Dündar, İ. Pelin: Yazılı Basın İşletmelerinde Kalite, Ankara, Nobel Yayıncılık, 2006.
• Elkind, David: Çocuk ve Toplum: Gelişim ve Eğitim Üzerine Denemeler, Çeviren: Demet Öngen, Yayına Hazırlayan: Bekir Onur, Ankara, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1999.
• Erbay, Ercüment: Çocuk Hakları, İstanbul, Yeni İnsan Yayınevi, 2013.
• Ercan, Recep: “Gündelik Yaşamda İşlevsel Olarak Kullanılan Türk Atasözlerinde Çocuk İmgeleri”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 11, S. 27, 2014, s. 15-31.
• Erdoğan Tosun, Gülgün: “Çocuklar ve Çocuk Haklarının Medyada Temsili”, Hazırlayan: Sevda Alankuş, Çocuk Odaklı Habercilik, İstanbul, IPS İletişim Vakfı Yayınları, 2007, s. 172-195.
• Geray, Haluk: Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş: İletişim Alanından Örneklerle, 3. bs., Ankara, Ezel Basım Yayın Dağıtım, 2011. Gezgin, Suat: Basında Fotoğrafçılık, 2. bs., İstanbul, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2002.
• Girgin, Atilla ve Özay, Seçil: Haber Yazmak, 4. bs., İstanbul, Der Yayınları, 2013.
• Gökçe, Orhan: İçerik Çözümlemesi: Teori-Metod-Uygulama, 3. bs., Konya, Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Gönenç, Enver Özgür: “Medyanın Toplum Üzerindeki Etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 21, 2005, s. 57-62.
• Güz, Nüket&Küçükerdoğan, Rengin&Sarı, Nilüfer&Küçükerdoğan, Bülent ve Zeybek, Işıl: Etkili İletişim Terimleri, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, 2002.
• Hargreaves, Ian: Gazetecilik, Çeviren: Yeliz Özkan, Ankara, Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Herkner, Werner: “İçerik Çözümlemesi”, Derleyen/Çeviren: Murat S. Çebi, İletişim Araştırmalarında İçerik Çözümlemesi, Ankara, Alternatif Yayınları, 2003, s. 124-176.
• Ilgaz Büyükbaykal, Ceyda: Küreselleşme ve Küresel Çağda Medya, İstanbul, Derin Yayınları, 2014.
• İnal, Kemal: “Türkiye’de Çocukluk: Nereye!” , Editör: Selda İçin Akçalı, Çocuk ve Medya, 4. bs., Ankara, Nobel Yayıncılık, 2015, s.13-51.
• Introducing Children’s Rights, (Çevrimiçi) http://elearning-events.dit.ie/UNICEF-TK/unit1/1_4_2.htm, Erişim Tarihi: 31.10.2015.
• İslamoğlu, Ahmet Hamdi: Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (SPSS Uygulamalı), 2. bs., İstanbul, Beta Yayınevi, 2011.
• Kaptan, Ali: Haberciliğin Temel Kuralları ve Röportaj Teknikleri: Radyo ve Televizyon Haberciliği, İstanbul, Türkmen Kitabevi, 2008.
• Karasar, Niyazi: Bilimsel Araştırma Yöntemi:Kavramlar-İlkeler-Teknikler, 19. bs., Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, 2009.
• Kaypakoğlu, Serdar: Toplumsal Cinsiyet ve İletişim: Medyada Cinsiyet Stereotipleri, İstanbul, Naos Yayıncılık, 2004.
• Keane, John: Medya ve Demokrasi, Çeviren: Haluk Şahin, 4. bs., İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Kocadaş, Bekir: “Düşük Sosyo-Ekonomik Yapı-Suç İlişkisi: Malatya’da Çocuk Suçluluğu”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, S.1, 2007, s. 157-186.
• Kongar, Emre: Demokrasimizle Yüzleşmek, 15. bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 2007.
• Konuk Er, Rukiye: “Suça İtilen Çocuklar”, Editör: S. Sunay Yıldırım Doğru, Çocuk Hakları ve Koruma: Aile Refahı ve Koruma, 3. bs., Ankara, Eğiten Kitap Yayınları, 2015, s. 167-202.
• Köker, Eser: “Popüler Kültür Bağlamında Günümüz Toplumlarında Çocukluğa Verilen Yeni Biçim ve İşlev”, Yayına Hazırlayan: Nihal Ahioğlu ve Neslihan Güney, Popüler Kültür ve Çocuk, Ankara, Dipnot Yayınları, 2007, s. 7-18.
• Mora, Necla: “Medyada Çocuk Temsilleri ve Medya Okuryazarlığı”, 4. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi &4.Uluslararası Çocuk Filmleri Festivali ve Kongresi “Risk Altındaki Çocuklar”, İstanbul: İstanbul İletişim Fakültesi, 2007, (Çevrimiçi) http://www.sosyalhizmetuzmani.org/medyacoc.htm, Erişim Tarihi: 08.11.2015.
• Müftü, Gülgün: “Çocuk Haklarının Yaygınlaştırılması İçin Medya Sorumluluğu”, Hazırlayan: Mustafa Ruhi Şirin, Çocuk Hakları ve Medya El Kitabı: Anne Baba, Öğretmen ve Medya Çalışanları İçin, İstanbul, Çocuk Vakfı Yayınları, 2011, s. 265-283.
• Onur, Bekir: Çocuk, Tarih ve Toplum, Ankara, İmge Kitabevi, 2007.
• Ozgökbel Bilis, Pınar ve Çatalcalı, Ayşe: “Toplumsal Cinsiyet Stereotiplerinin Medyada Sunumu ve Popüler Kadın Sanatçılar Örnekleminde “Kadın Star” Stereotipleri: Akşam-Hürriyet-Star Gazeteleri”, Erciyes İletişim Dergisi, C. 2, S. 3, 2012, s. 24-38.
• Öcel, Nilüfer: Türk ve Dünya Sinemasında “Çocuk” İmgesi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2001.
• Özgen, Murat: Gazetecinin Etik Kimliği, 3. bs., İstanbul, Set-Systems Yayıncılık, 2006.
• Pembecioğlu, Nilüfer: “Çocukluklarını Yitiren Çocuklar Üstüne”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 6, 1997, s. 253-277.
• Pembecioğlu, Nilüfer: İletişim ve Çocuk: İletişim Ortamlarında Çocuk ve Reklam Etkileşimi, 2. bs., Ankara, Ebabil Yayıncılık, 2006.
• Polat, Oğuz: Çocuk ve Şiddet, İstanbul, Der Yayınları, 2001.
• Postman, Neil: Çocukluğun Yok Oluşu, Çeviren: Kemal İnal, Ankara, İmge Kitabevi, 1995.
• Rigel, Nurdoğan: Haber, Çocuk ve Şiddet: Üretim, Kitle İletişim ve Tüketim Sürecinde Haberin İncelenmesi, İstanbul, Der Yayınevi, 1995.
• Saygılı, Sefa: Çocuk Psikolojisi, 28. bs., İstanbul, Nesil Yayınları, 2013.
• Stempel III, Guido H.: “İçerik Analizi”, Derleyen/Çeviren: Murat S. Çebi, İletişim Araştırmalarında İçerik Çözümlemesi, Ankara, Alternatif Yayınları, 2003, s. 103-123.
• Şirin, Mustafa Ruhi: Dersimiz Çocuk: Çocuk Üzerine Düşünce Yazıları, 2. bs., İstanbul, İz Yayıncılık, 2012.
• Tan, Mine: “Çocukluk: Dün ve Bugün”, Hazırlayan: Bekir Onur, Toplumsal Tarihte Çocuk, Sempozyum 23-24 Nisan 1993, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 1994, s. 11-30.
• Terkan, Nurullah: Çocuk ve Medya: Popüler Çocuk Dergilerinde Egemen Söylemlerin Kuruluşu, Ankara, Savaş Yayınevi, 2011.
• Tokgöz, Oya: Temel Gazetecilik, 10. bs., Ankara, İmge Kitabevi, 2013.
• Yaktıl Oğuz, Gürsel: “Cinsiyet Rolleri İle İlgili Stereotiplerin Televizyonda Sunumu”, Kurgu Dergisi, S. 17, 2000, s. 35-43.
• Yalçın, Cemal: “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 27, S. 1, 2003, s. 77-89.
• Yazıcıoğlu, Yahşi ve Erdoğan, Samiye: SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 3. bs., Ankara, Detay Yayıncılık, 2011.
• Yılmaz, Kürşad ve Ersoyol, Habibe: “Medyanın Değişen Çocukluğa Etkisi Konusunda Veli, Öğretmen ve Öğretmen Adaylarının Görüşleri”, International Journal Of Socience Science, S. 6, 2013, s. 759-777.
• Yüksel, Eylem: Çocuk ve İletişim: Çocuğumla Diyalog, İstanbul, Ekinoks Yayınları, 2014.
• Ziyalar, Neylan ve Salihoğlu, Seda: “2006 Yılında Cumhuriyet, Hürriyet ve Zaman Gazetelerinde Çıkan Mağdur ve Şüpheli Konumdaki Çocuklara İlişkin Haberler”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 38, 2010, s. 121-140.
• 01.03.1985-31.03.1985 Tarihleri Arasında Yayımlanan Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri.
• 01.03.1995-31.03.1995 Tarihleri Arasında Yayımlanan Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri.
• 01.03.2005-31.03.2005 Tarihleri Arasında Yayımlanan Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri.
• 01.03.2015-31.03.2015 Tarihleri Arasında Yayımlanan Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri.