MEHMET EMİN RESULZADE ÖNDERLİĞİNDE TÜRKİYE’DE ÇIKARILAN AZERBAYCAN SİYASİ MUHACERET DERGİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 100 - 126, 31.05.2018

Vefalı Enserov

Öz

Özet

27 Nisan 1920’de Azerbaycan’ın Ruslar tarafından işgali sonrasında, bu işgali kabullenmeyip diğer ülkelere muhaceret eden aydınlarla Azerbaycan muhaceret tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Söz konusu bu dönemde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurucusu ve devlet başkanı Mehmet Emin Resulzade, ülkenin önde gelen aydınlarını Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğruna mücadele için yurt dışında bir araya getirmeyi başarmıştır.   Rus yayılmacı siyasetine karşı mücadele eden Azerbaycan siyasi muhaceretinin asıl amacı ülkenin tekrar bağımsızlığına kavuşturulmasıdır. Bu anlamda muhaceret topluluğunun farklı ülkelerde çıkardığı 30’a yakın yazılı basın organı, mücadele yıllarına ışık tutması bakımından tarihi önem arz etmektedir. Azerbaycan muhaceret tarihinin en önemli dönemini kapsayan ülkenin Rus işgalinden 1930’lu yıllara kadar Türkiye’deki döneminde özellikle peş peşe çıkardığı dergilerle muhaceretteki mücadeleye, 1918’de kurulan Cumhuriyet öncesi Milli Mücadele’de olduğu gibi yine Resulzade’nin öncülük yaptığı görülmektedir.  Resulzade’nin 1923 senesinde İstanbul’da çıkardığı “Yeni Kafkasya” mecmuası ile başlayan Azerbaycan siyasi muhaceret basını, yine Resulzade önderliğinde çıkarılan “Azeri Türk”, “Odlu Yurt” dergileri ile faaliyetini sürdürmüş ancak Sovyet Rusya’sının talebi ve Türkiye’ye baskı yapması üzerine bu dergiler sırasıyla kapatılmıştır.  1930’larda Resulzade de dâhil muhaceretin önde gelen isimleri, Türkiye’yi terk etmeye mecbur bırakılsalar da onların Türkiye’ye bağlılıkları hiçbir zaman azalmamıştır. Söz konusu bu isimler, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tekrar Resulzade önderliğinde Ankara’da teşkilatlanarak mücadelelerini fikri zeminde sürdürmüşlerdir. Türkiye’de verilen uzun bir aradan sonra 1952 senesinde Resulzade’nin çıkardığı “Azerbaycan” dergisi ile mücadelelerini devam ettiren Azerbaycanlı aydınlar, mücadelenin canlı tutulması ve sürekliliği için basın organlarının gücünden yararlanmışlardır. Bu çalışmada; muhaceret basın organları arasında Resulzade’nin Türkiye’de çıkardığı “Yeni Kafkasya”, “Azeri Türk”, “Odlu Yurt” ve “Azerbaycan” dergileri araştırılmış, çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmış, muhaceretin sebepleri ve Resulzade’nin Türkiye’ye muhacereti de genel hatlarıyla ele alınmıştır. Çalışma kapsamında adı geçen dergiler taranmış ve yardımcı kaynaklardan da yararlanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Muhaceret Basını, Mehmet Emin Resulzade, Yeni Kafkasya Dergisi, Azeri Türk Dergisi, Odlu Yurt Dergisi, Azerbaycan Dergisi 

THE PUBLISHED JOURNALS OF AZERBAIJAN POLITICAL IMMIGRATION IN TURKEY UNDER THE LEADERSHIP OF MEHMET EMIN RESULZADE

Abstract

The new period of Azerbaijan immigration history had started after the rejection of the Russian occupation on April 27, 1920 since Azerbaijan intellectuals who refused the occupation and immigrated to other countries. The sake for the struggle of independence of Azerbaijan, President and founder of Republic of Azerbaijan Mehmet Emin Resulzade was able to managed to bring together abroad prominent intellectuals of the country. Against Russian exploitation politics to get re-independence of the country was a main aim of Azerbaijan political immigration. In this sense, nearly 30 press that emigrants were published in different countries have a historical importance in terms of understanding of the years of struggle. As the most important period of immigration in the early years in Turkey, as in pre-republic national struggle of Azerbaijan, especially with his consecutively published magazines Resulzade’s leadership again was an important factor here. The Azerbaijani political immigration press, which started with “Yeni Kafkasya” magazine that published by Resulzade in Istanbul in 1923, continued its activities with the “Azeri Turk” and “Odlu Yurt” magazines which also published under the leadership of Resulzade followed the same publication policy. However of Russian demand and pressure on Turkey these journals closed in order. In the 1930s Resulzade and other prominent names of immigration were constrained to leave Turkey. Nevertheless their loyalty to Turkey has never diminished. Then for continuing their struggle as an ideologically and intellectually they were organized again in Ankara under the leadership of Resulzade after the Second World War. So after a long break in Turkey, Azerbaijani intellectuals continued their struggle with the “Azerbaycan” journal which has published by Resulzade in 1952. For keeping the struggle alive and its continuity, Azerbaijan immigrants benefited the power of the Press and they didn’t give up never, even despite of difficulties and troubles that they faced during the struggle process. In the scope of this research “Yeni Kafkasya”, “Azeri Turk”, “Odlu Yurt” and “Azerbaycan” journals which published by Resulzade among the immigrants press in Turkey were investigated. As the subjects Resulzade’s emigration to Turkey and the reasons of immigration also were discussed in general terms. In this research aforementioned magazines were screened and auxiliary resources also were used.   

Keywords: Immigration Press of Azerbaijan, Mehmet Emin Resulzade, Journal of Yeni Kafkasya, Journal of Azeri Turk, Journal of Odlu Yurt, Journal of Azerbaycan 

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Muhaceret Basını, Mehmet Emin Resulzade, Yeni Kafkasya Dergisi, Azeri Türk Dergisi, Odlu Yurt Dergisi, Azerbaycan Dergisi

Kaynakça

• Aküzüm, Feyzi (1974). Hürriyetten Yoksun Azerbaycan ve Kükreyen İstiklal, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 23, Sayı: 210, 7. Aküzüm, Feyzi (1975). Resulzade ile 5 Yıl, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 24, Sayı: 213, 15. Aküzüm, Feyzi (1977). M. E. Resulzade’ye Göre Çeşitli Cepheleriyle Azerbaycan İstiklal Mücadelesi, Ankara. Arabacı, Caner (2012). Nazi Almanya’sında Yayınlanan Bir Türkçe Gazete: Azerbaycan, II. Uluslararası İletişim Sempozyumu Yeni İletişim Teknolojileri ve Toplumsal Dönüşüm, 2-4 Mayıs 2012, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 157, Kongreler ve Sempozyumlar Dizisi: 25, 848-856, Bişkek - 2012. Aslan, Abbas (1984).Azerbaycan’da İstiladan Sonra Devam Eden Milli Mücadele, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 33, Sayı: 248, 56-57. Azerbaycan Dergisi (1952a). Yayına Başlarken, Yıl: 1, Sayı: 1, 3. Azerbaycan Dergisi (1952b). Yeni Kafkasya, Sayı: 6, 12-13. Azerbaycan Dergisi (1956). Tarihte Muhaceretin Rolü, Yıl: 4, Sayı: 4-5 (40-41), 1-2. Azerbaycan Dergisi (1957). 27 Nisan İstilası’nın 37. Yıldönümü, Yıl: 6, Sayı: 13(61), 2-3. Azerbaycan Dergisi (1959). Esir Milletler Haftası, Yıl: 8, Sayı: 88-89, 2-3. Azerbaycan Dergisi (1961). Azerbaycan 9 Yaşında, Yıl: 10, Sayı: 1-2-3 (109-110-111), 52. Azerbaycan Dergisi (1962). Azerbaycan 10 Yaşında, Yıl: 11, Sayı: 1-2-3, 70. Azerbaycan Dergisi (1965). Yanlış Düşünceler, Yıl: 14, Sayı: 160-161-162, 1. Azerbaycan Dergisi (1984). Mehmet Emin Resulzade, Yıl: 33, Sayı: 247, 4-5. Azerbaycankulder.org (2011). Azerbaycan Kültür Derneği, Derneğimiz, www.azerbaycankulder.org/dernek.aspx. Erişim Tarihi: 30.03.2018. Azeri Türk Dergisi (1929). 11. Şanlı Yıldönümü, Yıl: 2, Sayı: 25/3, 1. Azeri Türk Dergisi (1931a). Azeri Türk Dört Yaşında, Yıl: 4, Sayı: 32/1, 15. Azeri Türk Dergisi (1931b). Petrol ve Kan, Yıl: 4, Sayı: 32/1, 1. Bala, Mirza (1953). Azerbaycan Muhacirlik Matbuatının Otuz Yıllığı, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7 (19), 8-12. Bala, Mirza (1955). Resulzade Mehmet Emin, Dergi Dergisi, Yıl:1, Sayı: 1, 135-136. Bala, Mirza ve Önal, Selçuk (1991). Azerbaycan Mühacirlik Matbuatının Altmışsekiz Yıllığı, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 40, Sayı: 282, 86-87. Biter, Kurban (1955). Mehmet Emin Resulzade’nin Cenaze Töreni, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 12 (36), 25-28. Caferoğlu, Ahmet (1929). Tarihte Azerbaycan-Rus Münasebatı, Odlu Yurt Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 9-10-11, 4. Can, Adem (2007). Yeni Kafkasya Mecmuası, Bilig Dergisi, Sayı: 41, 110-115. Copeaux, Etienne (1997). Prometeci Hareket, Unutkan Tarih, Haz: Semih Vaner, İstanbul: Metis Yayınları. Çağın, Sabahattin (1997). Azeri Türk Dergisinin Bibliyografyası, Kardaş Edebiyatlar Dergisi, Sayı: 40, 19. Dergi Dergisi (1962). Ceyhun Hacıbeyli, Yıl: 8, Sayı: 30, 95. Dönmez, Hamit (1955). Ey Meşale Sen Sönmeyecektin (şiir), Azerbaycan Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 12 (36), 23. Ebülhesenli, Elşen (1991). Mehmet Emin Resulzade, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 56, 21. Elçin (1994). Mehmet Emin Resulzade, Bakü: Şark - Garp Yayınevi. Halil (1973). Acı Bir Gerçek, Azerbaycan Dergisi, Yıl:22, Sayı: 208, 48. İbrahimli, Haleddin (1996). Azerbaycan Siyasi Muhacereti, Bakü: Elm Yayınevi. Karaca, Ahmet (1991). 27 Nisan ve Ötesi, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 40, Sayı: 278, 5. Mehmetzade, M. B. (1929a). İstilanın Asıl Maksadı, Odlu Yurt Dergisi, Yıl:1, Sayı: 3, 3. Mehmetzade, M. B. (1929b). Otuz Bir Mart!, Odlu Yurt Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 2, 4. Mehmetzade, M. B. (1931). Azerbaycan’a Kimler Hakim?, Odlu Yurt Dergisi, Sayı: 5-6(30-31). Mehmetzade, M. Bala (1956). Azerbaycan Sovyet İmha Siyaseti, Dergi Dergisi, Yıl:2, Sayı: 5, 51-52. Odlu Yurt Dergisi (1929a). Azerbaycan’ın Milletler Cemiyeti’ne Müracaatı, Sayı: 8, 3. Odlu Yurt Dergisi (1929b). Büyük Felaket Karşısında, Yıl: 1, Sayı: 6, 2. Odlu Yurt Dergisi (1929c). Çehremiz, Yıl: 1, Sayı: 1, 1. Odlu Yurt Dergisi (1929d). Kafkasya Birliği, Yıl:1, Sayı: 8, 3. Odlu Yurt Dergisi (1930). Ağustos Zaferi Münasebetiyle, Yıl: 2, Sayı: 20 (8), 3. Odlu Yurt Dergisi (1931a). Üçüncü Yıl, Yıl: 3, Sayı: 1 (26), 1-2. Odlu Yurt Dergisi (1931b). Odlu Yurt İdarehanesinden, Yıl:3, Sayı: 3 (28), 1. Resulzade, M. Emin (1934). Sefibeycilik, İstanbul. Resulzade, M. E. (1953). Yaşasın Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Dergisi, Yıl:2, Sayı: 7, 4. Resulzade, M. Emin (1996). Azerbaycan Problemi, Çev.: Perihan Mete; Sebahattin Şimşir. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları - 45. Şimşir, Sabahattin (1995a). Türkiye’deki Azerbaycan Matbuatı, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 97, 61-62. Şimşir, Sabahattin (1995b). Mehmet Emin Resulzade’nin Türkiye’deki Hayatı, Faaliyetleri ve Düşünceleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları -144. TDK (Türk Dil Kurumu Sözlüğü) (2018). Muhaceret, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5b1cf4702c9068.38212850. Erişim tarihi: 09.01.2018. Yagublu, Nesiman (2015). Mehmet Emin Resulzade Ansiklopedisi, Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları - 59. Yurtsever, A. (1952). Atatürk ve Dış Türkler, Azerbaycan Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 8, 5. Zeyneloğlu, Rahim (1955). Büyük Üstadın Hatırası, Azerbaycan Dergisi, Yıl:4, Sayı: 12(36), 18.