Öz
İzleyici araştırmaları, iletişim alanı içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü izleyici, mesajı alıp geri besleme yoluyla kaynağına gönderen, reklâm ve ilanlara sebep olan çok önemli bir konumdadır. Bunun yanı sıra izleyici, siyasî katılım yoluyla yönetime tesir eden bir vatandaş, mal ve hizmetleri kendi tercihleri doğrultusunda kullanan bir tüketicidir. İzleyicinin çok yönlü kimliği izleyici araştırmalarının da farklı hedefler doğrultusunda gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bu araştırmaların en önemli ortak noktası izleyicinin tercih, görüş, düşünce, tutum ve kanaatlerinin hangi yönde olduğunu belirlemeye çalışmaktır. İletişim araştırmalarında ise izleyici, genellikle “etki araştırmaları” paradigması altında medya etkisine doğrudan maruz kalan daha pasif (edilgen) bir şekilde ele alınmıştır. 1970’li yıllardan sonra “Kullanımlar ve Doyumlar” yaklaşımıyla beraber daha aktif bir konuma kavuşmuştur. Yine alımlama (yorumlama) ve kültürel çalışmalar yaklaşımı izleyicinin kitle iletişim araçları karşısında daha aktif olduğu düşüncesinden yola çıkmıştır. Türkiye’deki izleyici araştırmalarının seyri izleyici merkezli çalışmalarda artış olduğuna işaret etmektedir. İzleyici her ortamda faal bir role kavuşmuş ve bu da izleyici araştırmalarına yansımıştır. Öte yandan medyanın kültürel işlevlerine odaklanan araştırmalar, medya vasıtasıyla izleyici kitlenin sosyalleşme, eğitilme ve kültürel gelişimine katkıda bulunma süreçlerine yoğunlaşmıştır. İşte bu çalışma, Türkiye’de yapılan izleyici araştırmalarını, ana gelişim safhaları ve bu araştırmaların sınıflandırmaları bakımından ele almaktadır. Bu sayede hem izleyici araştırmalarının seyri ortaya konmuş hem de farklı amaçlarla ortaya konan araştırmalar ortak başlıklar altında incelenmiştir. Türkiye’deki izleyici araştırmaları üç başlık altında toplanmıştır: kurum ve kuruluş araştırmaları, medyanın kültürel işlevlerine odaklanan araştırmalar, izleyicinin konumuna göre gerçekleştirilen araştırmalar. Bu başlıklara uygun olarak literatür taraması ile tespit edilen araştırmalar incelenmiş ve Türkiye’deki izleyici araştırmalarına dair genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- (1976). TRT Ankara İli TV Seyircileri Araştırması Genel Sonuçları. Ankara: TRT Basılı Yayınlar ve Kitaplık Müdürlüğü.
- (1977). TRT Ankara İli Radyo Dinleyicileri Araştırması Ayrıntılı Sonuçları. Ankara: TRT Halk ve Basınla İlişkiler ve Protokol Müdürlüğü Yayınları.
- (2006). Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması. Ankara: RTÜK Kamuoyu Yayın Araştırmaları ve Ölçme Dairesi Başkanlığı.
- (2007). Kadınların Televizyon İzleme Eğilimleri. Ankara: RTÜK Kamuoyu, Yayın Araştırmaları Ölçme Dairesi Başkanlığı.
- Aydın, O. Ş. (2007). Alımlama Araştırmaları ve Kültürel Çalışmalar. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(11), 119-131.
- Aziz, A. (1982). Radyo ve Televizyonla Eğitim. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
- Aziz, A. (1982b). Toplumsallaşma ve Kitlesel İletişim. Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu Yayınları.
- Başlar, G. (2013). Yeni Medyanın Gelişimi ve Dijitalleşen Kapitalizm, XV. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 23-25 Ocak 2013, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
- Çetin, K. B. (2016, Haziran). Televizyon İzleyicisi Kimdir? Kavramsal Bir Tartışma. Erdem (70), 25-41.
- Damlapınar, Z. (2000). Basının Seçmen Davranışını Etkileme Süreci. Selçuk İletişim Dergisi. 1(2), 90-115.
- Güney, H. S. (2007). Radyo Programcısı – Dinleyici İlişkisi: Programcı Dinleyici Etkileşimi Açısından Radyoda Üretim. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- Koçak, A. (2001). Televizyon İzleyici Davranışları Televizyon İzleyicilerinin Tercihleri ve Doyumları Üzerine Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
- McQuail, D., & Windahl, S. (1997). Kitle İletişim Modelleri. (K. Yumlu, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
- Mutlu, E. (2004). İletişim Sözlüğü. Ankara: Ayraç.
- Oskay, Ü. (1971). Toplumsal Gelişmede Radyo ve Televizyon. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Özçetin, B. (2010). “Kullanımlar ve Doyumlar”dan İzlerkitle Sosyolojisine: Türkiye'de İzlerkitle Çalışmaları. İletişim Araştırmaları, 8(2), 9-37.
- Özer, Ö. (2004). Yetiştirme Kuramı: Televizyonun Kültürel İşlevlerini İncelenmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Özsoy, A. (2011). Televizyon ve İzleyici. Ankara: Ütopya yayınevi.
- Rahte, E. Ç. (2009). Kamusallık Mahremiyet Medya: "Kadın Tartışma Programları" Üzerine Etnografik Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara
- Tekinalp, Ş. (2003). Camera Obscura'dan Synopticon'a Radyo ve Televizyon. İstanbul: Der Yayınları.
- Tokgöz, O. (1979). Siyasal Haberleşme ve Kadın. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Türkoğlu, N. (2010). Toplumsal İletişim. İstanbul: UrbanKitap.
- Türkoğlu, N. (2011). Toplumsal Dönüşüm ve Medya. Kültür ve İletişim. 14 (1), 135-168.
- Yaylagül, L. (2013). Kitle iletişim Kuramları. Ankara: Dipnot Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İletişim ve Medya Çalışmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 13 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 5 Sayı: 2 |
