HABERİN EKONOMİ POLİTİĞİ VE PROPAGANDA MODELİ: BÜYÜME VE MİLLİ GELİR HABERLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 392 - 428, 27.05.2022

Işıl Şimşek

https://doi.org/10.47107/inifedergi.1078676

Öz

Bu çalışmada haberin ekonomi politiğine ilişkin Herman ve Chomsky tarafından yayınlanan “Propaganda Modeli” kullanılarak ulusal literatürde henüz ekonomi haberleri üzerinde uygulanmayan modelin işlevselliği ekonomik büyüme ve milli gelir haberleri üzerinden test edilmektedir. Modele ilişkin literatürde yapılan tartışmalar ve ekonomi haberlerinde sıklıkla kullanılan ekonomik verilerin özellikleri dikkate alınarak modelin üçüncü filtresi olan kaynak yapısı genişletilerek kullanılmıştır. Bu genişleme haberlerin başlıkları, haber alanları ve görsel kullanım özelliklerini görünür kılan dış retorik; kaynakların yapısal özellikleri, uzaman kullanımı, emek yapısı ve kullanılan ekonomik verilerin yapısal özelliklerini anlaşılır hale getiren iç retorik; iktidara ve ekonomi politikalarına yönelik olarak üretilen söylemlerin analizi olmak üzere üç aşamalıdır. Model 2003-2012 yılları arasında 50.000’in üzerinde satış geliri olan iki büyük kitle gazetesi olan Hürriyet ve Sabah ile fikir gazeteciliği yönü ile öne çıkan Cumhuriyet üzerinde denenmiştir. Gazetelerin 10 yıllık süreçte yayınladıkları ve arşiv taraması sonucunda ulaşılan tam sayım yöntemi ile tüm ekonomik büyüme ve milli gelir haberleri incelenmiştir. İç ve dış retorik, söylem yapısına ilişkin bulgulara içerik analizi yöntemi ile ulaşılmıştır. İç ve dış retorik bulguları sıklık ve oranlarına göre söylemler ise John Thompson tarafından geliştirilen “İdeolojik İşleyiş Modeli” kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda Hürriyet ve Sabah gazetelerinin medya içi ve medya dışı mülkiyet yoğunlaşmaları ve gazetelerinde tam sayfa ve ekonomi sayfalarında reklama ayrılan alanların yoğunluğu ile Propaganda Modeli’nin ilk iki filtresinin özelliklerini ortaya koyduğu Cumhuriyet gazetesinin ise reklama olan bağımlılık oranının düşük olması ve medya içi ve medya dışı mülkiyet yoğunlaşma düzeyinin neredeyse olmaması özellikleri ile bu sınıflamaya dahil edilemeyeceği tespit edilmiştir. Ekonomik bakımdan farklı özellikler gösteren bu iki farklı gazetecilik türünün haber üretiminde iç ve dış retorik, iktidara ve ekonomi politikalarına yönelik söylemlerde pozitif ya da nötr içeriklerin, Cumhuriyet gazetesinin ise eleştirel ve negatif yönünün daha ağır bastığı görülmüştür. Sonuç olarak mülkiyet- güç ilişkileri ve reklama olan bağlılığın haberin yapısal özellikleri ve üretimini etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Propaganda Modeli, Haberin Ekonomi Politiği, Ekonomik Büyüme ve Milli Gelir Haberleri, İdeolojik İşleyiş Modeli

Destekleyen Kurum

2211 -A LİSANSÜSTÜ BURS KAPSAMINDA TÜBİTAK TARAFINDAN DESTEKLENMİŞTİR.

Teşekkür

Derginin Editörü olan hocamıza ve yayın sürecine zaman ayırın, emek veren yayın ekibinize teşekkürlerimi sunuyorum

POLITICAL ECONOMY AND THE PROPAGANDA MODEL OF NEWS: AN EXAMINATION ON GROWTH AND NATIONAL INCOME NEWS

Öz

In this study, using the "Propaganda Model" published by Herman and Chomsky regarding the political economy of the news, the functionality of the model, which has not yet been applied on economic news in the nationa literature, is tested on the basis of economic growth and national income news. The source structure, which is the third filter of the model was expanded and used in the study, taking into account the discussions in the literature regarding the model and the characteristics of the economic data that are frequently used in economic news. This expansion involves three stages: the external rhetoric that makes the headlines, news areas and visual usage features of the news visible; internal rhetoric that makes the structural features of resources, use of space, labour structure and the structural features of the economic data used comprehensible; and the analysis of discourses produced towards power and economic policies. The model was tested on Hürriyet and Sabah, two big mass newspapers with sales of more than 50,000, and Cumhuriyet, which stands out for its opinion journalism, between 2003 and 2012. All the economic growth and national income news published by the newspapers in a 10-year period and obtained via the full count method from the archive scanning were examined. Findings related to internal and external rhetoric and discourse structure were obtained through the content analysis method. Internal and external rhetoric findings were analysed according to their frequency and rates, and discourses were analysed using the "Ideological Functioning Model" developed by John Thompson. As a result of the research, it was determined that Hürriyet and Sabah newspapers reveal the characteristics of the first two filters of the Propaganda Model, with media and non-media ownership concentrations, and the large amounts of the spaces allocated to advertisements in full-page and economy pages, while Cumhuriyet newspaper cannot be included in this classification due to its low dependency rate on advertisements and the almost absence of media and non-media ownership concentration. It was observed that positive or neutral contents dominate the news production of these two different types of journalism, which have economically different characteristics, in the discourses on domestic and foreign rhetoric, power and economic policies, while the newspaper Cumhuriyet is characterized by critical and negative discourses. As a result, it was concluded that ownership-power relations and commitment to advertising affect the structural features and production of news. 

Kaynakça

• Adaklı, G. (2013). 2002-2008: Türk medyasında AKP etkisi. Uzgel, İ. ve Duru, B. (Der.) 2002-2009 AKP kitabı bir dönüşümün bilançosu. (s.559-613). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Akçaoğlu Erdem, Ö. & Erdem, A.T. (2021). Ekonomi politiği ve medyanın ekonomi politiği üzerine yapılan çalışmaların içerik analizi yöntemiyle karşılaştırmalı analizi. Ahi Evran Akademi, 2(2), 162-170
• Akgün, H. (2016). Türkiye'de ekonomi basınının ekonomi politik yapısı ve içeriğe etkileri: Ekonomist ve Para dergisi örneği. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
• Aktürk, M. (2013). War of words: Perception of the Syrian conflict by Russian and U.S. media. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Alpay, Ö. (2017). Ekonomi haberlerinin BİST 100 Endeksine etkisinin veri madenciliği ile incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Ateş, N. (2008). Türkiye’de ekonomi gazeteciliği: Dünya Gazetesi örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Aydoğan, T. (2004). Ekonomi basının gelişim ve değişimi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ayan, M.V. (2019). AKP devrinde medya alemi. İstanbul: Yordam Kitapevi.
• Balel, C. (2016). Haber kurgusunda propagandanın bir araç olarak kullanılması: 2003 Irak Savaşı örneği. Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Barrett- Boyd, O. (2004). Judith Miller, The New York Times, and the Propaganda Model, Journalism Studies. 5 (4), 435-449
• Baytar, O. (2013). Teorik ve pratik açıdan medya ekonomisine bakış. Konya: Çizgi Kitapevi
• Bektaş. A. (2007). Kamuoyu, iletişim ve demokrasi. Ankara: Bağlam Yayıncılık. (3.Baskı).
• Bernays, E. (1947). The engineering of consent. The annals of the American academy of political and social science, Sage Publication. Vol. 250, 113-120.
• Brahm Jr. G. N. (2006). Understanding Noam Chomsky: A reconsideration. Critical Studies in Media Communication. 23 (5), 453-461.
• Ceylan, S. H. (2008), İletişim teknolojilerinin günlük ekonomi gazeteleri üzerine etkileri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Chomsky, N. (2012b). Medya gerçeği. Yılmaz, A. ve Akınay, O. (Çev). İstanbul: Everest Yayınları. (4. Basım).
• Chomsky, N. (2013). Medya denetimi: Propagandanın olağanüstü başarıları. Baki, E. (Çev.) İstanbul: Everest Yayınları. (3.Baskı).
• Chomsky, N. (2014). Propaganda ve toplumsal zihin. Atam, Z. (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Cumhuriyet. (2004 Nisan 9). Yoksullaştıran büyüme. s.13.
• Cumhuriyet. (2005 Nisan 1). İşsize faydası olmayan rekor. s.12
• Cumhuriyet. (2005 Nisan 2). Büyüme lüks tüketimde. s.13.
• Cumhuriyet. (2005 Nisan 4). Büyüme yüzde 10 durgunluk yüzde 100. s.13
• Cumhuriyet. (2005 Nisan 22). Stoklarla sanal büyüme. s.13
• Cumhuriyet. (2005 Aralık 14). Hedef Cumhuriyet saldırının belgeleri. s.1
• Cumhuriyet. (2006 Ocak 9). Büyüme borca gidiyor. s.12
• Cumhuriyet. (2006 Ağustos 6). Hani ekonomi büyüyordu? s.13.
• Cumhuriyet. (2008, Mart 22). Dinci basın yol gösterdi. s.1.
• Çetin, B. (2015). Toplumsal rıza üretiminde yazılı basın tarafından psikolojik savaşın kullanım biçimi: Arap Bahar’ında Libya sorunu. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Doğan, Y. (2009, 20 Şubat). Sen benim suyumu bulandırıyorsun. https://www.hurriyet.com.tr/sen-benim-suyumu-bulandiriyorsun-11043785. Erişim tarihi:27.06.2019
• DŞG. (2006). Doğan Şirketler Grubu A.Ş. 2006 Faaliyet Raporu.
• Duran, R. (2009, 7 Kasım). İktidar müptelası. http://apoletlimedya.blogspot.com/2009_03_01_archive.html. Erişim tarihi:13.06.2019.
• Eldirdge, J. (1993). Getting the message: News, truth and power. New York: Routledge.
• Ellul, J. (1973). Propaganda: The formation of men’s attitudes. New York: Vintage Books.
• Erken, E. (2010). Osmanlı’da ekonomi basını: Dersaadet Ticaret Odası gazetesi örneği (1885-1886) (1-26. sayıların tarnskripsiyonu). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Eren, A. A. & Şimşek, O. (2022). Kamu iktisadi teşebbüslerin ve özelleştirmenin ekonomi-politiği: Türkiye örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 23(1), 337-361.
• Güler, M. (2018). Bir manipülasyon aracı olarak rızanın imalatı. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5), 75-101.
• Güngörbüyük, Ç. (2009). Kurtlar Vadisi dizisinde politik söylem. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Goodwin, J. (1994). What’s right (and wrong) about left media criticism? Herman and Chomsky's propaganda model. Sociological Forum. 9(1), 101-111.
• Golding, P. ve Murdock, G. (2014). Kültür, iletişim ve ekonomi politik. İrvan, S. (Der.). Medya kültür siyaset. Ankara: Pharmakon Yayınevi.
• Görgülü, A. (2004). Türkiye'de ekonomi basını, ekonomi- basın- iktidar ilişkisi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Hallin, D. C. (1994). We keep America on top of the world. London: Routledge.
• Herman, E. ve Chomsky, N. (1988). Manufacturing consent: The political economy of the mass media, New York: Pantheon Books
• Herman, E. S. (1996). The propaganda model revisited. Monthly Review. Retrieved from https://monthlyreview.org/2018/01/01/the-propaganda-model-revisited/
• Herman, E. (2000). The propaganda model: A retrospective. Journalism Studies. 1(1),101–112.
• Herman, E. ve Chomsky, N. (2012). Rızanın imalatı: Kitle medyasının ekonomi politiği. Abadoğlu, E. (Çev.). İstanbul: BGST Yayınları
• Herring, E. ve Robinson, P. (2003). Too polemical or too critical? Chomsky on the study of the news media and US foreign policy. Review of International Studies. 29, 553–568.
• Hürriyet. (2003 9 Ekim). Kişi başı gelirde rekor havası 3644 dolar. s.8
• Hürriyet. (2003 Aralık 12). OECD: Türkiye 3 yıl büyüme rekoru kırar. s.9.
• Hürriyet. (2004 Nisan1). Hiç bu kadar zengin olmamıştık. s.8
• Hürriyet. (7 Eylül 2004). Kişi başına gelirde 4 bin dolara gidiyoruz. s.10
• Hürriyet. (2009 Şubat 21). İktidar Doğan Grubu’nu yıkmak istiyor. s.1
• Hürriyet (2008 Eylül 11). Tarım daraldı, İnşaat durdu büyüme ürküten sinyal verdi. s.8.
• Hürriyet. (2011 Temmuz 1). Türkiye ilk çeyrekte yüzde 11 büyüdü Çin’i bile geçip dünya rekortmeni oldu. s.8.
• Hürriyet. (2012 Haziran 16). Hızlı büyüyen ekonomi siber suçu arttırdı, 12.5 milyar dolarlık zarar verdi. s.9.
• İncekara, R. & İncekara, B. (2021). Arktik bölgesinin ekonomi politiği. Güçyetmez, F. (Ed.). Yeni Küresel ve Ekonomik Rekabet Alanı: Arktika. (s. 7-22). İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• İsce Ergül, (2019). Ekonomi haberciliğinde haber üretim sürecini etkileyen faktörler (İzmir ili örneği üzerine bir araştırma). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir
• Klaehn, J. (2003a). Debate: Model construction and various other epistemological concerns – a reply to John Corner’s commentary on the propaganda model. European Journal of Communication. 18(3). 377–383.
• Karahan, Ö. (1998). Türkiye’de ekonomi basını. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Klaehn, J. (2003b). Behind the invisible curtain of scholarly criticism: Revisiting the propaganda model, Journalism Studies. 4(3), 359-369.
• Klaehn, J. ve Mullen, A. (2010). The propaganda model and sociology: Understanding the media and society. SACS. 1(1), 10-23
• Klaehn, J. ve Mullen, A. (2010). The Herman-Chomsky propaganda model: A critical approach to analyzing mass media behaviour. Sociology Compass. 4(4), 215–229.
• Kongar, E. (2003a, 2 Ocak). Medya yeniden yapılanabilecek mi? VI. Medya Notu. Cumhuriyet Gazetesi. s. 16
• Kongar, E. (2003b, 9 Ocak). Medya yeniden yapılanabilecek mi? VII. Medya Notu. Cumhuriyet Gazetesi. s. 16.
• Kuter, U. (2019). Kapalıçarşı esnaf ve yatırımcısının tematik ekonomi kanallarını izleme pratikleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• LaFabre, W. (1988, 6 November). Whose news. The New York Times. https://www.nytimes.com/1988/11/06/books/whose-news.html/. Erişim Tarihi: 31.05.2019.
• Lang, K. ve Lang, E. G. (2004). Noam Chomsky and the manufacture of consent for American foreign policy. Political Communication. 21 (1), 93-101.
• Löle, A. (2007). Ekonomi basınında sendikasızlaşmanın etkileri ve bunun muhabir profili üzerinde yansımaları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Mullen. A. (2009). Editorial. Westminster Papers in Communication and Culture. 6(2),1-11
• Mullen, A. (2009). The propaganda model after 20 years: Interview with Edward S. Herman and Noam Chomsky. Westminster Papers in Communication and Culture. 6(2), 12-22.
• Mullen, A. (2010). Bringing power back in: The Herman-Chomsky propaganda model 1998–2008. Klaehn, J. (Ed.). The political economy of media and power. (p.207-234). New York: Peter Lang Publishing.
• Önkibar, S. (2015). İmamlar ve haramiler medyası. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Özkan, Ö. (2009). Avrupa Birliği sürecinde Türk yazılı basının yaklaşımı ve Avrupa Birliği’ni sunumu (1195-2005). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Pedro, J. (2011). The propaganda model in the early 21st century- Part I. International Journal of Communication. 5, 1865-1954
• Sabah. (2004 Temmuz 1). Bu büyüme işsizliği azaltacak. s.7.
• Sabah. (2004 Eylül 11). Devlet küçüldü Türkiye büyüdü. s.7
• Sabah. (2006 Haziran 10). Başbakan istedi, kişi başına düşen gelir 10 bin doları aştı. s.9.
• Sabah. (2006, Ekim 28). Düşük kur kişi başına geliri 333 dolar arttıracak. s.10.
• Sabah. (2007, 2 Mayıs). Karar demokrasiye sıkılmış bir kurşun. http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/02/haber,26A458320C204CEF88B4E4DD4D37679B.html. Erişim Tarihi: 15.06.2019.
• Sabah. (2009 Temmuz 1). İlk çeyrek deldi geçti:-%13,8. s.8
• Sabah. (2008 Eylül 10). Doğan’ı tekzip eden başvuru. s.1
• Sabah. (2008 Eylül 11). Hürriyet’in yazmadığı haberler. s.1
• Sabah. (2008 Eylül 12). Hilton medyasına Baykal teşhisi. s.1
• Sabah. (2011 Nisan 1). 1.1 trilyonluk ekonomi. s.9.
• Schlesinger, P. (1989). From production to propaganda. Media, Culture and Society, 11(3), 283–306.
• Schudson, M. (1989). The sociology of news production. Media, Culture and Society, 11(3), 263–282.
• Sönmez, M. (2004). Filler ve çimenler medya ve finans sektöründe Doğan/anti Doğan savaşı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sönmez, M. (2013). 2000’ler Türkiye’sinde AKP, hâkim sınıflar ve iç çelişkiler. Uzgel, İ ve Duru, B. (Der.). 2002-2009 AKP kitabı bir dönüşümün bilançosu. (s.179-191). Ankara:Phoenix Yayınları
• Söyleyenoğlu, M. (2019). Ekonomik konjoktürün ekonomi haberciliği üzerindeki rolü: Ulusal gazetelere yönelik bir inceleme. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sözcü (2013, 8 Ekim). AHİM Gül’ü haksız buldu. https://www.sozcu.com.tr/2013/gundem/aihm-gulu-haksiz-buldu-386019/. (Erişim Tarihi: 15.06.2019)
• Sözeri, C. (2013, Kasım 18). Türkiye’de medya sahipliği ve getirileri. T24. https://t24.com.tr/haber/turkiyede-medya-sahipligi-ve-getirileri,244181. Erişim Tarihi: 28.07.2019
• Sparks, C. (2007). Extending and refining the propaganda model. Westminster Papers in Communication and Culture. 4(2), 68-84.
• Şimşek, I. (2014). Medya işletmelerinin arz ve talep elastikiyetlerinin ölçülmesi ve piyasa yapısı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Şimşek, I. (2020). Anaakım medyanın ekonomi haberlerini üretme sürecinde iktidarı sunma biçimine yönelik ekonomi politik bir analiz. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Thompson, J.B. (2013). İdeoloji ve modern kültür. Çetin, İ. (Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yalçın, S. (2015, 22 Mayıs). Aydın Doğan Erdoğan kavgasının arkasında ne var. https://odatv4.com/aydin-dogan-erdogan-kavgasinin-arkasinda-ne-var-2205151200.html. Erişim tarihi:13.06.2019.
• Yaman, A. (2022). Kentin temel gıda maddesi olan ekmeğin üretim ve tüketim sürecinin ekonomi politiği. İdealkent, 13 (35), 252-279.
• Yılmaz Yayla, S. (2019). Türkiye’de ekonomi haberciliğinde reaktif habercilik anlayışından proaktif habercilik anlayışına geçiş. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yüksel, E. (2004). Türk basınının gelişiminde basında ekonomi ve ekonomi basını: Kavram ve kapsam açısından uygulamalı bir çalışma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Yüksel, E. (1999). Türkiye'deki ekonomi basını gündemi ve siyasal gündem ilişkisi (Özelleştirme örneğinde bir gündem belirleme çalışması). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.