BELGE FİLMDEN İNTERAKTİF BELGESELE: TEKNOLOJİK GELİŞMELER BAĞLAMINDA BELGESELİN DEĞİŞEN ESTETİĞİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 111 - 133, 30.05.2024

Savaş Yavuz

https://doi.org/10.47107/inifedergi.1419741

Öz

Hızla ilerleyen dijital teknolojiler, sinema üretim süreçlerini önemli ölçüde dönüştürmekte ve geliştirmektedir. Bu değişiklikler, film üreticileri ve seyircilerin sinema deneyimine önemli farklılıklar katmaktadır. Sinemanın ortaya çıkışıyla beraber belgesel filmler, teknolojik ilerlemelerin etkisiyle yapım süreçlerinde içerik ve biçim açısından önemli değişikliklere uğramıştır. İlk filmlerin yapımında kullanılan kaba, taşınması zor kameralar, ışıklar ve asenkron ses cihazları film yapımcısının hikaye anlatımını hem teknik hem de estetik açıdan kısıtlamaktadır. Sinema teknolojisinin evrimiyle birlikte daha hafif ve taşınabilir ekipmanların kullanılabilir hale gelmesi film yapım süreçlerinde yönetmenlere büyük esneklikler kazandırmıştır. Bu gelişmeler, hem içerik hem de estetik açıdan daha zengin ve çeşitli belgesel filmlerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Sinemanın başlangıcındaki sınırların aşılıp son yıllarda teknolojik yeniliklerin sunduğu avantajlarla birlikte belgesel filmler, özellikle de bilgisayar teknolojisinin sağladığı yazılım ve kodlama dilinin sanat eserlerinin üretim süreçlerine dahil edilmesiyle, üç boyutlu ya da etkileşimli bir şekilde sanat dünyasında yer almaktadır. Bu yenilikler, seyircilerin filmlere müdahale edebilmesine olanak sağlayarak filmin oluşum sürecini kendi istekleri doğrultusunda kurgulama özgürlüğüne imkan vermektedir. Kapsamlı bir literatür taramasına dayanan bu çalışmanın amacı, belgesel sinemanın tarihsel süreçte geçirdiği önemli dönüm noktalarının hem film üreticileri hem de seyirciler açısından değişen; yapım öncesi, yapım ve yapım sonrası süreçleri kapsayan pratikleri ortaya koymaktır. Buradan hareketle çalışma, belgesel sinemanın dönüşümünü teknolojik gelişmeler bağlamında ele almaktadır. Çalışma kapsamında, belgesel filmin tarihsel evrimi, Bill Nichols'ın belgesellerin vurgu farklarına dayalı olarak ortaya koyduğu; “biçemler” ve Winston Brain'in "belgesel pratiği" olarak geliştirdiği izlekler kullanılarak analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sinema, Belgesel, Estetik, Biçem, Dijitalleşme

Kaynakça

• Adalı, B. (1986). Belgesel Sinema, Belgesel Sinemanın Doğuşu İngiliz Belgesel Okulu ve Türk Belgesel Sineması. Hil Yayınları.
• Adanır, O. (2017). Sinema Sanatı ve Belgesel Film. H. Kuruoğlu, A. F. Parsa. (Ed.), Belgesel Filmde Zamanın Ruhu Belgesel Filmde Değişen Anlam ve Anlatım içinde (1-5). Detay Yayıncılık.
• Aitken, I. (2021). John Grierson ve Belgesel Sinema Hareketi. (K. Özgen Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (260-275). Ayrıntı Yayınları.
• Akbulut, D. (2012). Sinemanın İlkleri: Belgesel ve Deneysel Sinema. Etik Yayınları.
• Arık, B. (2018). Popüler Kültür ve Belgesel Film. Nilüfer Pembecioğlu (Ed.), Belgesel Film Üstüne Yazılar içinde (144-156). Nobel Akademik Yayıncılık. Armes, R. (2019). Sinema ve Gerçeklik: Tarihsel Bir İnceleme. (Z. Özen Barkot Çev.). Doruk Yayıncılık.
• Candan, C. (2012). ‘Cinema Verite' Değil 'Direct Cinema. Altyazı Aylık Sinema Dergisi,114, 76.
• Cauwenberge, G. V. (2021). Cinéma vérité: Vertov Yeniden Gündeme Geliyor. (Ö. Sarıyıldız Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (367-382). Ayrıntı Yayınları.
• Cereci, S. (1997). Belgesel Film. (1. Baskı). Şule Yayınları.
• Christie, I. (2021). Rus ve Sovyet Belgeseli: Vertov’dan Sukurov’a. (N. Ulutak Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (329-338). Ayrıntı Yayınları.
• Clarke, J. (2012). Sinema Akımları. (Ç. E. Babaoğlu Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Coşkun Esin, E. (2017). Dünya Sinema Akımları. Phoenix Yayınevi.
• Çelik, R. ve Çiçekli S. (2022). Bir Bakış Açısı Olarak Sine-Göz: Dziga Vertov’un Kameralı Adam Filmi Üzerine Bir İnceleme. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 37-47.
• Galloway, D., Mcalpine, K. B. ve Harris, P. (2007). From Michael Moore to JFK Reloaded: Towards a working model of interactive documentary. Journal of Media Practice, 8(3), 325-339. https://doi.org/10.1386/jmpr.8.3.325_1
• Gifreu, A. (2011). The interactive documentary. Definition proposal and basic features of the new emerging genre. Mcluhan Galaxy Conference Proceedings, (pp. 367-378). https://www.researchgate.net/publication/334644135_The_interactive_documentary_Definition_proposal_and_basic_features_of_the_ new_emerging_genre adresinden alındı.
• Grierson, J. (1968). Belge Filmin Bas İlkeleri. (Cev: A. Göktürk). Türk Dili Sinema Özel Sayısı. 196 (Ocak), 343-347.
• Gündeş Öngören, S. (1991). Belgesel Filmin Yapısal Gelişimi. Der Yayınları.
• Hight, C. (2021). Ciddiyetin Ötesinde: Belgesel Sapmaları. (S. Salman Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (383-396). Ayrıntı Yayınları.
• Jenkins, H. (2016). “Cesur Yeni Medya” Teknolojiler ve Hayran Kültürü. İletişim Yayınları.
• Köylü, D. (2014). Belgesel Sinemanın Ortaya Çıkışı ve Belgesel Sinemada İlk Eğilimler. Özgür İpek (Ed.), Tanıklıklar Sineması Belgesel Sinema Üzerine içinde (3-35). Agora Kitaplığı.
• Kutay, U. (2009). Gerçeği Öldüren Kamera. Es Yayınları.
• Musser, C. (2021). Tarihyazım Problemleri: Kuzeli Nanook Öncesinde Belgesel Geleneği. (S. Salman Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (243-259). Ayrıntı Yayınları.
• Mükerrem, Z. (2007). Sinema Gerçek-Gerçek Sinemada Sanatçı Kimliği ve Küreselleşme. Ömer Tuncer, Uğur Kutay, Nazmi Ulutak (Ed.), Belgesel Sinema içinde (266-268). Belgesel Sinemacılar Birliği.
• Mükerrem, Z. (2016). Belgesel Estetiği Üzerine Düşünceler. Literatürk Yayınevi.
• Nichols, B. (2017). Belgesel Sinemaya Giriş. (D. Eruçman Çev.). Boğaziçi.
• Öngen, O. (2021). Belgesel Sinemada Sınıflandırma Sorunu. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (50), 409-433.
• Rotha, P. (2000). Belgesel Sinema. (İ. Şener Çev.). İzdüşüm Yayınları.
• Saunders, D. (2018). Belgesel. (Çev: Ali Nejat Kanıyaş Çev.). Kolektif Yayınevi.
• Tasa Yurtsever, U. B., & Taneri, E. (2022). Etkileşimli Belgesellerde Kullanıcı Deneyimi ve Gerçeklik Algısı. Tykhe Sanat Ve Tasarım Dergisi, 7(13), 223-246. https://doi.org/10.55004/tykhe.1133886
• Teksoy, R. (2012). Rekin Teksoy'un Ansiklopedik Sinema Terimleri Sözlüğü. Oğlak Yayıncılık.
• Ulutak, N. (2002a). Cinema-Verite (Sinema-Gerçek) Belgesel Akımı Nedir? Sorusuna Direct-Cinema (Doğrudan Sinema) Belgesel Akımı ile Karşılaştırarak Verilebilecek Olası Yanıtlardan Biri. 1, Güz 2002, BSB Sinema Eseri Sahipleri Birliği Yayını.
• Vertov, D. (2007). Sine-Göz. (A. Ergenç Çev.). Agora Kitaplığı.
• Winston, B. (2021). Giriş: Belgesel Sinema. (S. Salman Çev.). Brian Winston (Ed.), Belgesel Sinema Kitabı içinde (35-82). Ayrıntı Yayınları.