CHRISTOPHER NOLAN SİNEMASINDA MODERNİTENİN SAVUNUSU VE POSTMODERNİTENİN DÜŞMANLAŞTIRILMASI: TENET ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 27 - 53, 29.11.2024

Emre Doğan

https://doi.org/10.47107/inifedergi.1420380

Öz

Memento (2000), The Dark Knight Trilogy (2005, 2008, 2012), Inception (2010), Interstellar (2014) ve Oppenheimer (2023) gibi filmleriyle gişe rekorları kıran yönetmen Christopher Nolan, 2000’li yılların en popüler sinema yaratıcılarındandır. Liberal düzenin kurtarılması ve/veya yeniden tesis edilmesi, geleceğin güvence altına alınarak insanlığa duyulan inancın tazelenmesi ve ‘gerçek adalet’in yerini bulması gibi tema ve kurguları çeşitlendirerek işleyen Nolan, hikayelerini temelde bilimkurgu, aksiyon ve gerilim gibi türlerin gerekliliklerine uygun bir biçimde aktarmaktadır. Bilimi, bilimsel bilgiyi ve yöntemi temel gerçeklik ve hatta kurtuluş aracı olarak gören, batı liberalizminin eldeki en muteber düzen olduğunu savunan ve büyük anlatılar peşinde koşarak modernitenin ve modern zihniyet dünyasının savunusuna girişilen Nolan’ın filmlerinde bunların karşısına düşman olarak –modern bir bakış açısının izleğinden- postmodernitenin, postmodern zihniyetin ve bu zihniyetin edimlerinin konumlandırıldığı görülmektedir. The Dark Knight Trilogy’de Joker ve Bane gibi karakterlerin kurduğu/kurmaya çalıştığı düzeni, Interstellar’da insanlığın teslim olduğu distopyayı ve bu distopyadan kurtulmak için geliştirilen sözümona çözümü ve/veya Dunkirk’te Naziler’in işgal durumunu geçicilik, kaos, parçalanmış gerçeklik, şizofrenikleşme ve bilimsel bakış karşıtlığı temelinde postmoderniteyle ilişkilendiren ve bu kavramlar üzerinden postmodernite/postmodern düşünce eleştirisi yapan Nolan, bu zihinsel kurulumunu 2020 yılında vizyona giren filmi Tenet’te de açıkça belli ederek bir kere daha modernitenin savunusuna girişmiştir.

Bu çalışma, modernite savunusu yaparken postmodern aklı eleştirdiği ve hatta düşmanlaştırdığı öne sürülen Christopher Nolan’ı ve filmografisini 2020 yılında vizyona giren Tenet filmi üzerinden, modernite-postmodernite temelinde değerlendirmeyi ve bu film özelinde, Nolan sinemasında bu iki kavramın konumlandırılma biçimini kavramayı hedeflemektedir. Çalışmada deskriptif yöntem kullanılmış, film çözümlemesinde ise ideolojik, sosyolojik ve tarihsel film eleştirisi yaklaşımlarından oluşan bir kümülasyondan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Christopher Nolan, modernite, postmodernite, Tenet

Etik Beyan

Bu çalışma, 11-12 Kasım 2021 tarihinde gerçekleşen 3. ULUSLARARASI SİNEMA VE GENÇLİK KONGRESİ'nde Arş. Gör. Okan Kırbacı ile birlikte sunulan "Christopher Nolan’ın Bilimkurgu Filmlerinde Modernitenin Savunusu ve Postmodernitenin Düşmanlaştırılması: Tenet Örneği" isimli bildiri özetinden genişletilerek hazırlanmıştır. Çalışmayla ilgili Arş. Gör. Okan Kırbacı'dan gerekli tüm izinler alınmıştır.

Teşekkür

Çalışma kapsamında verdiği destek için kardeşim Erdem Doğan'a ve Arş. Gör. Eda Türkay'a teşekkürlerimi sunarım.

DEFENSE OF MODERNITY AND THE ENEMIZATION OF POSTMODERNITY IN CHRISTOPHER NOLAN’S FILMS: THE EXAMPLE OF TENET

Öz

Director Christopher Nolan is one of the most popular cinema creators of the 2000s, breaking box office records with films such as Memento (2000), The Dark Knight Trilogy (2005, 2008, 2012), Inception (2010), Interstellar (2014) and Oppenheimer (2023). Nolan diversifies themes and fictions such as the rescue and/or re-establishment of the liberal order, securing the future and restoring faith in humanity, and the fulfilment of 'true justice', basically conveying his stories in accordance with the requirements of genres such as science fiction, action and thriller. In Nolan's films, which see science, scientific knowledge and method as the fundamental reality and even a means of salvation, that defend western liberalism as the best available order, and attempt to defend modernity and the world of modern mentality by pursuing grand narratives, it is seen that postmodernity, postmodern mentality and the acts of this mentality are positioned as the enemy against them -followed by a modern point of view-. From the order established/attempted to be established by characters such as Joker and Bane in The Dark Knight Trilogy, to the dystopia that humanity has surrendered to and the so-called solution developed to get rid of this dystopia in Interstellar, and/or to the transience, chaos, fragmented reality of the Nazi occupation in Dunkirk, Nolan, who associates postmodernity with postmodernity on the basis of schizophrenicisation and anti-scientific view and criticises postmodernity/postmodern thought through these concepts, has once again embarked on the defence of modernity by clearly demonstrating this mental setup in his film Tenet, which was released in 2020.

This study aims to evaluate Christopher Nolan and his filmography, which is claimed to criticise and even antagonise the postmodern mind while defending modernity, on the basis of modernity-postmodernity through the film Tenet, released in 2020, and in the context of this film to grasp the way these two concepts are positioned in Nolan's cinema. The descriptive method is used in the study, and a cumulation of ideological, sociological and historical film criticism approaches is used in film analysis.

Anahtar Kelimeler

Christopher Nolan, modernity, postmodernity, Tenet

Kaynakça

• Alova, E. (2017). Latince Türkçe sözlük. (8. Baskı). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Arda, E., Kılıçgedik, N., Bakan, S., Bakan, İ. ve Kemer, B. (2003). Sosyal bilimler el sözlüğü. (1. Baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Atayman, V. (2004). Postmodern “kurtarıcılar”. (1. Baskı). İstanbul: Donkişot Yayınları.
• Bauman, Z. (2011). Postmodern etik. (2. Baskı). (Çev. A. Türker). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bilgili, M. Y. (2017). Modernizm ve postmodernizm ekseninde insan-çevre ilişkileri. Sobider. 4 (10), 504-519.
• Blight, D. W. (2015). Bellek patlaması: Neden ve neden şimdi?. P. Boyer ve J. V. Wertsch (Ed.), Zihinde ve kültürde bellek. (s. 301-309). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Connor, S. (2015). Postmodernist kültür: Çağdaş olanların kuramına bir giriş. (3. Baskı). (Çev. D. Şahiner). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çelik, G. E. (2023). Kolektif belleğin modern ve postmodern fazları: Karşılaştırmalı bir analiz. Akademik Açı. 3 (2), 5-30.
• Çiğdem, A. (2017). Aydınlanma düşüncesi. (1. Baskı). İstanbul: Dedalus Kitap.
• Doğan, E. (2023). Bilimin sineması: Postmodern bilim, bilimkurguyu nasıl değiştirdi?. (1. Baskı). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Doğan, E. (2020). Bilimin önderliğinde daha iyi bir dünya arayışı: Popperci bakış açısıyla Interstellar filminin değerlendirmesi. Sanat ve Tasarım Dergisi, 26, 373-393.
• Eagleton, T. (2011). Postmodernizmin yanılsamaları. (2. Baskı). (Çev. M. Küçük). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Featherstone, M. (2013). Postmodernizm ve tüketim kültürü. (3. Baskı). (Çev. M. Küçük). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fukuyama, F. (2012). Tarihin sonu ve son insan. (3. Baskı). (Çev. Z. Dicleli). İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Funk, R. (2013). Ben ve biz: Postmodern insanın psikanalizi. (3. Baskı). (Çev. Ç. Tanyeri). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Giddens, Anthony (2016). Modernliğin sonuçları. (7. Baskı). (Çev. E. Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Goh, R. B. H. (2022). Christopher nolan: filmmaker and philosopher. (1. Baskı). London: Bloomsbury Academic.
• Harvey, D. (2010). Postmodernliğin durumu. (5. Baskı). (Çev. S. Savran). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hassan, I. (2019). Orpheus’un parçalanışı: Postmodern bir edebiyata doğru. (1. Baskı). (Çev. E. Aras). Ankara: Hece Yayınları.
• Heller, A. ve Feher, F. (1993). Postmodern politik durum. (1. Baskı). (Çev. Ş. Argın ve O. Akınhay). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Hill-Parks, E. (2015). Developing an auteur through reviews: The critical surround of Christopher Nolan. In J. Furby & S. Joy (Ed.), The cinema of Christopher Nolan: Imagining the impossible, (p. 17-30). New York City: Columbia University Press.
• Hobsbawm, E. (1996). Kısa 20. yüzyıl 1914-1991: Aşırılıklar çağı. (1. Baskı). (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Jeanniere, A. (2000). Modernite nedir?. M. Küçük (Ed.), Modernite versus postmodernite. (s. 95-107). (Çev. N. Tutal). Ankara: Vadi Yayınları.
• Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi: kuramsal çerçeve ve sinemamızdan örnek çözümlemeler. (1. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Keleş, B. Ş. (2023). Christopher Nolan arketipleri. (1. Baskı). Eskişehir: Dorlion Yayınları.
• Kellner, D. (2001). Popüler kültür ve postmodern kimliklerin inşası. (Çev. G. Seçkin), Doğu Batı Düşünce Dergisi, 4(15), 187-219.
• Kişmir, G. (2019). Almanya’da II. dünya savaşı sonrası yaşanan bellek patlamasına tarihî bakış. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 41, 49-62.
• Knepp, D. (2017). Remembering, reminding, and forgetting with Leonard Shelby. In J. T. Eberl & G. A. Dunn (Ed.), The philosophy of Christopher Nolan, (p. 117-124). Lanham, Maryland: Lexington Books.
• Knight, D. and McKnight, G. (2017). “Are you watching closely?”: Narrative comprehension in Nolan’s early films. In J. T. Eberl & G. A. Dunn (Ed.), The philosophy of Christopher Nolan, (p. 101-114). Lanham, Maryland: Lexington Books.
• Küçük, M. (2000). Postmodernin modern karakteri ya da dönemleştirmenin ironisi. M. Küçük (Ed.), Modernite versus postmodernite. (s. 21-54). Ankara: Vadi Yayınları.
• Küpçü, K. (2014). Bilimkurgunun alt türleri, www.kayipdunya.com/kayra/bilimkurgunun-alt-turleri, Erişim Tarihi: 08.01.2024.
• Latour, B. (2008). Biz hiç modern olmadık. (1. Baskı). (Çev. İ. Uysal). İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
• Lyotard, F. (2013). Postmodern durum. (1. Baskı). (Çev. İ. Birkan). İstanbul: Bilgesu Yayıncılık.
• Martin-Jones, D. (2014). Sinemada hareket-imajlar, zaman-imajlar ve melez-imajlar. D. Sutton ve D. Martin-Jones (Ed.), Yeni bir bakışla, Deleuze. (s. 109-122). (Çev. M. Özbank ve Y. Başkavak). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Mcgowan, T. (2012). The fictional Christopher Nolan. (1. Baskı). Austin, Texas: University of Texas Press.
• Narlı, M. (2009). Postmodern roman ve modern gerçekliğin yitimi. Türkbilig, 18, 122-132.
• Nash, J. R. (1976). Darkest hours. (1. Baskı). New York City: Pocket Books.
• Olivier, B. (2014). Modernite, modernizm ve postmodernist film: Verhoeven’ın Temel İçgüdü’sündeki yüzeysellikler. S. Büyükdüvenci ve S. R. Öztürk (Ed.), Postmodernizm ve sinema. (s. 37-61). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Oskay, Ü. (1994). Çağdaş fantazya. (1. Baskı). İstanbul: Der Yayınları.
• Popper, K. R. (2016). Daha iyi bir dünya arayışı. (4. Baskı). (Çev. İ. Aka). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Prigogine, I. ve Stengers, I. (1996). Kaostan düzene. (1. Baskı). (Çev. S. Demirci). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Russell, J. (2023). The political Christopher Nolan liberalism and the anglo-american vision. (1. Baskı). Lanham, Maryland: Lexington Books.
• Sarup, M. (2004). Post-yapısalcılık ve postmodernizm. (2. Baskı). (Çev. A. Güçlü). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Sim, S. (2000). Derrida ve tarihin sonu. (1. Baskı). (Çev. K. H. Ökten). İstanbul: Everest Yayınları.
• Sokal, A & Bricmont, J. (2002). Son moda saçmalar: Postmodern aydınların bilimi kötüye kullanmaları. (1. Baskı). (Çev. M. Baydur ve O. Onaran). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sokal, A. (2011). Şakanın ardından: Postmodernizmin bilimsel, felsefi ve kültürel eleştirisi. (1. Baskı). (Çev. G. Eryılmaz). İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Whitehead, A. N. (2018). Bilim ve modern dünya. (1. Baskı). (Çev. S. Çalcı). İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Whitney, A. (2015). Cinephilia writ large: IMAX in Christopher Nolan’s the dark knight and the dark knight rises. In J. Furby & S. Joy (Ed.), The cinema of Christopher Nolan: Imagining the impossible, (p. 31-43). New York City: Columbia University Press.
• Wikipedia (2024). We shall fight on the beaches, https://en.wikipedia.org/wiki/We_shall_fight_on_the_beaches, Erişim Tarihi: 09.01.2024.