AFGAN SAVAŞI VE SOVYET ORTA ASYASI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 181 - 190, 01.06.2017

Orhan Yazıcı

Öz

Psikolojik sözleşme;
işgörenlerin zihinlerinde şekillenen ve örgüt ile kendileri arasında var
olduğuna inandıkları yükümlülükler ile beklentileri kapsayan ve yazılı olarak
ifade edilmeyen üstü kapalı algısal sözleşmelerdir. Örgütün, bireyin psikolojik
sözleşmesi içindeki herhangi bir yükümlülüğünü yerine getirmemesi, birey
tarafından psikolojik sözleşme ihlali olarak algılanmaktadır. İhlal algısı
olumsuz çalışan davranışlarına neden olmaktadır. Bu davranışlardan biri,
çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışlarını geri çekmeleridir. Örgütsel
başarı için gerekli olan örgütsel vatandaşlık davranışı; biçimsel iş
tanımlarının ötesine geçen ve örgütün biçimsel ödül sisteminde doğrudan ve açık
bir biçimde tanımlanmayan, ancak bir bütün olarak örgütün etkili ve verimli
çalışmasına yardımcı olan, gönüllülüğe dayalı bireysel davranışlar olarak
tanımlanmaktadır.

Çalışmanın amacı;
psikolojik sözleşme ihlallerinin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerinde
yordama gücü (etkisi) olup olmadığını belirlemektir. Ayrıca katılımcıların
demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim seviyesi, iş
tecrübesi, unvan ve görev yaptığı üniversite) ile araştırma değişkenleri
arasında anlamlı farklılıklar bulunup bulunmadığını belirlemek ve de ülkemizde
eğitim ve öğretim hizmetlerinin kilit aşamalarından olan üniversitelerde farklı
bölgelerde görev yapan akademisyenlerin, psikolojik sözleşme ihlali algıları ve
örgütsel vatandaşlık davranışı seviyeleri ile ilgili durum tespiti yapmaktır.
Farklı bölgelerde (Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu) yer alan sekiz ayrı
üniversitede görev yapan akademik personele anket uygulanmıştır. Psikolojik
sözleşme ihlali ile örgütsel vatandaşlık davranışı ve alt boyutları arasındaki
ilişkiye bakıldığında; psikolojik sözleşme ihlalinin genel olarak örgütsel
vatandaşlık davranışını negatif yönlü ve anlamlı olarak yordama gücüne sahip
olduğu görülmüştür. Psikolojik sözleşme ihlali ile örgütsel vatandaşlık
davranışının alt boyutlarının etkileşimine bakıldığında ise; özgecilik
(altruism) hariç bütün alt boyutların psikolojik sözleşme ihlalinden negatif
yönde ve anlamlı bir şekilde etkilendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Sözleşme, Psikolojik Sözleşme İhlali, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı

Kaynakça

• Acar, A.Z. (2006). Örgütsel Yurttaşlık Davranışı: Kavramsal Gelişimi İle Kişisel ve Örgütsel Etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 7(1): 1-14.
• Acquaah, M. (2004). Human Factor Theory, Organizational Citizenship Behaviors: An Integration of Theoretical Constructs And Suggestions For Measuring The Human Factor.
• Review Of Human Factor Studies. 10 (1): 118-151 Allison, B.J., Voss, R.S. ve Dryer, S. (2001).
• Student Of Classroom and Career Success: The Rol of Organizational Citizenship Behavior. Journal of Education for Bısiness. May/June: 282-288.
• Anderson, N. ve Schalk, R. (1998). The Psychological Contract in Retrospect and Prospect. Journal of Organizational Behavior.19: 637-647 Argyris, C. (1960). Understanding Organizational Behavior. USA: The Dorsey Press.
• Arslan, F.K. , Boylu, Y. (2014). Örgütsel Sinizm ve Psikolojik Sözleşme İhlali Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma.
• Journal of Recreation and Tourism Research, 1(2): 33-45.
• Atalay, C.G. (2010). Personel Güçlendirme ve Örgütsel Vatandaşlık Bağlamında İnsan Kaynakları Yönetimi. Ankara: Detay Yayıncılık., Aykanat, Z. (2014). Psikolojik Sözleşmenin İhlal Algısında Örgütsel Adaletin Etkisi ve Etik Liderin Aracı Değişken Olarak Rolü: Kalkınma Ajanslarında Uygulama. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AZİZ, A. (2008). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Basım, H.N. ve Şeşen H. (2006). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği ve Karşılaştırma Çalışması. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 61(4): 83-101 Bolat, O.İ.ve Bolat, T. (2008). Otel İşletmelerinde Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(19): 75-94.
• Bolat, İ., O., Bolat, T., Aytemiz, S., O.(2009). Güçlendirici Lider Davranışları ve Örgütsel Vatandaşlık DavranışıArasındaki İlişkinin Sosyal Mübadele Kuramından Hareketle incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12(21): 215-239.
• Bülbül, H. ve Demirer, Ö. (2008). Hizmet Kalitesi Ölçüm Modelleri SERVQUAL ve SERPERF’in Karşılaştırmalı Analizi.
• Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20: 181-198 Büyüköztürk, Ş. (2006), Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Çetin, M.Ö. (2004). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Çetinkaya, F.F. (2014). Hizmet İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme İhlalleri ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: Kapadokya Bölgesi 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Deluga, R.J. (1994). Supervisor Trust Building, Leader- Member Exchange and Organizational Citizenship Behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology. 67: 315-326.
• Dikili, A. (2012). Psikolojik Sözleşme İle İş Tatmini İlişkisi: Bir Örnek Olay Çalışması. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdem, H. (2016). Özel Banka Çalışanlarında Psikolojik Sözleşme İhlalleri İle Örgütsel Adalet Etkileşimi: Elazığ İlinde Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi. 8(1): 1-18 Eryürek, H.E. (2010).
• Demografik Değişkenlere Göre Çalışanların Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans
• Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gençtürk, O., C. (2005). Algılanan Sosyal Desteğin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerine Etkisi Bir Vaka Çalışması.
• YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi.
• İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gouldner.A.W. (1960). The Norm Of Reciprocity: A Preliminary Statement. American Sociological Review. 25 (2): 160-178. Guest, David E.. The Psychological Contract and Good Employment Relations, King‘s College, London, 2007, http://www.lrc.ie/documents/symposium04/davidguest.ppt#257,1 (Erisim Tarihi: 14.06.2015).
• Güven, M. (2006). Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Bilimler Enstitüsü.
• İşçi, E. (2010). Psikolojik Sözleşme İhlalinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisinde Güvenin Rolü. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Jacqueline A.M. ve Shapiro, C. (2002). A Psychological Contract Perspective on Organizational Citizenship Behavior. Journal of Organizational Behavior. 23: 927-946.
• Johnson, R.A. ve Wichern, D.W. (2002). Applied Multivaried Statistical Analysis, 5th Ed. USA: Pearson Education Int Keleş, Y. (2009). İşgörenlerin Eğitim Düseylerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kendirligil, S. (2006). Çalışanların Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Sergilemeleri Eğilimleri Üzerinde Kültürün Etkisi.
• YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kickul, J. (2001). When Organizations Break Their Promises: Employee Reactions to Unfair Processes and Treatment. Journal of Business Ethics. 29: 289-307.
• Köse, S., Kartal, B. ve Kayalı, N. (2003). Örgütsel vatandaşlık Davranışı ve Tutuma İlişkin Faktörlerle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi. 20: 1-19.
• Lo, S. ve Aryee, S. (2003). Psychological Contract Breach in a Chinese Context: An Integrative Approach. Journal of Management Studies. 40(4): 1005-1020.
• Meydan C. ve H., Şeşen H. (2011). Yapısal Eşitlik Modellemesi Amos Uygulamaları, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Mimaroğlu, H. (2008). Psikolojik Sözleşmenin Personelin Tutum ve Davranışlarına Etkileri: Tıbbi Satış Temsilcileri Üzerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Morrison, E.W. ve Robinson, S.L. (1997). When Employees Feel Betrayed: A Model of How Psychological Contract Violation Develops.
• Academy of Management Review. 22(1): 226-256 Nunnally, J. C. (1978). Psychometric Theory (2nd ed.). New York: McGraw-Hill.Organ, Organ, D.W. (1988). Organizational Citizenship behavior: The Good Soldier Syndrome. USA: Lexington Books. Organ, D.W. ve Ryan, K. (1995). A Meta Analytic Review of Attitudinal and Dispositional Predictors of Organizational Citizenship Behavior. Personnel Psychology. 48: 775-802.
• Organ, D.W. & Lingl, A. (1995) Personality, satisfaction and organizational citizenship behavior. The Journal of Social Psychology, 135(3): 339–350.
• Özkeçeli, B.Ç. (2005). The Effect of Communication in The Reduction of Perception of Violation in Psychological Contract.
• Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özler, D. Ve Ünver, E. (2012). Psikolojik Sözleşmenin iş Tatmini Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi. İİBF Dergisi. 17(2): 325-351.
• Öztürk, S.Ö. (2010). Psikolojik Sözleşmenin Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Üzerindeki Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Podsakoff, P.M. ve Mackenzie, S.B. (1994). Organizational Citizenship Behaviors Ans Sales Unit Effectiveness. Journal of Marketing Research. 31: 351-363.
• Restubog, S.L.D., Bordiaw, P. ve Tangz, R. L. (2006). Effects of Psychological Contract Breach on Performance of IT Employees: The Mediating Role of Affective Commitment.
• Journal of Occupational and Organizational Psychology. 79: 299-306 Restubog, L.D., Bordia, P. ve Tang, R.L. (2007). Behavioural Outcomes of Psychological Contract Breach in a Non-Western Culture: The Moderating Role of Equity Sensitivity. British Journal of Management. 18: 376-386.
• Restubog, S. D. L. ve Bordiaw, P. (2006). Workplace Familism and Psychological Contract Breach in the Philippines. Applied Psychology An International Review. 55: 563-585.
• Robinson, S.L. ve Morrison, E.W. (1995). Psychological Contracts and OCB: The Effect of Unfulfilled Obligations on Civic Virtue Behavior. Journal of Organizational Behavior. 16: 289-298.
• Robinson, S.L. ve Morrison, E.W. (1995). Psychological Contracts and OCB: The Effect of Unfulfilled Obligations on Civic Virtue Behavior. Journal of Organizational Behavior. 16: 289-298 Robinson, S.L.(1996). Trust and Breach of The Psychological Contract. Administrative Science Quarterly. 41: 574-599.
• Robinson, S.L. ve Rousseau, D.M. (1994). Violating The Psychological Contract: Not The Exception But The Norm. Journal of Organizational Behavior. 15(3): 245-259.
• Roehling, M.V. (1997). The Origins and Early Development of The Psychological Contract Construct. Journal of Management History. 3(2): 204-217.
• Rousseau, D.M. (1989). Psychological and Implied Contracts in Organizations. Employee Responsibilities and Rights Journal. 2(2): 121-139.
• Rousseau, D.M. (1998). The 'problem 'of the Psychological Contract Considered. Journal of Organizational Behavior. 19: 665-671.
• Rousseau, D.M. ve Tijoriwala, S.A. (1998). Assessing Psychological Contracts: Issues, Alternatives and Measures. Journal of Organizational Behavior. 19: 679-695.
• Schnake, M. E. Ve Dumler, M.P. (2003). Levels of Measurement and Analysis Issues In Otganizational Citizenship Behaviour Research. Hournal of Occupational and Organziational Psychology. 76: 283-301.
• Schermelleh, E., Karin, M., Helfried, M. H.(2003).
• Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures. Methods of Psychological Research Online. 8(2): 23-74.
• Sels, L., Janssens, M. ve Brande, I.V. (2004). Assessing The Nature of Psychological Contracts : A Validation of Six Dimensions. Journal of Organizational Behavior. 25: 461-488.
• Sezgin, F. (2005). Örgütsel Vatandaşlık Davranışları: Kavramsal Bir Çözümleme ve Okul Açısından Bazı Çıkarımlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 25(1): 317-339.
• Shapiro, J.C. ve Kessler, I. (2000). Consequences Of The Psychological Contract For The Employment Relationship: A Large Scale Survey. Journal of Management Studies. 37(7): 903-930.
• Shore, L.M. ve Barksdale, K. (1998). Examining Degree of Balance and Level of Obligation in The Employment Relationship: A Social Exchange Approach. Journal of Organizational Behavior. 19: 731-744 Smith, C.A., Organ, D.W. ve Near, J.P. (1983). Organizational Citizenship Behavior: Its Nature and Antecedents. Journal of Applied Psychology. 68(4): 653-663 Stamper, C., L., Dyne, L., V. (2001). Work Status and Organizational Citizenship Behavior: A Field Study of Restaurant Employee.
• Journal of Organizational Behavior, 22: 517-536 Tompson, H., B., Werner, J., M. (1997).
• TheImpact of Role Conflict/Facilitation on Core and Discretionary Behaviors: Testing a Mediated Model. Journal of Management.
• 23(4): 583-601 Turnley, W.H. ve Feldman, D. (2000). Re-Examining the Effects of Psychological Contract Violations: Unmet Expectations and Job Dissatisfaction as Mediators. Journal of Organizational Behavior. 21: 25-42.
• Turnley, W., H., Bolino, M. C., Lester, Scott W., Bloodgood, J. M. (2003). The Impact of Psychological Contract Fulfillment on the Performance of In-role and Organizational Citizenship Behaviors. Journal of Management. 29: 187-206 Tükeltürk, Ş., Perçin, N. ve Güzel , B. (2012). Psikolojik Kontrat İhlal Algısı ile Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Otel İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi. 10(20): 93-110.
• Vey, M. A. ve Campbell, J. P. (2004). ln-Role or Extra-Role Organizational Citizenship Behavior: Which Are We Measuring. Human Performance. 17(1): 119-135.
• Wanxian, Li ve Wan Weiweu. (2007). A Demographic Study on Citizenship Behavior as in-role Orientation. Personality and Individual Differences. 42:.225–234.
• Williams, S., Shiaw, W. T. (1999). Mood and Organizational Citizenship Behavior: The Effects of Positive Affect on Employee OCB Intentions. The Journal of Psychology, 133(6): 656- 668.
• Williams, S., Pitre, R., Zainuba, M. (2002). Justice and Organizational Citizenship Behavior Intentions: Fair Rewards Versus Fair Treatment. The Journal of Social Psychology. 142(1): 33-44.
• Wood, J., W., J., Zeffane, R.M., Chapman. J. Froomholtz, M. ve Morrison, V. (2004). Organizational Behaviour : A Global Perspective. Australia: Wiley.
• Yeşiltaş, M. ve Keleş, Y. (2010). Otel İşletmesi İşgörenlerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının Demografik Özelliklerine Göre Karşılaştırılması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 36: 113-132.
• Yiğit, İ. (2015). Psikolojik Sözleşme İhlal Algısı ve İş Tatmini İlişkisi: İstanbul Avrupa Yakası Endüstri Meslek Lisesi Öğretmenleri Üzerine Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi. 1(43): 119-144
• Zhao,H., Wayne,S.J.,Glibkowski, B.C., Bravo, J. (2007).
• The Impact of Psychological Contract Breach on Work-Related Outcomes: A Meta –Analysis. Personnel Psychology. 60: 647-680.