OSMANLI SON DÖNEMİNDE BERBERLİK

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 396 - 408, 31.12.2022

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.54282/inijoss.1135743

Cited By: 1

Öz

Saç ve sakalların kesilip düzenlenmesi insan ihtiyaçlarındandır. Osmanlı toplumunda bu ihtiyacı karşılamak amacıyla, Kanuni döneminde ortaya çıkan kahvehanelerin bir köşesi berberlere ayrılmıştı. Ayrıca seyyar olarak hizmet veren berberler de bulunmaktaydı. Tarihi süreçte kahvehanelerin yasaklanmasıyla müstakil berber dükkanları ortaya çıkmıştır. Bu çalışma genel olarak XIX. yüzyıl ile XX. yüzyıl başlarını kapsamakta olup Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri ile ikinci el kaynaklardan faydalanılmıştır. Söz konusu dönemdeki berber dükkanlarının ne tarz mekanlar olduğu, berberlerin günümüzde de bilinen hizmetlerinin yanı sıra sağlık alanındaki faaliyetlerinin nelerden oluştuğu üzerinde durulmaktadır. Ayrıca toplum ve devletin berberlerin sağlık alanındaki faaliyetlerine nasıl yaklaştığı incelenmektedir. Çalışmanın sonunda berberlerin saç ve sakal tıraşı yanında diş çekme, hacamat yapma, sünnet etme gibi cerrahi operasyonlar yaptıkları, hasta muayene ederek tedaviler uyguladıkları ortaya çıkarılmıştır. Berberlerin sağlık alanındaki çalışmalarının toplum tarafından kabullenilmiş olmasına rağmen herhangi bir tıp eğitimi almadan bu hizmetleri yerine getirmelerinden dolayı insanların çeşitli zararlara uğradıkları tespit edilmiştir. Tedavi olmak amacıyla berberlere başvuran insanların zarar görmeleri üzerine devletin, bir takım düzenleyici ve denetleyici tedbirler aldığı görülmüştür. Bu tedbirler kapsamında tıbbiye mezunu olmayanların doktor gibi hasta muayene ederek tedaviler uygulaması yasaklanırken, diş çekme, sünnet etme, hacamat yapma gibi tıbbi konularda hizmet vermek isteyen berberlere imtihandan geçmek şartıyla izin verilmeye başlandığı açığa çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Berber, Diş çekme, Sünnet etme, Tıbbi Müdahale

BARBERING DURING THE LATE ERA OF THE OTTOMAN EMPIRE

Öz

Hair and beard-cutting and styling is a basic human needs. In order to address this demand in Ottoman society, a part of the coffeehouses that emerged during the Kanuni period was reserved for barbers. There were also barbers serving as mobile barbers. With the prohibition of coffee houses, standalone barber shops have emerged in the historical process. The present study mainly spans the nineteenth and the early twentieth century, and the Ottoman Archive documents of the Presidency of the State Archives and second-hand sources were utilized. It focuses on what kind of places the barber shops in question were at the time and what the barbers' practices in the field of health consisted of in addition to the services known today. Moreover, the study investigates the approaches of society and the state toward barbers' practices in the field of health. At the conclusion of the study, it was revealed that barbers performed surgical procedures such as tooth extraction, cupping, and circumcision, in addition to hair and beard shaving, and administered treatments by examining patients. Although the barbers' practices in the field of health have been recognized by society, it has been determined that people were harmed due to their lack of medical expertise when performing these services. It has been observed that the state has adopted regulatory and supervisory measures after people who apply to barbers for treatment were harmed. Within these measures, it was revealed that non-medical graduates were forbidden from examining patients and administering treatments like doctors; however, barbers intending to offer medical services such as tooth extraction, circumcision, and cupping were permitted, provided they passed the exam.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Barber, Tooth extraction, Circumcision, Medical intervention

Kaynakça

• Aksu, F.A. (1996).Geleneksel Erkek Berberliği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, Kılıçaslan Matbaacılık
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi).A.}MKT.(Sadaret Mektubi Kalemi Belgeleri) 89/30. BOA.A.}MKT.DV. (Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Yazışmalarına Ait Belgeler )39/75.
• BOA.A.}.MKT. (Sadaret Mektubi Kalemi Belgeleri) MHM. (Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri) 216/100.
• BOA.A.}MKT.MVL. (Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ Yazışmalarına Ait Belgeler)70/41.
• BOA.A.}MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı). 69/28.
• BOA.A.}MTZ.(04).( Sadaret Eyalet-i Mümtaze Bulgaristan Evrakı) 174/8.
• BOA.DH.İD. (Dahiliye Nezareti İdare Evrakı) 48/44.
• BOA. DH.MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi) 414/5, 753/69, 1231/91, 1257/11, 1621/4, 1659/87, 1814/150, 2544/96.
• BOA.İ.DH. (İrAde - Dahiliye )1235/96721.
• BOA.İ.MVL. (İrade Meclis-i Vala Belgeleri) 265/10070, 321/13637, 265/10070.
• BOA.MB.İ. (Mabeyn-İrade Belgeleri)109/209.
• BOA. Y.PRK.ŞH. (Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzatı) 4-68.
• BOA.ZB (Zaptiye Nezareti Belgeleri) 40/41, 40/59, 347/64, 347/95).
• Canatar, Mehmet (2002). Kethüda. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25,
• Gedikler, H.G., Saadet T. (2019). Osmanlı’dan Günümüze İzmir Kahvehane Kültüründen Kesitler, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 10 (2), 55-82, 10.18354/esam.555596
• Göktaş, H. (2014). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hekim Hasta İlişkileri ve Diplomasız Hekimler, Hıstory Studies, 6 (6), 99-105
• Kıa, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, Pozitif Yayınları, İstanbul
• Koçu, R.E. (2002).Tarihte İstanbul Esnafı, İstanbul, Doğan Kitapçılık
• Ünver, A.S. (1967). Ressam Ali Rıza Beye Göre Yarım Asır Önce Kahvehanelerimiz ve Eşyası, Ankara Sanat Yayınları,
• Memalik-i Mahruse-i Şahanede Tababet-i Belediye İcrasına Dair Nizamname, Düstur, 1 /2, s. 814-816, Matbaa-i Amire ,
• Özdemir, M. (2016). Osmanlı Fetva Mecmualarında Tıp, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
• Perk, H. (2017). Mahallemizin İlk Sağlıkçıları: Berberler, Kültür Sanat Basımevi, İstanbul
• Turna N. (2012). Ondokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’da Berber Olmak, Berber Kalmak, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı: 9, 171-188
• Yücel, Y. (1992). Osmanlı Ekonomi Kültür Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak Es’ar Defteri (1640 Tarihli). Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
• Zorlu, S.E. (2017). Osmanlı Tıp Hukuku, Ankara, Adalet Yayınevi
• Zorlu, S.E. (2017). İslam ve Osmanlı Hukukunda Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki Sorumluluk, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü