TURKISH PRESS FROM THE DECLARATION OF THE REPUBLIC TO THE DEMOCRAT PARTY POWER

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 627 - 655, 31.12.2024

Nurhan Aydın , Ferhat Acar , Bahar Şentürk Acar

https://doi.org/10.54282/inijoss.1514013

Öz

The first censorship intended to the Turkish Press took place with the Printing Press Regulation dated February 8, 1857, before the establishment of the Republic. With this Regulation, the Turkish press entered a new era. In order to publish a newspaper, some stipulations were imposed; the manuscripts of the newspaper were to be shown before publication and many other stipulations were also introduced. The ordinance remained in force until the Printing Law in 1909. This Ordinance was followed with the Ali Decree issued by the Grand Vizier Ali Pasha in 1867. Though this decree was issued temporarily, no matter which government came to power until 1909, they did not hesitate to use the decree in their own way and censor the press. During the reign of Abdülhamid II, the press entered a period of serious silence, while during the First and Second Constitutional Periods, there was a slight relief on the press. In both the National Struggle and the first period of the establishment of the Republic, the support of the press was given importance, and it was tried to provide support to the newly established state by granting partial freedoms to the press. When the criticisms made with the political and economic problems that emerged during World War II began to target the government, newspaper closure decisions were frequently implemented. The Soviet demands occurring in the new world order were also reflected in the press, and it was seen that both the pro-government and the opposition-supporting press expressed common ideas against the Soviet demands. Although the censorship on the press seemed to be relatively abolished after 1946, the control of the press continued after the criticism of the pro-opposition press. The press was always seen as a tool to direct public opinion and its influence on the transition to a multi-party system cannot be ignored.

Anahtar Kelimeler

Press, Government-Opposition, Censorship, Democrat Party, Newspaper

CUMHURİYETİN İLANINDAN DEMOKRAT PARTİ İKTİDARINA KADAR TÜRK BASINI

Öz

Türk basını ile ilgili ilk sansür henüz Cumhuriyet kurulmadan önce 8 Şubat 1857 tarihli Matbaa Nizamnamesi ile gerçekleşmiştir. Bu Nizamname ile Türk basını yeni bir döneme girmiş, gazete çıkarmak için basım öncesinde gazetenin müsveddelerinin gösterilmesi ve daha birçok şart getirilmiştir. Nizamname 1909 Matbuat Kanununa kadar yürürlükte kalmıştır. Bu Nizamnameyi 1867 tarihli Sadrazam Ali Paşa tarafından çıkarılan Ali Kararnamesi takip etmiştir. Bu kararname geçici olarak çıkarılsa da 1909’a kadar başa geçen hangi hükümet olursa olsun kararnameyi kendisine göre kullanıp basına sansür uygulamaktan geri durmamıştır. II. Abdülhamit döneminde basın ciddi bir suskunluk dönemine girerken I. ve II. Meşrutiyet dönemlerinde basın üzerinde az da olsa bir rahatlama olmuştur. Hem Millî Mücadele hem de Cumhuriyetin kuruluşunun ilk döneminde basının desteğine önem verilmiş, basına kısmi özgürlükler tanınarak yeni kurulan devlete destek sağlanmaya çalışılmıştır. II. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan siyasi ve iktisadi problemlerle birlikte yapılan eleştiriler iktidarı hedef almaya başlayınca sık sık gazete kapatma kararları uygulanmıştır. Yeni dünya düzeninde ortaya çıkan Sovyet istekleri de basına yansımış hem iktidar yanlısı hem de muhalefeti destekleyen basının Sovyet isteklerine karşı ortak fikirler beyan ettikleri görülmüştür. 1946 yılı sonrasında basın üzerindeki sansür nispeten kalkmış gibi görünse de muhalefet yanlısı basının eleştirileri sonrasında basını denetleme durumu devam etmiştir. Basın her daim kamuoyunu yönlendirecek bir araç olarak görülmüş ve çok partili sisteme geçişte etkisi göz ardı edilemeyecek derecede olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Basın, İktidar-Muhalefet, Sansür, Demokrat Parti, Gazete

Etik Beyan

Makalenin yazarı bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da kurum ile finansal ilişkilerinin bulunmadığını dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışmasının olmadığını beyan eder.

Destekleyen Kurum

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• “Başbakan Recep Peker’in Parti Grubundaki Beyanatı”, 27 Ağustos 1947.
• Akşam, “Kabine İtimat Oyu Kazandı”, 27 Ağustos 1947.
• Akşam, “Truman’ın Nutkunun Rusya’da Tesirleri”, 17 Mart 1947.
• Akşam, “Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Muahedesi Uzatılmıyor”, 22 Mart 1945.
• Akşin, S. (2014). Kısa Türkiye Tarihi, Kültür Yayınları, İstanbul.
• Armaoğlu, F. (2009). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul 2009.
• Aydın, A. (2014). “Demokrat Parti’nin Kuruluşu’nun İlk Yıllarında Parti İçinde Meydana Gelen Hizipleşme ve Müstakil Demokratlar Grubu”, Tarih Okulu Dergisi, Y. 7, S. XIX, ss. 269-288.
• BCA, Fon: 30-10-0-0, Kutu: 86, Gömlek: 568, Sıra: 16
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 100, Gömlek: 103, Sıra 14.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 104, Gömlek: 16, Sıra: 12.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 106, Gömlek: 58, Sıra: 15.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 44, Gömlek:25, Sıra: 15.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 95, Gömlek: 57, Sıra: 17.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 96, Gömlek: 98, Sıra: 20.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 96, Gömlek: 99, Sıra:1.
• BCA, Fon:30-18-1-2, Kutu: 46, Gömlek:48, Sıra: 2.
• BCA, Fon:30-18-1-2, Kutu: 92, Gömlek: 85, Sıra: 17.
• BCA, Fon:30-18-1-2, Kutu: 96, Gömlek: 92, Sıra: 12.
• Bulunmaz, B. (2012). “Türk Basının Tarihi İçerisinde Demokrat Parti Dönemi ve Sansür Uygulamaları”, Öneri, C.10, S. 37, s. 203-214.
• Cumhuriyet, “CHP Grubu Toplantısının Akisleri”, 28 Ağustos 1947.
• Dağcı, G. T. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyete Ordu Siyaset İlişkisi, İlgi Yayınları, İstanbul.
• Er, T. (2003). Türkiye’de Basın Yayın ve Tanıtma, Ümit Yayıncılık, Ankara.
• Eraslan, C. (1998). “Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayatın Kurulmasında Bir Dönüm Noktası: 12 Temmuz 1947 Beyannamesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, S. 22.
• Gönlübol, M. (1996). (Edt.), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Güner, D. (2015). Sansür ve İktidar Cumhuriyet Dönemi Tehdit Algıları, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Güngör, S. (2010). “14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, ss. 193-208.
• Gürkan, N. (2000). Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın (1945-1950), İletişim Yayınları, İstanbul.
• İskit, S. R. (2000). Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Kabacalı, A. (2000). Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, Literatüer Yayıncılık, İstanbul.
• Kaya E., Ayşe E. (2010). “Cumhuriyet Gazetesi’nin Kuruluşundan Günümüze Kısa Tarihi”, İletişim Fakültesi Dergisi.
• Koloğlu, A. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayın Dağıtım, İstanbul.
• Koloğlu, A. (1993). Türk Basını Kuvay-ı Milliye’den Günümüze 70. Yılında Cumhuriyet Basını, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Makal, A. (2008). “Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963”. https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/199435/1/ECOBARCE242.pdf
• Özsever, A. (2004). Tekelci Medyada Örgütsüz Gazeteci, İmge Kitabevi Yayıncılık, Ankara.
• Parmaksızoğlu, A. (1959). Türk Gazetecilik ve Basın Tarihi, Dünya Haberler Ajansı Neşriyatı, İstanbul.
• Sakal, F. (2008), Çok Partili Döneme Geçişte Tek Partinin Muhalefet Anlayışı, Etüt Yayınları, Samsun.
• Sarıbay, A. Y. (2001). Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Yayıncılık, İstanbul.
• Son Posta, “34 Milletvekili Peker Hükümetine Muhalif Oy Verdi”, 27 Ağustos 1947.
• Son Posta, “CHP’de Tarihi Bir Hadise”, 27 Ağustos 1947, s.7.
• Son Posta, “Hükümetten Yana Olanlar Fikir Ayrılığından Şikayetçi”, 26 Ağustos 1947.
• Şahhüseyinoğlu, H. N. (2005). Dünden Bugüne Düşünceye ve Basına Sansür, Ürün Yayınları, Ankara.
• Şahin, E., Tunç, B. (2015). “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve DP-CHP Siyasi Mücadelesi (1945-1947)”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, C. 1, S. 2, s. 31-69.
• Şahin, İ. (2017). “İktidar-Muhalefet İlişkileri Çerçevesinde İnönü ve Menderes’in Siyaset Dili”, Tarih ve Günce.
• Şentürk Acar, B. (2023). 1947 Basınına Göre Türkiye’de İktidar-Muhalefet İlişkileri, Sonçağ Akademi, Ankara.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2012). “12 Temmuz Beyannamesi’nin Siyasal Etkileri ve Önemi Siyasal Hayatımızda Çatışma Çözümüne Bir Bakış Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 16, Isparta.
• Tasvir, “Başbakanın H.P. Meclis Grubundaki Nutku”, 29 Ağustos 1947.
• Tasvir, “Celal Bayar’ın Beyanatı”, 14 Mart 1947.
• Tasvir, “Moskova’dan İlk Tefsirler”, 15 Mart 1947.
• Tasvir, “Truman Yardım Teklifi Karşısında Başbakan Recep Peker’in Beyanatı”, 14 Mart 1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, Cilt 3, 06.12.1946.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, Cilt 4, 03.02.1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, Hazırlama Komisyon Raporu, Dönem: VIII, Cilt: 3, 06.12.1946
• Topuz, H. (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Türk Dili, “Başbakan Truman’ın Kongreye Yaptığı Teklif Çok İyi Karşılandı”, 14 Mart 1947.
• Türk Dili, “Recep Peker Hükümeti Çoğunlukla Güven Oyu Aldı”, 28 Ağustos 1947.
• Türk Sözü, “ Recep Peker İttifaka Yakın Çoğunlukla Güven Oyu Aldı”, 27 Ağustos 1947.
• Türkyolu, “Hükümet Partide İtimat Reyi Aldı”, 28 Ağustos 1947.
• Türkyolu, “Hükümet Partide İtimat Reyi Aldı”, 28 Ağustos 1947.
• Ulus, “Peker Hükümeti Dün Güven Oyu Aldı”, 27 Ağustos 1947.
• Vatan, “CHP Meclis Grubunun Dünkü Toplantısı Yedi Buçuk Saat Sürdü”, 27 Ağustos 1947.
• Vural, M. K. (2008). “II. Dünya Savaşı Türkiye’sinde Bir Muhalefet Örneği Olarak Tan Gazetesi”, ÇTTAD, VII/16-17, s. 381-395.
• Yel, S. (2009). Değişen Dünya Şartlarında Karadeniz ve Boğazlar Meselesi (1923-2008), Atatürk Araştırma Merkezi Ankara.
• Yeni Sabah, “Kabine Yine İtimat Kazandı”, 27 Ağustos 1947.
• Zürcher, E. J. (2010). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), İletişim Yayınları, İstanbul.