Hak-Yükümlülük Bağlantısı Çerçevesinde Milli Egemenlik-İnsan Hakları İlişkisi: Hohfeld’in Hak Analizi Üzerinden 1921 Anayasası’nın Yapısal Devrimi

Yıl 2022, , 1 - 18, 20.06.2022

Osman Serkan Gülfidan

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1022690

Cited By: 1

Öz

Hak-yükümlülük arasındaki yapısal ilişkiye odaklanarak meseleyi Hohfeld’in analitik analizi ile izah etmeye gayret eden bu çalışma, demokratik egemenlik kabulünün sağladığı teorik zeminin hakların yapısını anlamak bakımından devrimci bir işlev gördüğünü ileri sürmektedir. Hak meşru bir talebin temelini oluşturur ve bir hakka sahip olmak başkalarından bir şeyler isteyebilecek bir konumda olmak anlamına gelir. Başka bir anlatımla, bir hak, basitçe hukuki bir ilişkinin diğer tarafına yöneltilmiş bir taleptir. Hak, bir hukuki ilişkide ilişkinin diğer tarafına yöneltilen talep ise “yükümlülük” de kaçınılmaz olarak o ilişkinin yapısında içkin bulunan bir unsurdur ve “hak” kavramı ile mecburi mütekabil bir ilişki içindedir: hukuki ilişkinin bir tarafı hak sahibi iken ilişkinin diğer tarafı ilgili hakka karşılık düşen yükümlülüğün (veya yükümlülüklerin) altındadır. Mütekabil yükümlülüğün bulunmadığı hallerde bir hakkın varlığından
söz edilemez. Şayet ortada bir yükümlü bulunmuyorsa herhangi bir hak sahibi de mevcut değildir. Egemenlik kaynağını aşkın/uhrevi bir güçte yahut bir idarecinin şahsında (veya idarecinin mensup olduğu hanedanda) buluyor ise -idare edenler lehine işleyen eşitsizlik dolayısı ile- devlet ve birey arasında anılan yükümlülük ilişkisinin kurulamayacağı, ortada bir yükümlünün bulunmayacağı ve haliyle gerçek anlamda haklardan söz edilemeyeceği açıktır. Bu açıdan ele alındığında “Hâkimiyet bilâ kaydü şart milletindir” hükmünü içeren 1921 Anayasası’nın ilk maddesinin ilk cümlesi hak-yükümlülük (hak sahibi-yükümlü) ilişkisinin ayakları üzerine dikileceği -devletin insan haklarının asıl yükümlüsü ve doğal koruyucusu olduğunun anlaşılmasını sağlayacak- temeli atmış olmakla devrimcidir.

Anahtar Kelimeler

Hak, Yükümlülük, Hohfeld Analizi, Milli Egemenlik

The Relation Between National Sovereignty and Human Rights Within the Framework of the Correlation of Right-Obligation: The Structural Revolution of 1921 Constitution Through Hohfeldian Analysis of Right

Öz

The present article focuses on the structural relation between rights and obligations. While trying to explain Hohfeldian analytical approach on the subject, the article states that the theoretical ground provided by the recognition of national/ popular sovereignty has a revolutionary function for understanding the structure of rights. A right is the basis of a justified claim and having a right is to be in position to make demands of others. In other words a right is simply a claim targeted to the other side of a jural relation. Therefore, the correlation between rights and obligations become obvious: one’s rights are obligations in someone else and one’s obligations are rights in someone else. Rights and obligations are two sides of the same jural relation and they are reciprocally connected. “Right” and “obligation” are correlative terms: if there is not an obligation there is not a right, if there is not a duty-bearer there is not a right-holder, and vice versa. If the source of sovereignty is theocratic or if it belongs directly to the personality of an administrator (or to his/her dynasty) it is clear that the lack of equality causes that the foregoing jural relation cannot be held between the state and individuals. And again if there is no duty-bearer there is no right-holder, if there is no obligation there is no right. In this respect the first phrase of the first article of 1921 Constitution (the recognition of national sovereignty) is revolutionary. This is because it lays the foundation of the relation between right and obligation (right-holder and duty-bearer) and reveals the fact that the states are primary duty-bearers and innate protectors of human rights.

Anahtar Kelimeler

Right, Obligation, Hohfeldian Analysis Of Right, National Sovereignty

Kaynakça

• ADDO, Michael K., “Does Hohfeld Still Matter”, Bracton Law Journal, 29, 1997, ss. 7-12
• AKKAYA KİA, Rukiye, Moderniteden Postmoderniteye Egemenlik ve Hukuk, 2. baskı, Beta, İstanbul, 2011
• AKYILMAZ, Bahtiyar, “Milli Egemenlik Kavramının Gelişimi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/1-2, 1998, 213.
• ALDIKAÇTI, Orhan, Modern Demokrasilerde ve Türkiyede Devlet Başkanlığı, İstanbul, 1960
• ALEXY, Robert, A Theory of Constitutional Rights, Julian Rivers (çev.), Oxford University Press, Oxford, 2010
• ANAYURT, Ömer, Anayasa Hukuku: Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), Seçkin, Ankara, 2018
• AYBUDAK, Utku, “Modern Devlet Bağlamında Ortaya Çıkan Egemenlik Kavramı ve Egemenliğin Dönüşümü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54, 2017, http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175434590, (09.11.2021)
• AZER, Can, Bilgi Edinme Hakkı, Yetkin, Ankara, 2010
• BEYSAN, Nazime, Hak Kavramının Hukuk Felsefesi Açısından Analizi, XII Levha, İstanbul, 2015
• BREAKEY, Hugh, “Positive Duties and Human Rights: Challenges, Opportunities and Conceptual Necessities”, Political Studies, 63, 2015, ss. 1198-1215
• CAMPBELL, Tom, Rights: A Critical Introduction, Routledge, London&New York, 2006, https://books.google.com. tr/books?id=RL-AAgAAQBAJ&pg=PA22&hl=tr&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false, (09.11.2021)
• CHEVALLIER, Jacques, “L’obligation en droit public”, Archives de Philosophie du Droit, 44, 2000, ss. 179-194 CHRISTOFFERSEN, Jonas, Fair Balance: Proportionality, Subsidiarity and Primarity in the European Convention on Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden-Boston, 2009
• ÇAMURCUOĞLU, Gülden, 1921 Anayasası ve Egemenliğin Gelişimi, Astana Yayınları, Ankara, 2016
• ÇELİK, Burak, Ulusal Kurtuluş Savaşı Döneminde Anayasal Gelişmeler ve 1921 Anayasası, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007
• ÇELİK, Yeşim, “Geçmişten Günümüze Egemenlik Kavramı ve Değişen Egemenlik Anlayışı”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22, 2018, ss. 393-441
• DELFONT, José, Responsabilité Pénale et Fonction Politique, L.G.D.J., Paris, 2006
• DELLAVALLE, Sergio, ““From above” or “from the bottom up”? The protection of human rights between descending and ascending interpretations”, Definition and development of human rights and popular sovereignty in Europe, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 2011, ss. 91-113
• DONNELLY, Jack, Universal Human Rights In Theory and Practice, 3. baskı, Cornell University Press, Londra, 2013
• EROĞLU, Hamza, “Millî Egemenlik İlkesi ve Anayasalarımız”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1, 1984, ss. 137-163
• FREDMAN, Sandra, Human Rights Transformed: Positive Rights and Positive Duties, Oxford University Press, Oxford, 2008
• GEMALMAZ, Mehmet Semih, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, 7. baskı, Legal, İstanbul, 2010
• GİRİTLİ, İsmet, “Millî Egemenlik, Atatürk ve Anayasalarımız”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13, 1997, ss. 557-564
• GOSSELIN, Abigail, “Global Poverty and Responsibility: Identifying The Duty-Bearers of Human Rights”, Human Rights Review, 8/1, 2006, ss. 35-52
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, C. I, Ekin, Bursa, 2011
• GÖZLER, Kemal, İnsan Hakları Hukuku, Ekin, Bursa, 2017
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Anayasa Hukuku, 15. baskı, Turhan, Ankara, 2007
• GREEN, Michael J., “Institutional Responsibility for Global Problems”, Philosophical Tophics, 30/2, 2002, ss. 79-95
• GÜLFİDAN, Osman Serkan, Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010
• GÜLFİDAN, O. Serkan, “1982 Anayasası Çerçevesinde Cumhurbaşkanının Siyasi ve Cezai Sorumluluğu”, Anayasa Hukuku Dergisi, 5/9, 2016, ss. 131-170
• GÜLFİDAN, Osman Serkan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında ve Yaşam Hakkı Bakımından Devletin Pozitif Yükümlülükleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2018
• GÜRAN, Sait, “Egemenlik Ulus’undur Üstünlük Anayasa’dadır”, Anayasa Yargısı Dergisi, 17, 2000, ss. 43-61
• HOHFELD, Wesley Newcomb, “Some Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning”, Yale Law Journal, 23/1, 1913, ss. 16-59
• HOHFELD, Wesley Newcomb, “Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning”, Yale Law Journal, 26/8, 1917, ss. 710-770
• HOLMES, Stephen ve Cass R. Sunstein, The Cost of Rights: Why Liberty Depends on Taxes?, W. W. Norton, London, 2000.
• JONES, Peter, Rights, Macmillan, London, 1994
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 7. baskı, Legal, İstanbul, 2011
• KIPER, Jordan, “Henry Shue on Basic Rights: A Defense”, Human Rights Review, 12/4, 2011, ss. 505-514
• KRAMER, Matthew H., “Rights Without Trimmings”, A Debate Over Rights, Matthew H. Kramer, N. E. Simmonds, Hillel Steiner (eds.), Oxford University Press, Oxford, 1998, ss. 7-111
• KUÇURADİ, İoanna, “İoanna Kuçuradi’nin Konuşması”, İnsan Haklarının Felsefi Temelleri Uluslararası Semineri, İoanna Kuçuradi (ed.), 2. baskı, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1996
• KUNNEMANN, Rolf, “A Coherent Approach to Human Rights”, Human Rights Quarterly, 17, 1995, ss. 323-342
• LAZAREV, Nikolai, “Hohfeld’s Analysis of Rights: An Essential Approach to a Conceptual and Practical Understanding of the Nature of Rights”, Murdoch University Electronic Journal Of Law, 12/1, 2005, http:// www.austlii.edu.au/au/journals/MurUEJL/2005/9.html#t11, (08.09.2020)
• MADELAINE, Colombine, La Technique des Obligations Positives en Droit de la Convention Européenne des Droits de l’Homme, Dalloz, Paris, 2014
• MORSE, H. Newcomb, “Applying The Hohfeld System To Constitutional Analysis”, Whittier Law Review, 9, 1987- 1988, ss. 639-662
• NARİN, Serdar, “1921 Anayasası’nın Genel Özellikleri Bağlamında Yer Yönünden Yerinden Yönetimler ve Siyasal Özerkliğin Reddi”, İzmir Barosu Dergisi, 3, 2018, ss. 79-109
• NICKEL, James W., “How Human Rights Generate Duties to Protect and Provide”, Human Rights Quarterly, 15/1, 1993, ss. 77-86
• NICKEL, James W., “Poverty and Rights”, The Philosophical Quarterly, 55/220, 2005, ss. 385-402
• O’ROURKE, Allen Thomas, “Refuge From A Jurisprudence of Doubt: Hohfeldian Analysis of Constitutional Law”, South Carolina Law Review, 61, 2009-2010, ss. 141-170
• OREJA, Marcelino, “Souveraineté des Etats et respect des droits de l’homme”, Protecting Human Rights: The European Dimension – Studies in honour of Gérard J. Wiarda, Franz Matscher, Herbert Petzold (eds.), Carl Heymanns Verlag KG, Köln Berlin Bonn München, 1988, ss. 7-15
• OREND, Brian, Human Rights: Concept and Context, Broadview Press, Mississauga, 2002
• ÖZBUDUN, Ergun, 1921 Anayasası, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1992
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 13. baskı, Yetkin, Ankara, 2012
• POGGE, Thomas W., “How Should Human Rights Be Conceived?”, Jahrbuch für Recht und Ethik/Annual Review of Law and Ethics, 3, 1995, ss. 103-120
• POGGE, Thomas, “The International Significance Of Human Rights”, The Journal Of Ethics, 4/1-2, 2000, ss. 45-69
• SAĞLAM, Fazıl, Anayasa Hukuku Ders Notları, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2013
• SCHAUER, Frederick, “Hohfeld’s First Amendment”, The George Washington Law Review, 76, 2007-2008, ss. 914-932
• SCHLAG, Pierre, “How To Do Things With Hohfeld?”, Law And Contemporary Problems, 78/1-2, 2015, ss. 185-234
• SEVİNÇ, Murat ve Dinçer Demirkent, Kuruluşun İhmal Edilmiş Anayasası 1921 Anayasası ve Tutanakları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017
• SHUE, Henry, Basic Rights: Subsistence, Affluence, and U.S. Foreign Policy, 2. baskı, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1996
• SOYKAN, Cavidan, Bir İnsan Hakkı Olarak Bilgi Edinme Hakkı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 14. baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006
• TANÖR, Bülent ve Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 12. baskı, Beta, İstanbul, 2012
• TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, 5. baskı, Beta, İstanbul, 1998
• TRAKMAN, Leon E., “Public Responsibilities for Electoral Fraud Beyond Correlative Rights and Duties”, Utrecht Journal of International and European Law, 31/81, 2015, ss. 17-32
• URGAN, Güven, Positive Obligations Of States For The Protection Of Prisoners’ Rights Under The Case Law Of The European Court Of Human Rights, Yayımlanmamış Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Avrupa Birliği Enstitüsü, İstanbul, 2013
• UYGUN, Oktay, Kamu Hukuku İncelemeleri, XII Levha, İstanbul, 2011
• WALDRON, Jeremy, “Duty-Bearers For Positive Rights”, New York University Public Law and Legal Theory Working Papers, Paper 497, 2014.