Yüksek Denetim Kurumu Olarak Umumi Murakabe Heyeti

Yıl 2023, , 77 - 100, 16.06.2023

Uğur Uçar , Yunus Emre Tekinsoy

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1222632

Öz

1929 yılında ABD’de başlayan ve 1930’lu yıllar boyunca bütün dünyayı etkileyen Dünya Ekonomik Krizi, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de Devletçilik politikasının uygulanmasını zorunlu kılmıştır. Türkiye’de Devletçilik politikasının uygulanmasıyla birlikte sanayi alanında birçok işletme devlet tarafından kurulmuş ve yönetilmiştir. Bu kuruluşlar Kamu İktisadi Teşekkülleri adıyla anılmaktadır. Adı geçen kuruluşların sayıları zamanla artmış ve kurumların faaliyetlerini denetleme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bu kurumların faaliyetlerini parlamento adına denetlemek için Umumi Murakabe Heyeti adıyla Yüksek Denetleme Kurulu 1938 yılında kurulmuştur.
Umumi Murakabe Heyeti’nin tarihsel gelişiminin, Kamu İktisadi Teşekküllerinin kuruluşu ve gelişiminden, bu kurumlara duyulan ihtiyaç olgusundan ayrılarak ifade edilmesi olanaksızdır. Kamu sermayeli kuruluşların nitel ve nicel olarak ağırlıklarının artması ile Murakabe Heyeti arasında doğrudan bağlantı vardır. Bundan dolayı kamu sermayeli kuruluşların denetiminde Umumi Murakabe Heyeti önemli bir konuma sahiptir. Bu çalışmada öncelikle Devletçilik politikaları ve denetimi meselesi kavramsal çerçevede ele alınmıştır. Ayrıca Umumi Murakabe Heyeti’nin yasal dayanağı ve kapsamı, teşkilat yapısı, görev ve yetkileri ile Umumi Murakabe Heyeti’nden Yüksek Denetleme Kuruluna giden süreç incelenmiştir. Diğer taraftan Umumi Murakabe Heyeti’nin denetim esasları, standartları, etik kuralları, umumi ve kamu yönetimine sağladığı katkılar da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Denetim, Umumi Murakabe Heyeti, Yüksek Denetleme Kurulu, Yüksek Denetim

Supreme Auditing Board As a Public Supervisory Council

Öz

The World Economic Crisis, Which started in the USA in 1929 and affected the whole World during the 1930s, forced the principle of etatism policy in our country, as in many countries. With the priciple of etatism, many enterprises in the field of the industry have been established and managed by the state. These organizations are referred to by name as state owned enterprises. The number of organizations has increased over time and the obligation to audit the activities of the institutions has emerged. The Supreme Supervisory Council under the name of the Public Audit Committee was established in 1938 to supervise the activities of these institutions on behalf of the parliament.
It is impossible to express the historical development of The Public Supervisory Council by separating it from the establishment and development of Public Economic Organizations and the needs for these institutions. There is a direct connection between the qualitative and quantitative increase of organizations with public capital and The Public Supervisory Council. Therefore, The Public Audit Committee has an important position in the supervision of organizations with public capital. In this study, firstly, the issue of Statism policies and supervision are discussed in a conceptual framework. In addition, the legal basis and scope of The Public Supervisory Council, the organizational structure, duties, and powers, as well as the process leading from The Public Supervisory Council to the Supreme Supervisory Board were examined. On the other hand, the audit principles, standards, ethical rules, and contributions of the Public Audit Committee to public and public administration were also evaluated.

Anahtar Kelimeler

Audit, Public Supervisroy Council, Supreme Auditing Board, Supreme Audit

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA, 37-10-0-0/1-0-0.
• BCA, 37-10-0-0/3-0-0.
• BCA, 30-1-0-0/38-229-4.
• BCA, 30-10-0-0/27-153-9.
• BCA, 30-10-0-0/27-153-10.
• BCA, 30-18-1-2/84-87-15.
• BCA, 30-18-1-2/85-102-8.
• BCA, 30-18-1-2/85-106-8.
• BCA, 30-18-1-2/89-124-9.
• BCA, 30-18-1-2/96-89-2.
• BCA, 30-18-1-2/97-117-2.
• BCA, 30-18-1-2/101-31-20.
• BCA, 30-18-1-2/102-57-3.
• 1984 Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Raporu, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Yayınları, Ankara 1986.
• Başvekâlet Umumi Murakabe Heyetinin Murakabesine Tâbi Teşkilata Dair Mer’i Mevzuat, Ankara 1954.
• Cumhuriyet Senatosu Zabıt Ceridesi, Toplantı Yılı 17, S. Sayısı 811, 30 Haziran 1978.
• Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve İştirakleri Yıllığı 1975, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 1975.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 4, Yasama Yılı 4, C. 22, Birleşim 46, 3 Mayıs 1934.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 4, Yasama Yılı 4, C. 22, Birleşim 49, 10 Mayıs 1934.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 5, Yasama Yılı 2, C. 11, Birleşim 63, 15 Mayıs 1936.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 5, Yasama Yılı 3, C. 18, Birleşim 63, 24 Mayıs 1937.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 5, Yasama Yılı 4, C. 20, Birleşim 1, 1 Kasım 1937.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 5, Yasama Yılı 4, C. 25, Birleşim 59, 11 Mayıs 1938.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 5, Yasama Yılı 4, C. 26, Birleşim 77, 17 Haziran 1938.
• T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu 2008-2012 Stratejik Planı, Ankara 2008.
• T.C. Resmi Gazete, 4 Temmuz 1938, S. 3950.
• T.C. Resmi Gazete, 14 Eylül 2010, S. 27699.
• T.C. Resmi Gazete, 20 Ekim 1983, S. 18197.
• AKYEL, Recai, ÖZDEMİRCİ, M. Blada, GÜLMEZ, İsmail, ŞİMŞEK, M. Fahri, SEVEN, Mehmet, Umumi Murakabe Heyeti’nden Sayıştay’a Yüksek Denetleme Kurulu (1938-1950), Sayıştay Yayınları, Ankara 2010.
• BAYRAK, Metin ve AVCI, Mehmet Alpertunga, “Yüksek Denetim Kuruluşlarının Denetim Kapsamı”, Sayıştay Dergisi, S. 86, Temmuz-Eylül 2012, ss. 101-113.
• BİLEN, Abdulkadir ve AKÇAY, Aysel, “Denetim Kalitesi ve Göstergeleri”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 40, Haziran 2018, ss. 227-256.
• COŞKUN, Arife (hzl.), Performans ve Risk Denetim Terimleri, Sayıştay Yayınları, Ankara 2000.
• DALAK, Güldem, “Denetim ve Kalite Denetimi”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, C. 1, S. 1, Mart 2000, ss. 65-79.
• DOĞAN, Kadir Caner, “Yönetimin Bir Fonksiyonu Olarak Denetim ve Kamu Yönetimindeki Yeri”, Ombudsman Akademik Dergisi, Yıl 2, S. 3, Temmuz-Aralık 2015, ss. 107-141.
• DURMUŞ, Savaş ve Aydemir, N. Kemal, “Atatürk Dönemi Türkiye Ekonomisi (1923-1938)”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 12, Mart 2016, ss. 155-167.
• ERTAN, Temuçin Faik, “Atatürk İlkeleri”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Temuçin Faik Ertan (Ed.), Siyasal Kitabevi, Ankara 2019.
• GÜNEGE, Uğur, Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Denetim ve Türkiye’deki Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Mali Denetimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İstanbul 1983.
• HAFIZOĞULLARI, Zeki, “İzmir İktisat Kongresi Görüşler ve Değerlendirmeler”, Atatürk Araştırma Merkezi, y.y., ss. 289-311.
• KARAKAŞ, Mehmet, “Kamu Harcamalarında Sayıştay Tarafından Yapılan Denetime Tarihsel Bir Bakış ve 5018 Sayılı Kanun Çerçevesinde Sayıştay’da Yapılan Düzenlemeler”, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, S. 48, Ekim 2011, ss. 51-70.
• KÖSE, Hacı Ömer, Dünya’da ve Türkiye’de Yüksek Denetim, Sayıştay Yayınları, Ankara 2007.
• KÖSE, Hacı Ömer, “Denetim ve Demokrasi”, Sayıştay Dergisi, C. 10, S. 33, Nisan 1999, ss. 62-85.
• KULUÇLU, Erdal, “Yönetimin Denetiminden Denetimin Yönetimine”, Sayıştay Dergisi, S. 63, Aralık 2006, ss. 3-37.
• MARŞAP, Beyhan GÜÇLÜ ve Kurt, Ganite, “Türkiye’de Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulunun Denetim Uygulamalarına Katkısı (1938-2008)”, I. Uluslararası Denetim Standartları Konferansı, Mayıs 2009, ss. 1-15.
• MESSİER, William F., Auditing: A Systematic Aproach, Mcgraw- Hill Higher Education, New York 1996.
• ONAR, Sıddık Sami, “İdare Hukuku Bakımından İktisadi Devlet Teşekkülleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 7, S. 4, Eylül 2011, ss. 731-789.
• TUNA, Serkan, Türkiye’de Devlet İşletmeleri (1930-1940), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul 2002.
• TÜRKMEN, İsmet, Doğu Kalkınması 1923-1946 Doğu İllerini Kalkındırmaya Yönelik Kamu Harcamaları ve Yatırımlar, Kömen Yayınları, Konya 2013.
• TÜRKMEN, İsmet, “Doğu Anadolu’ya Bayındırlık Hizmetleri Kapsamında Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1920-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 12, S. 45, Yıl: 23, Mayıs 2010, ss. 117-156.
• YÜCEL, Hüseyin, Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluş ve Gelişimi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2017.
• https://ticaret.gov.tr/kurumsal/tarihce , (Erişim Tarihi: 30 Ekim 2021).