Qur'an and Logic: The Importance and Examples of Proof Thinking in the Qur'an

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 103 - 118, 10.06.2020

Cafer Sadık Yaran

Öz

Logic examines and teaches the rules of true, coherent and argumentative thinking. These rules have known since Aristotle and are universals to a great extent. However, the sufficient use of reason and encouragement of logical thought are cultural subject matters. Moreover, giving examples from your own tradition is a personal decision of an author. Unfortunately, logical examples taken from the Holy Qur’an have not seen enough in the classical Logic books widely read in the historical madrasahs or contemporary faculties of Islamic theology. Whereas, this would make Logic more interesting and more useful for the students of theology and the other Muslims. For this reason, this article deals firstly with the Quranic encouragements on the use of reason logically; and then gives severel examples for various logical argument types taken from the Qur’an.

Anahtar Kelimeler

The Holy Qur’an, Logic, argumentation, syllogism

Kur’an ve Mantık: Kur’an’da Kanıtlı Düşünmenin Önemi ve Örnekleri

Öz

Mantık ilmi, doğru, tutarlı ve kanıtlı düşünmenin kurallarını inceler ve öğretir. Bu kurallar Aristoteles’ten beri bilinmektedir ve büyük ölçüde evrenseldir. Bununla birlikte, aklını iyi kullanma ve mantıklı bir biçimde düşünmenin yeterince teşvik edilip edilmemesi kültürel bir şeydir. Bu konular ele alınırken kendi geleneğinin içinden örnekler verilip verilmemesi de yazarların tercihine kalmış öznel bir karardır.
Medreselerde okutulan klasikleşmiş Mantık kitaplarımızdan İlahiyat Fakültelerinde okutulan daha yeni ders kitaplarına kadar, (metinde belirtilen birkaç istisna hariç) genellikle Mantık kitaplarında Kur’an’dan örneklere fazla rastlanmamaktadır. Bu konuda yapılmış fazla bir araştırma da bulunmamaktadır. Oysa Kur’an’ın teşvikleri ve örnekleriyle bezenmiş bir Mantık çalışması, Müslüman öğrencinin veya yetişkinin daha fazla ilgisini çekecektir.
Bu çalışmada, Kur’an’ın aklını iyi kullanmaya, tutarlı ve mantıklı bir biçimde düşünme, konuşma ve tartışmaya yönelik teşvikleri üzerinde durulduktan sonra, kıyas ve benzeri çeşitli mantıksal kanıtlama biçimlerine Kur’an’dan örnekler gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Mantık, kanıtlama, kıyas

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerim Meali, (2009), Hazırlayanlar: Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları).
• ATAY, Hüseyin, (1993), “Dinde Mantıklılık,” Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXIV.
• BOWELL, Tracy, Gary Kemp, (2018), Eleştirel Düşünme Kılavuzu, çev. Bilge Tanrıseven, (Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları).
• ÇAPAK, İbrahim, (2006), “Gazali’ye Göre Kıyasın Kur’an’a Uygulanması,” İslami İlimler Dergisi, Yıl 1, sayı 2.
• ÇAPAK, İbrahim, (2011), Gazali’nin Mantık Anlayışı, (Ankara: Elis Yayınları)
• el-Ebheri, Esirüddin, (2017), Mantık: İsagoci Tercümesi, çev. Murat Nergis, (İstanbul: Ravza Yayınları).
• EMİROĞLU, İbrahim, (1999), Ana Konularıyla Klasik Mantık, (Bursa: Kitabevi & Asa).
• EMİROĞLU, İbrahim, (2016), Mantık Yazıları, (Ankara: Elis Yayınları).
• EMİROĞLU, İbrahim, (1993), Mantık Yanlışları, (M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları).
• EMİROĞLU, İbrahim, (1998), “Kur’an’da Akıl ve İnsan”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı XI.
• el-Gazali, Ebu Hamis, (2016), El-Kıstasü’l-Müstakim: Dosdoğru Ölçü, çev. İbrahim Çapak, (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları).
• HASIRCI, Nazım, (2014), “Gazali’nin Mantık Anlayışına İbn Teymiyye Eleştirisi,” SBArD, yıl XII, sayı 24.
• İbn Hazm, (2018), Et-Takrib li-Haddi’l-Mantık: Mantık ve Dini İlimler, çev. İbrahim Çapak, Yusuf Arıkaner, (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları).
• el-Kazvini, Necmüddin el-Katibi, (2018), Şemsiyye Risalesi: Er-Risaletü’s-Şemsiyye, çev. Cihan Özaykan, (İstanbul: Divan Kitap).
• KÖZ, İsmail, Ali Çetin (ed.), (2016), Mantık El Kitabı, (Ankara: Grafiker Yayınları).
• ÖNER, Necati, (1986), Klasik Mantık, (Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları).
• ÖZPİLAVCI, Ferruh, (2012), “Gazali’nin Mantık İlmini Meşrulaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi,” İslami İlimler Dergisi, yıl 7, cilt 7, sayı 1.
• YARAN, Cafer Sadık, (2018), İnformel Mantık, (İstanbul: Rağbet Yayınları).