Amasya Şehrinden Göç Örnekleri: İhsaniye Mahallesi’ne Yerleştirilen Kırım Tatarları Akyazı Köyü Batum Muhacirleri ve Tuzsuz Köyü’nde İskân Edilen Şirvanlılar ile Selanik Mübadilleri

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 22, 06.07.2024

Zehra Hizmetli

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1471898

Öz

Osmanlı Devleti savaşlarda mağlubiyetlerin yaşandığı son dönemlerinde kay-
bedilen topraklardan ayrılan Müslümanların kitlesel göçüyle karşı karşıya kalmış-
tır. Osmanlı Devleti, kendisine sığınan göçmenleri, dönemin şartları ve eldeki im-
kânlar doğrultusunda Anadolu’nun çeşitli bölgelerine iskân etmiştir. Göçmenlerin
Anadolu’da iskân edildiği şehirlerden biri de Amasya olmuştur. Amasya’nın hem
Karadeniz limanlarına yakın olması hem de boş arazilerinin çokluğu, göç edenle-
rin iskânı için tercih edilecek bir merkez olmasını sağlamıştır. Amasya’nın pek çok
köyüne göçmenler yerleştirilmiş, bazen de göçmen iskân edilen yerler ayrı mahalle
ve köy haline getirilmiştir. Makalede Amasya şehrine iskânı gerçekleşen göçmenle-
rin yerleştirildiği üç yerleşim yeri ele alınmıştır. Çalışmada İhsaniye Mahallesi’nde
iskân edilen Tatarlar; Akyazı köyünde iskân edilen Batum muhacirleri; Tuzsuz kö-
yünde iskân edilen Şirvan muhacirleri ve Selanik mübadilleri ele alınmıştır. Göç-
menlerin göç süreçleri araştırılarak Amasya şehrindeki iskânları ortaya konulmaya
çalışılmış ve göç konusunda yapılacak ilmi araştırmalara katkı sunulması amaçlan-
mıştır. Makalede arşiv kaynaklarından ve referans eserlerden yararlanılmış ayrıca
mevcut yerleşimlere ziyaretler de yapılarak, mahalle ve köylerle ilgili değerlendir-
melere yer verilmiştir. Araştırılan yerleşimlerin göç süreçleri, iskânları ve karşılaş-
tıkları problemlerle ilgili sonuçlara ulaşılmıştır. Makalede konunun sınırlandırıl-
ması açısından üç yerleşim yeri ele alınmışsa da Amasya’da halk arasında bilinen
fakat akademik çalışmalara konu edilmemiş diğer yerleşimlerin de araştırılması,
bu konuda yapılacak çalışmalara katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Göç, İskân, Muhacir, Mübadil

Migration Examples From Amasya City: Crimean Tatars Settled in İhsaniye Neighborhood Akyazi Village Batum Immigrants and Shirvan People Settled in Tuzsuz Village and the Salonik Exchanges Peoples

Öz

In the ottoman’s last periods when the Empire was dafeated in wars, the Ottoman Empire was faced with mass migrations of Muslims who were separated from the lost lands. The Ottoman Empire settled the immigrants who took shelter in various regions of Anatolia in line with the conditions of the period and the available opportunities. Amasya was one of the cities where immigrants were settled in Anatolia.
Amasya's geographical proximity to the Black Sea ports and its abundance of empty lands have made it a preferred center for the settlement of immigrants. Immigrants were settled in many villages of Amasya, and sometimes the places where immigrants settled were turned into separate neighborhoods and villages. In the article, three settlements where immigrants settled in the city of Amasya were discussed. Accordingly, Tatars in İhsaniye District; Batumi immigrants in Akyazı village; Shirvan immigrants and Thessaloniki immigrants were settled in Tuzsuz village. By investigating the migration processes of immigrants, their settlement in the city of Amasya was tried to be revealed and it was tried to contribute to scientific research on migration. In the article, archival sources and reference works were also used, as well as visits to existing settlements and evaluations of neighborhoods and villages. Results have been reached regarding the migration processes, settlements and problems encountered in the researched settlements. Although three settlements are discussed in the article in order to limit the subject, researching other settlements in Amasya, which are known by the public but have not been the subject of academic studies, will contribute to the studies on this subject.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Migration, Settlement, Immigrant, Exhange people

Kaynakça

• Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddîn Yaşar, Amasya Tarihi 1-4. Cilt, Ed. Songül Keçeci Kurt, Recep Orhan Özel, Metin Hakverdioğlu, Kültür Yayınları, Amasya 2022.
• BALCI, Serdal, “1923 Tarihli Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Amasya’nın Demografik Yapısına Etkisi”, Ordu Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. 4/10, 2014, ss. 40-49.
• CHOKHARADZE, Malkhaz, Mehmet Ali Keskin, “Türk Tarihi ve Gürcü Tarihi Kaynaklarına Göre Rus Yönetiminin Uyguladığı Politika Sonucu Gürcü Muhacirlikleri (19-20. Yüzyıllar Arasında)”, Akademik İncelemeler Dergisi, C: 10, S: 2, 2015, ss. 95-108.
• ÇELEBİ, Ercan, Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti (Kuruluşu, Teşkilat Yapısı ve Faaliyetleri), Hiperlink Yayınları, İstanbul 2019.
• DEDE, Denizcan, “Kırım Tatarlarının ve Nogaylar Örneğinde Deşt-i Kıpçak’ın Kayıp Batı Ucundan Anadolu’ya Etnik Devamlılık ve Geçişkenlik”, Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2/2, 2020, ss. 405-463.
• ERKAN, Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Araştırma Merkezi Yayınları, Trabzon 1996.
• GÜNER, Zekâi, “Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin İskân Politikası” Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICENAS, 10-15 Eylül 2007, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 2007, ss. 1453-1466.
• GÜNEŞ, Hüseyin, Lale Devri’nde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2017.
• HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994. 16 Amasya Şehrinden Göç Örnekleri: İhsaniye Mahallesi’ne... İBD, 2023, Cilt 5, Sayı 1, Sayfa 1-22
• HOROVA, Bejan, Zazaca Tsurtsumia, “Güneybatı Gürcistan’dan Osmanlı’ya Göçler (Muhaciroba) 1877-1882”, Kebikeç, 42, 2016, ss. 85-90.
• İPEK, Nedim, Selanik’ten Samsun’a Mübadiller, Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun 2010.
• ____, Memalik-i Şahanede Muhaceret, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2022.
• KARABAĞ, Rıza, Göçün Azerbaycan Türklerinin Dini Hayatı Üzerindeki Etkileri: Bakü ve Amasya Örneği, (Yayınlan- mamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun 2021.
• KARATAŞ, Ömer, “19. Yüzyılda Anadolu’da Çerkes Göçmenlerinin İskânları Sırasında Karşılaştıkları Sorunlar: Uzun- yayla Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, S.36, 2013, ss.83-117.
• KIRIM, Muzaffer Kaan, Amasya İhsaniye Mahallesi Kırım Tatarlarının Topluluklarını ve Aidiyetlerini Yeniden Üre- tişleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel Çalış- malar Anabilim Dalı, Kayseri 2019.
• KIRIMLI, Hakan, Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşimleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
• KODAMAN, Bayram, Nedim İpek, “Balkanlar, Girit ve Kafkaslardan Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Göçmen İskân Birimlerinin Kuruluşu (1878-1912), Erdem, C: 12/35, 2000, ss. 377-417.
• KÖSEOĞLU, Mehmet, “Bir Mübadil Köyü: Üçhanlar ve Ali Saydam’ın Yaşadıkları”, Mübadele ve Balkan Türk Kültürü Araştırmaları 2007, Samsun 2008, ss. 117-124.
• SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• SEPETCİOĞLU, Tuncay Ercan, “Nüfus Mübadelesinin Türkiye’de Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yansımaları”, Müba- dele ve Balkan Türk Kültürü Araştırmaları 2007, Samsun 2008, ss. 141-154.
• ŞAHİN, Cemile; “Çerkes Göçleri ve Çerkeslerin Anadolu’da Yurt Edinme Arayışları: Sakarya-Maksudiye Köyü Örneği”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C: 5/8, 2016, ss. 2782-2816.
• ŞAM, Emine Altunay; Kırım Savaşı’ndan Sonra Anadolu’ya Yapılan Göçler ve Amasya’da İskân Edilenler, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2011.
• TEKİN, Metin, Asırlık Yazımız, Biyografi.net. Yayınları , İstanbul 2004.
• TİRYAKİ, Kerim, Osmanlı Devletinde Muhacirîn-i İslamiyenin İskânı; Problemler ve Çözüm Çabaları (1850-1900), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep 2020.
• TOPRAK, Seydi Vakkas, “I. Dünya Savaşı’ndan Sonra Nüfus Mübadelesi Kapsamında Türkiye’ye Göçenlere Karşı Yunanistan’ın Tutumunun İstanbul Basınına Yansıması”, Türkiyat Mecmuası, C. 25, 2015, ss. 254-273.
• YAĞMUR, Cemile, Hikmet Zeki Kapcı, “Lozan Mübadilleri ve Emlak-i Gayrimenkule”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Erstitüsü Dergisi, C.XLVIII/1, 2020, ss. 119-134.
• YEŞİLOT, Okan, “Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 36, Erzurum 2008, ss. 187-199.
• YILDIRIM, İbrahim, “Azerbaycan’dan Amasya’ya Taşınan Türk Kültürü ve Şirvanlılar”, I. Amasya Araştırmaları Sem- pozyumu bildirileri, Amasya 2007, ss. 263-305.