The Art of Motherhood: Children’s Bodily Construction in Children’s Periodicals Duruing the Early Republic

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 12, 6 - 30, 20.04.2017

Sevcan Başboğa

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.313009

Cited By: 2

Öz

In the course of the rise of modern states throughout the 19th and 20th centuries, the domain
of the human factor and as well as the body, health, and industrious capacity of its productive
generations have acquired an ever increasing significance, as to the defence and protection of the
boundaries of the nation-state and its economic development. Within their bio-political perspective
and responsibility to regulate the population in relation to its prospective social, political, and economic
welfares and securities, modern structures of authority were implementing the “regulation”
of this particular domain through a mechanism of power. Within the framework of these regulatory
mechanisms of surveillance counted particularly themes such as the population’s birth, death, life-span,
fertility rate, general health status, epidemics, frequency of illness, hygiene, and nutrition.
In this context, corresponding to the ever waxing structure of the modern state, the population as
well as processes pivotal to the population have constituted a major sphere of intervention during the
period of the Turkish Republic. Major losses of the population, which could have been actively employed
in processes of production and defence, as result of long lasting wars prior to the foundation of
the Republic, added by the remainder’s struggle with unattended and epidemic illnesses, proved just
how important the matter of the population was for the future of the country.
This paper mainly seeks to answer how efforts pertaining to the population, attempts to increase
the population and to improve the health of society starting from its children have been reflected
in children’s periodicals during the period of the Early Republic. It aims to elaborate the designated
insufficiencies in child care, and the corresponding suggestions and messages directed at mothers
and parents in this period by the mediation of children’s periodicals, as well as the habits children,
as future citizens of the Republic, were expected to acquire in their daily life. It will moreover be
explored what type of body, idealized within the population perspective of the early Republic,
emerges in the light of these descriptions, and why such a type of body had been called for.
The focus of this study are the particular reasons, justifications, the methods and recommendations
that have accompanied the re-regulation of society by the mediation of children’s periodicals during
the period of the early Republic. In this context, child death was counted among the primary obstacles
to population growth, and the means to surpass this problem were the methods and recommendations
to mothers and parents of how to raise healthy and fit children illustrated in children’s
periodicals. As such, the paper reveals how a new conception of the individual and society that puts
the notion of a healthy body and healthy habits at its very centre has been attempted to be constituted
by means of children’s periodicals.

Anahtar Kelimeler

Modern state, Children’s periodicals, Child care, Idealized body

Annelik Sanatı: Erken Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergilerinde Çocuğun Bedensel Kurgusu

Öz

19 ve 20. Yüzyılda modern devlet yapılarının yükselmesine bağlı olarak ulus-devletin sınırlarının korunması, savunulması ve ekonomik kalkınma yoluyla güçlendirilmesi gibi amaçlar çerçevesinde insan faktörü ve üretken durumda olan neslin bedeni, sağlığı, üretkenlik kapasitesi devletler için gittikçe önem kazanan bir alana dönüşmüştür. Zira modern iktidar yapıları, sahip oldukları biyo politika perspektifi ile nüfusu düzenleme sorumluluğu çerçevesinde toplumların gelecek ekonomik, sosyal, siyasal refahları, güvenlikleri açısından tüm bu alanın iktidar mekanizması tarafından “düzenlenmesini” gerçekleştiriyorlardı. Bahsi geçen düzenleyici denetim mekanizmaları çerçevesinde odaklanılan konuların başında, sahip olunan nüfusun doğum, ölüm, yaşam süresi, doğurganlık oranları, genel sağlık düzeyi, salgın hastalıklar, hastalıkların sıklığı, hijyen ve beslenme gibi konular gelmekteydi. Bu bağlamda Türkiye’de Cumhuriyet döneminde giderek güçlenen modern devletin oluşumuna paralel olarak nüfus ve nüfus ekseninde gelişen tüm süreçler devletin, temel müdahale alanlarının başında gelmiştir. Zira Cumhuriyetin kuruluş süreci öncesinde süren uzun savaş dönemlerinde, üretim ve savunma süreçlerinde aktif durumda olabilecek nüfusun önemli bir kısmının kaybedilmesi, kalanların ise güçsüz, sağlıksız, bakımsız ve salgın hastalıklarla boğuşuyor olması nüfus meselesinin, ülkenin geleceği açısından ne derece önemli bir mesele olduğunu göstermiştir. Bu çalışmada temelde erken Cumhuriyet döneminde nüfus ve nüfusun arttırılması ve çocuklardan başlanarak toplumun sağlıklılaştırılması eksenli çabaların, çocuk dergilerine nasıl yansıdığı? Çocuk bakımı konusundaki yetersizliklerin neler olduğu? Bu yönde annelere ve ebeveynlere dönemin çocuk dergileri aracılığıyla ne gibi sağlık öğütleri, önerileri ve mesajlar verildiği? Gelecekte Cumhuriyetin yetişkin vatandaşları olacak olan çocukların gündelik hayatlarında hangi alışkanlıklara sahip olmalarının idealize edildiği sorularına yanıt aranacaktır. Bununla beraber tüm bu anlatı ekseninde ortaya çıkan ve erken Cumhuriyet dönemi nüfus perspektifinde idealize edilen çocuğun beden formunun nasıl bir beden olduğu ve bu beden yapısının, içerisinde yaşanılan siyasal ve sosyal konjonktür ile olan bağı, neden böyle bir bedene ihtiyaç duyulduğu sorunsallaştırılacaktır. Bu çalışmada erken Cumhuriyet döneminde, devletin çocuk dergileri aracılığıyla nüfusu yeniden düzenlemesinin hangi gerekçelerle, hangi yöntem ve öneriler eşliğinde gerçekleştiğine odaklanılmıştır. Bu çerçevede ülke nüfusunun artmasının önündeki en ciddi engellerin başında yaşanan çocuk ölümleri olduğu, bunu aşamanın yolu olarak da çocuk dergilerinde annelere ve ebeveynlere sağlıklı ve zinde nesilleri nasıl yetiştirmeleri gerektiği ile ilgili yöntem ve önerilere değinilmiştir. Böylece geleceğin sağlıklı beden yapısına sahip ve sağlık alışkanlıklarını yaşamın merkezine koyan yeni bir birey ve toplum anlayışının çocuk dergileri aracılığıyla nasıl inşa edilmeye çalışıldığı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Modern Devlet, Çocuk Dergileri, Çocuk Bakımı, İdealize Beden

Kaynakça

• Ahmet Rasim. “Gıdasız Çocuklar”. Türk Çocuğu. 6/Mart (1927): 14, 15.
• Akın, Veysi. Bir Devrin Cemiyet Adamı: Doktor Fuad Umay. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2000.
• Ali Şükrü Bey. “Doğacak Çocuklar İçin Sıhhi Ne Gibi Hazırlık Yapılmalıdır?”. Gürbüz Türk Çocuğu. 5/Şubat (1927): 4-7.
• Ali Vahit. “Bebek Nasıl Beslenir (1)”. Gürbüz Türk Çocuğu. 54 /Mart (1931): 12-15.
• Asrın Çocuk. “Dördüncü Sınıflara Tabiat Bilgisi: Besinlerimiz”. 8/23 Birinci kanun (1939): 4.
• Asrın Çocuk. “Dördüncü Sınıflara Tabiat Bilgisi: Vitaminler”. 24/13 Nisan (1940): 4.
• Ateş. “Güneş Büyük Düşman”. 28/7 Haziran (1938): 6.
• Cumhuriyet Çocuğu. “Canını Seven Her İnsanın Bilmesi ve Uyması Gereken Kurallar”. 25/20 Nisan (1939): 419.
• Cumhuriyet Çocuğu. “Sağlığımızı Koruyalım”. 19/Şubat (1938): 328.
• Çelik, Kemal. “Atatürk Dönemi C.H.P ve Hükümet Programlarında Sağlık” Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildiriler. Editörler: Mustafa Mutluer,
• Eren Akçiçek, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2009. 296-305.
• Çocuk Bakımı. “Büyümek: Beslenme İhtiyacı”. 22-23/15-31 Mart (1934):17-19.
• Çocuk Bakımı. “Süt Çocuklarında Süt Verme, Emzirme”. 25-26/30-15 Nisan (1934): 51, 52.
• Çocuk Doktoru. “Süt Çocuğu Bakımı: Uyku”. 2/Mayıs (1946): 18-20.
• Çocuk Doktoru. “Süt Çocuğu Bakımı”.1/Nisan (1946): 18, 19.
• Çocuk Doktoru. “Temizlik”. 1/Nisan (1946): 8, 9.
• Çocuk Doktoru. “Vitaminler”. 4/Temmuz (1946): 26, 27.
• Çocuk Duygusu. “Çocukların Gıda Meselesi: Bir Fransız Doktor Neler Söylüyor”. 33/12 Mayıs, (1938): 2.
• Çocuk Salnamesi. “Annelerin Sıhhati Umumun Sıhhatı”. (1927): 129, 130.
• Çocuk Salnamesi. “Çocuklara Bakım Yolları”. (1927): 60.
• Çocuk Salnamesi. “Çocuklarınıza İyi Bakınız”. (1927): 32.
• Çocuk Salnamesi. “Çocukta Yürümek Kabiliyeti Yiyeceğe Tabidir, Anne Sütü”. (1927): 63, 64.
• Çocuk Salnamesi. “Havasızlık Zayıflatır”. (1927): 104, 105
• Çocuk Salnamesi. “İdare-i Sıhhiye”. (1927): 134, 135.
• Çocuk Salnamesi. “Mekteplerde Fakir Küçük Çocukların İaşesi”. (1927): 131.
• Çocuk Salnamesi. “Nasıl Uyumalıdır?”. (1927): 102, 103.
• Çocuk Salnamesi. “Sağlığınızı Muhafaza Etmek İster misiniz?”. (1927): 87-88.
• Çocuk Salnamesi.“Tabibi Beklerken”. (1927): 26-27.
• Çocuk Sesi. “Mehlika Ablanın Nasihatleri”. 69/7 Mayıs (1931): 13.
• Çocuk Sesi. “Sağlık Bilgisi: Vitaminler”. 362/30. İkinci teşrin, (1936): 19.
• Çocuk Sesi. “Temizliğe İhtiyaç”. 107/25 Kanun-ı sani (1932): 8, 9.
• Demirağ, Bahtiyar. “Türkiye’de Çocuk Beslenmesi Meselesi”. Çocuk Doktoru, 6/Eylül (1946): 2-4.
• Doğan Kardeş. “Güzel Vücutlu Olacağız”. c.2, 20/15 Mayıs (1946):1
• Doğan Kardeş. “Vitamin, Vitamin”. 33/1 Aralık (1946):16.
• Dr. Agâh Neş’et. “Çocuk Giysisi Nasıl Olmalıdır”. Gürbüz Türk Çocuğu, 38/Teşrin-i Sani (1929): 12.
• Dr. Ali Rıfat. “Çocuk Memleketin Varlığı, Ümidi, İstikbali Her şeydir”. Gürbüz Türk Çocuğu. 81/Temmuz (1933): 13-18.
• Dr. Ali Rıfat. “Çocuk Sıhhati ve Bunun Ehemmiyeti”. Gürbüz Türk Çocuğu, 81/Temmuz (1933): 13-18.
• Dr. Ali Şükrü Bey. “Banyonun Faideleri ve Sıhhi Banyo Usulleri”. Türk Çocuğu, 7/Nisan (1927):15-18.
• Dr. Ali Şükrü Bey. “Çocuk Bakımı İlmi: Dr. Ali Şükrü Bey’in Mütalaası”. Çocuk Haftası c.2, /23 Nisan (1930): 75, 76.
• Dr. Ali Şükrü Bey. “Çocuk Çamaşırları Nasıl Olmalıdır?”. Türk Çocuğu, 6/Mart (1927): 8-12.
• Dr. Ali Şükrü Bey. “Sağlam Çocukların Muhtelif Aylarında Bulunması Lazım Olan Evsaf ”. Gürbüz Türk Çocuğu. 8/1 Mayıs (1927): 5-10.
• Dr. Ali Şükrü Bey. “Yeni Doğmuş Çocukların Bazı Hususiyetleri”. Gürbüz Türk Çocuğu. 9/1 Haziran (1927): 1-7.
• Dr. Ali Şükrü. “Çocuk Çamaşırları” Çocuk Haftası. c.2/23 Nisan (1930): 91-94.
• Dr. Ali Vahit. “Bebek Ne İle Beslenir II?”. Gürbüz Türk Çocuğu. 56/Mayıs (1931): 21-23.
• Dr. Asım İyen. “Hekim Öğütleri: Çocuk Bakımı”. Gürbüz Türk Çocuğu. 95/İkinci teşrin (1934.):16.
• Dr. Fahrettin Kerim. “Çocuk Banyosu”. Sıhhi Sahifeler. 8/15 Ağustos (1923): 125.
• Dr. Fahriye. “Ana Sütü”. Gürbüz Türk Çocuğu. 97/Birinci kanun (1934): 9-12.
• Dr. Fahriye. “Bol Beslenme (1)”. Gürbüz Türk Çocuğu. 108/Birinci kanun (1935): 11-15.
• Dr. Fahriye. “Bol Beslenme (2)”. Çocuk. 1/İkinci kanun (1936): 14, 15.
• Dr. Fahriye. “Bol Beslenme (3)”. Çocuk. 2/Şubat (1936): 14, 15.
• Dr. Fahriye. “Çocuğun Ruhi Oluşu” Gürbüz Türk Çocuğu”. 103/Temmuz (1935): 14-17.
• Dr. Fahriye. “Çocuk Beslenmesi Bakımı” Gürbüz Türk Çocuğu”. 99/Şubat (1935): 9-13.
• Dr. Fahriye. “Sütnine ile Besleme”. Gürbüz Türk Çocuğu. 98/İkinci kanun (1935): 9-11.
• Dr. Fatma Arif. “Çocuk Hıfzıssıhhası”. Çocuk Haftası. 23 Nisan 1934, (23 Nisan Özel sayısı): 75-83.
• Dr. Feridun Neşet Bey. “Sıhhi Metinler: Vücudumuz”. Yeni Yol. 29/22 Mart (1924): 67, 68.
• Dr. Fuad Umay. “Çocuklarımızın Yüzde Yetmişi Ölüyor”. Türk Çocuğu. 5/Mayıs (1927): 1-3.
• Dr. G. Barrund. “Çocuklarda Güneş Banyosu ve Kürlerin Tekniği”. Gürbüz Türk Çocuğu. 66/Mart 1932): 12, 13.
• Dr. İhsan Hilmi Bey. “Doktor İhsan Hilmi Bey Diyor ki: Çocuk Bakımında En İyi En Muvafık Usul”. Çocuk Haftası. c.2/23 Nisan (1930): 72, 24.
• Dr. Kilisli Rifat. “Doğuştan Sonraki Gelişme”. Gürbüz Türk Çocuğu. 99/Şubat (1935): 24-32.
• Dr. M.Ç. “Çocuk Nasıl Büyütülür”. Sıhhi Sahifeler. 5/15 Mayıs (1924): 80.
• Dr. Niyazi Ali Bey. “Çocuk Nasihat Yuvaları: Doktor Niyazi Ali Bey’in Fikri”. Çocuk Haftası. c.2/23 Nisan (1930): 77, 78.
• Dr. Reşit Galip. “Çocukları Koruyunuz”. Çocuk Haftası. c. 2/23 Nisan (1930): 9, 10.
• Dr. Rıza Tahir Bey. “Çocuk Bakımına Ait Öğütler”. Türk Çocuğu. 14/Teşrin-i sani (1927): 18, 19.
• Dr. Rıza Tahir Bey. “Doğumundan İtibaren Sütten Kesilinceye Kadar Çocuk Bakımı”. Türk Çocuğu. 14/Teşrin-i sani (1927): 18, 19.
• Dr. Süreyya Hidayet. “Şişmanlık ve Bundan Korunmak Kurtulmak”. Sıhhat Almanakı, İstanbul: Kader Matbaası, 1370/1951, 870.
• Dr. Şadiye Muhiddin. “Diş Bakımı ve Sıhhatimiz”. Gürbüz Türk Çocuğu. 74/Birinci kanun (1932): 15-17.
• Dr. Şadiye Muhiddin. “Dişleri Koruma Usulleri”. Gürbüz Türk Çocuğu. 87/Şubat (1934): 30, 32.
• Dr. Şemsi Mutver. “En Büyük Milli Davamız”. Çocuk Doktoru. 7/Ekim (1946): 2-5.
• Dr. W.Feer, çev., Dr. Cihat Gürson, “Çocuklarımızı Nasıl Beslemeliyiz”. Çocuk Doktoru, 4/Temmuz (1946): 2-3.
• Dr. W.Feer. çev., Dr. Cihat Gürson, “Çocuğu Nasıl Beslemeliyiz”. Çocuk Doktoru. 3/Haziran (1946): 2-4.
• Ediz Hasan Ali “1001 Soru ve Cevap: İnsanlar Ne Zamandan Beridir Yıkanıyorlar?”. Şen Çocuk. 4/28 Kasım (1945): 9.
• Ege Nezahat, Nurettin. “Sağlığımızı Koruyalım: Güneş Işığının Tılsımı”. Doğan Kardeş. 180/9 Mart (1950): 2.
• Ege, Nezahat Nurettin. “Sağlığımızı Koruyalım: Niçin Mevsime Göre Giyiniriz?”. Doğan Kardeş, 186/20 Nisan (1950): 5.
• Emin Şükrü. “Anne Sütünden Mahrum Olan Çocukları Besleme Sanatı”. Türk Çocuğu, 12/1 Eylül (1927): 6-9.
• Emin Şükrü. “Çocuk Yetiştirmek Büyütmek İnce Bir Sanattır”. Türk Çocuğu. 11/Ağustos (1927): 12-15.
• Fatma Arif. “Çocuklarınıza Saf Hava Aldırınız Yalnız Sıhhi Tarzda Taşıyınız”. Gürbüz Türk Çocuğu. 40/Kanun-ı sani (1930): 12, 13.
• Fatma Reşid. “İçtimai ve Sıhhi Dertlerimizden Biri: Doğduktan Sonra Ölen Çocuklar Değil Doğmadan Ölen Çocuklar Meselesi”. Türk Çocuğu. 16/Kanun-ı sani (1928): 1-3.
• Fatma Reşid. “Şişman Çocuk Sıhhatlimidir?”. Türk Çocuğu. 13/1 Teşrin-i evvel (1927): 13.
• Feridun Neşet Bey. “Sıhhi Sütunlar: Mukaddime”. Yeni Yol. 28/15 Mart (1924): 2.
• Foucault, Michel. Cinselliğin Tarihi, 1, çev., Hülya Tufan, 2. bs. İstanbul: Afa Yayınları, 1993.
• Foucault, Michel. Toplumu Savunmak Gerekir. 6. bs. çev., Şahsuvar Aktaş İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• G. Ç., “Sağlığımızı Koruyalım”. Cumhuriyet Çocuğu. 21/Nisan (1938): 376.
• Gürbüz Türk Çocuğu, “Çocuklara Ne Yedirmeli?”. (İngilizceden çeviren M.F). 52/İkinci kanun (1931): 6-7.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Vitamin: Çocuğun Gıdasından Vitamini Azaltmak Onu Ölüme Mahkûm Etmektir”. 56/Mayıs (1931): 9,10.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Annelere Çocuk Bakımı”. 58/Temmuz (1931): 8.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Baş Başa: Doğum ve Çocuk Himayesi”. 49/Teşrin-i evvel (1930): 3.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Çocuğun Zekâsı Gıdasına Bağlıdır”. 34/Temmuz (1929): 9-11.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Çocuk Bakımına Ait Öğütler: Annelere”. 20/Mayıs (1928): 6.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Çocuklara Güneş Banyosu Yaptırınız”. 34/Temmuz (1929): 5,6.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Diş Fırçası Ailesinin Hikâyesi”. 20/Mayıs (1928): 16, 17.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Keçi Sütü”. 34/Temmuz (1929): 12.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Vaktinden Önce Doğan Çocuklar”. 66/Mart (1932): 7, 8.
• Gürbüz Türk Çocuğu. “Yazın Ne Giydirmeli?” 35/Ağustos (1929): 17.
• Hikmet Şevki. “Amcamın Köşesi, Çocuğun Gıdası”. Gürbüz Türk Çocuğu. 19/Nisan (1928): 6-7.
• Hikmet Şevki. “Çocuğun Telebbüs Tarzı” Gürbüz Türk Çocuğu”. 30/Mart (1929): 10,11.
• Lokman Hekim. “Çocukların Gıda Meselesi: Bir Fransız Doktor Neler Söylüyor”. Çocuk Duygusu, 33/12 Mayıs (1938): 1.
• Lokman Hekim. “Güneşte Derisini Yakanlara Üzülüyorum”. Çocuk Duygusu. 48/26 Ağustos (1938): 1.
• Lokman Hekim. “Hekim Öğütleri: Hava Banyosu”. Çocuk Duygusu. 27/20 Eylül (1937): 13.
• Lokman Hekim. “Hekim Öğütleri: Temiz Hava En Önemli Gıdadır”. Çocuk Duygusu. 38/26 Haziran (1938): 7.
• Lokman Hekim. “Hekim Öğütleri: Uykunuza Dikkat Ediniz”. Çocuk Duygusu. 20/7 Nisan (1938): 12.
• Lokman Hekim. “Hekim Öğütleri: Vaktinde ve Tam Uyumak”. Çocuk Duygusu, 39/23 Haziran (1938): 7.
• M. Nihat. “Çocuk Nasıl Giydirilmeli: Bir Doktorun Nasihatleri”. Gürbüz Türk Çocuğu. 34/Temmuz, (1929): 16, 17.
• Mazhar Osman. “Hergünkü Yemeklerimizin Beslenme Derecesi, İnsana Ne Kadar Yemek Lazım – İnsan Nasıl Zayıflamalı – Nasıl Şişmanlamalı”. Sıhhat Almanakı, İstanbul: Kader Matbaası, 1370/1951, 88-92.
• Mehmed Nuri. “Çocukların Gıdası” Hayat ve Sıhhat. 1 Nisan (1921): 17-21.
• Mevhibe Ziya. “Açık, Temiz Havanın Kudreti”. Gürbüz Türk Çocuğu. 24/Eylül 1928): 4, 5.
• Mithat Ömer. “Sütanaya, Dadıya, Mürebbiye, Hizmetçiye Dair”. Gürbüz Türk Çocuğu. 31/Nisan (1929): 3, 4.
• Okay, Cüneyd. Eski Harfli Çocuk Dergileri, İstanbul: Kitabevi, 1999.
• Özmen (İstanbul saylavı). “Çocuk”. Gürbüz Türk Çocuğu. 102/Haziran (1935): 9-11.
• Prof. Dr. İhsan Hilmi. “Yeni Doğmuş Çocuk Karşısında Babanın Vazifesi”. Gürbüz Türk Çocuğu. 81/Temmuz (1933): 19-21
• Prof. Dr. Sait Cemil Bey. “Besi İşinde Son Hakikatler”. Gürbüz Türk Çocuğu. 38/Teşrin-i sani (1929): 16, 17.
• Resimli Dünya. “Nasıl Zayıflamalı, Nasıl Şişmanlamalı?”. 1/Kanun-ı evvel, (1924): 15.
• Resimli Mecmua. “Vücut Makinesi Nasıl İşler Kalır?”. 50/19 Mayıs (1927): 14.
• Reşit Galip. “Köy Muallimleri ile Sağlık Konuşmaları”. Muallim Kitapları. No, 1, İstanbul: Devlet Matbaası, 1933.
• Rıza Tahir Bey. “Yeni Doğan Çocukların Temizliğine Dikkat Etmek Ana ve Babaların En Büyük Vazifesidir”. Gürbüz Türk Çocuğu. 29/Şubat (1929): 12, 13.
• Selim Sırrı. “Genç Annelerle Hasbıhal: Yeni Doğan Yavrular İçin Umumi Tavsiyeler”.
• Gürbüz Türk Çocuğu. 28/Kanun-ı sani (1929): 6.
• Sevig,Vasfi Raşit. “Temizlik” Çocuk. 260/22 İkinci teşrin (1941):1.
• Sezai Bertan. “Temizlik ve İntizam”. Çocuk Güneşi. 6/28 Ekim (1950): 10.
• Süreyya Asım. “Açık Havada Büyüyen Çocuk”. Gürbüz Türk Çocuğu. 30/Mart (1929): 16.
• Süreyya Asım. “Kapalı Odalarda Yetişen Yavru”. Gürbüz Türk Çocuğu. 31/Nisan (1929): 9.
• Ş.Orhan. “Temizlik ve İntizam”. Çocuk. 131/24.3(1939): 12, 13.
• Şen Çocuk. “1001 Soru ve Cevap: Sabun Niçin Temizler, Niçin Yıkar”. 5/5 Aralık (1945): 2.
• Taluy, Nihal Yalaza. “Hayat Bilgisi, Aile Bilgisi: Odamızın Temizliği”. Çocuk, 5/9 Mart (1945): 3.
• Taluy, Nihal Yalaza. “Hayat Bilgisi, Aile Bilgisi: Odanızı Nasıl Havalandırırsınız?”. Çocuk. 7/2 Nisan (1945): 3.
• Tarhan Taraç. “Gürbüz Çocuk Nasıl Meydana Gelir”. Türk Çocuğu, 2/Teşrin-i sani (1926): 8, 9.
• Temel, Mehmet. Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele. Ankara: Nehir Yayınları, 2008.
• Tok Sözlü. “Vücut Makinesini İyi Kullanmalı”. Resimli Mecmua. 42/13 kanun-ı sani (1926): 2.
• Türk Çocuğu. “Annelik Sanatı: Bu Kutsi Sanatı Tamim Etme Sanatıdır”. 14/Teşrin-i sani (1927): 21
• Türk Çocuğu. “Annelerle Çocuklara Sıhhi Öğütler”. 4/Kanun-ı sani (1927): 33, 34.
• Türk Çocuğu. “Annelik Sanatı: Bu Kutsi Sanatı Tamim Etme Sanatıdır”. 14/Teşrin-i sani (1927): 21.
• Türk Çocuğu. “Bilmeyerek Yapılan Hayat Hırsızlıkları: Çocuklarımız Yalnız Bizim Değil Vatanındır da”. 3/Kanun-ı evvel (1926): 2.
• Türk Çocuğu. “Bu Kaideleri Ezberleyinceye Kadar Okuyunuz”. 23/Ağustos, (1928): 21.
• Türk Çocuğu. “Çocuğunuza Rehber Olunuz”. 4/Kanunun-ı sani (1927): 1.
• Türk Çocuğu. “Çocuk Bakımına Ait Öğütler: Çocuk Beslemek”. 17/Şubat (1928): 5, 6.
• Türk Çocuğu. “Çocuk Bakımına Ait Öğütler”. 16/Kanun-ı sani (1928): 14, 15.
• Türk Çocuğu. “Çocuklara Hangi Gıda İntihab Olunmalıdır?”. s. 11 (Temmuz 1927):25-27.
• Türk Çocuğu. “Ebeveynin Günahları”. 4/Kanunun-ı sani (1927): 13-15.
• Türk Çocuğu. “Ebeveynin Vazifeleri ve Ebeveynlik”. 2/Teşrin-i sani (1926): 1.
• Türk Çocuğu. “Temiz Aile Manzumeleri”. 1/Teşrin-i evvel (1926): 4.
• Türk Çocuğu. “Uyanıklar Mektebi Çocuklarının Sıhhat Cetveli”.4/Kanunun-ı sani (1927): 5-10.
• Türk Çocuğu. “Uyanıklar Mektebi Çocuklarının Sıhhat Cetveli”.4/Kanun-ı sani (1927): 6-7.
• Yeni Yol. “Güneş Nasıl çarpar”. 68/19 Mart (1925): 709.
• Yeni Yol. “Hekim Aksungur Bey’in Öğütleri: Temizlik”. 66/5 Mart (1925): 689, 699.
• Yeni Yol. “Şişmanlamak İçin Yeni Bir Usul”. 45/9 Teşrin-i evvel, (1924): 236, 239.
• Yeni Yol.“Su ve Tarak Kullanmayan Millet”. 66/5 Mart (1925): 686, 687.
• Zeki Mesut. “Çocuk Hakkında Günlük Arkadaşlarımız Ne Yazıyor: Çocuk Sıhhati”. Gürbüz Türk Çocuğu, 40/Kanun-i sani (1930): 24.