Türkiye’de Siyasi Partiler Arası Rekabette Din-Devlet İlişkilerine Dair Tartışmalar: Millet Partisi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 34, 29 - 43, 01.10.2022

Abidin Çevik

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.1142593

Öz

İkinci Dünya Savaşı’nın, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de önemli ekonomik ve siyasi sonuçları olmuştur. Türkiye 1945’ten sonra tek partili sistemi terk etmiş, çok partili siyasal sisteme geçmiş, iktisadi ve siyasi alanlarda liberalleşme yoluna girmiştir. Bu süreçte rejimin kurucu partisi Cumhuriyet Halk Partisi’nin içinde, Türkiye’deki siyasal sistemi yeniden yapılandırmayı hedefleyen muhalif gruplar ortaya çıkmıştır. Bu muhalif gruplar önce Demokrat Parti’yi daha sonra Millet Partisi’ni kurmuşlardır. Bu dönemde din-devlet ilişkileri yeni paradigmalar ışığında yeniden şekillenmiş, Cumhuriyet rejiminin benimsediği katı laiklik anlayışı sorgulanmaya başlanmıştır. Bu hareketler, siyasi partilerin söylemlerini de etkilemiş, her parti din karşısında kendini yeniden konumlandırmıştır. Bu çalışma, din-devlet ilişkileri ve laiklik bağlamında yeni ve özgün söylemler geliştiren Millet Partisi’nin politikalarını tartışmayı, ayrıca, Millet Partisi’ni diğer iki partiden ayıran noktaları ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanın konusu, Türkiye’de çok partili yaşamın erken dönemleriyle ilgilidir. Dolayısıyla bu kadar erken bir dönemde oldukça liberal ve radikal öneriler sunabilen Millet Partisi’nin politikalarını Türkiye Büyük Millet Meclisi tartışmaları etrafında incelemek Türk siyasi tarihine önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din-devlet ilişkileri, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Millet Partisi, Laiklik

Debates on Religion-State Relations in Competition between Political Parties in Turkey: The Case of the Nation Party

Öz

The Second World War had significant economic and political results for Turkey and the rest of the world. After 1945, Turkey abandoned the one-party system of government, switched to a multi-party-political system, and started to liberalize in the economic and political fields. In this process, adversaries occurred within the Republican People’s Party, the nation’s founding party, to reconstruct Turkey’s political system. Accordingly, the opponent groups formed new parties, first the Democratic Party and then the Nation Party. In this period, religion-state relations was reshaped in the light of new paradigms, and the strict secularism mentality adopted by the Republican regime was questioned. These shifts affected the discourses of political parties so that each party repositioned itself towards religion. This study aims to discuss the policies of the Nation Party, which has developed new and original discourses in the context of religion-state relations and secularism. It also reveals the points where it differs from the other two parties. The issue of the study is related to an early period of multi-party system in Turkey. Therefore, analyzing the policies of the Nation Party, which was able to offer very liberal and radical proposals at such an earlier period, around the debates in the Turkish Grand National Assembly, will make significant contributions to Turkish political history.

Anahtar Kelimeler

Religion-state relations, Republican People’s Party, Democrat Party, Nation Party, Secularism

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Bir Kimlik Paşinde Türkiye. Çev. Sedat Cem Karadeli. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Akaygen, Enis. “Mutlak Bir Vicdan Hürriyeti İstiyoruz”. Sebilürreşad. 3/51 (1949): 11-12.
• “Başbakan Şemsettin Günaltay’ın, Kurduğu Hükümetin Programı”. TBMM Tutanak Dergisi. Dönem: VIII, C. 15, Toplantı: III, 24.1.1949: 162-206.
• Çaylak, Adem ve Cansu Kaymal. “27 Mayıs ile 12 Mart Arası Dönemde Muhalefetin Sembol İsmi: Osman Bölükbaşı”. İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi. 8/29 (2021): 49-64.
• Çaylak, Adem ve Şükrü Nişancı. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’nin Siyasal Hayatı. Der. Adem Çaylak, Seyit Ali Avcu. Ankara: Savaş Yayınları, 2018.
• Çevik, Abidin ve Fahriye Dinçer. “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Değişen Din Siyaseti: 1947 Kurultayı”. Turkish Studies. 13/23 (2018): 25-36.
• Demokrat Parti Programı 1946, Ankara: 1946.
• “Diyanet İşleri Başkanlığı Bütçe Görüşmeleri”. TBMM Tutanak Dergisi. Dönem: VIII, C. 24, Toplantı: 4, 14.2.1950: 553-559.
• Edib, Eşref. “Demokrat Partinin Din Siyaseti: Henüz Tamamile Aydınlanmış Değildir”. Sebilürreşad. II/27 (1949): 27-28.
• Edib, Eşref. “Günaltay’ın Başbakanlığı ve Akisleri- Programın Laiklik Kısmı Hakkında Mütalea”. Sebilürreşad. II/29 (1949): 57-62.
• Edib, Eşref. “Partilerin Din Siyaseti”. Sebilürreşad. 4/76 (1950): 2-10.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. İstanbul: Yordam Kitap 2014.
• “Ey Demokrasi! Senin Namına Ne Kanunlar Yapılıyor”. Sebilürreşad. 2/48 (1950): 357-365
• Gözaydın, İştar. Diyanet, Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Kara, Nihal. “Türkiye’de Çok Partili Sisteme Geçiş ve Demokrasi Sorunları”. Türk Siyasal Hayatı: Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. Der. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay. Ankara: Sentez Yayınları, 2014: 277-289.
• Karpat, Kemal H. Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Kentli, Mustafa. “Din ve Devlet”. Sebilürreşad. 2/29 (1949): 203.
• Koca, Bayram. “Ellili Yıllarda Merkez Sağ: Demokrat Parti’nin Özgürlük ile İstismar Arasındaki Dini Politikaları”. Türkiye’nin 1950’li Yılları. Der. Mete Kaan Kaynar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Koçak, Cemil. Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950). C.1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Koçak, Cemil. Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950). C.2. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Koçak, Cemil. Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950): Dönüşüm Ordu, Din, Hukuk, Ekonomi ve Politika. C.4. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• “Mahkeme Millet Partisi’nin Kapatılmasına Karar Verdi”. Cumhuriyet Gazetesi. 28.1.1954: 1.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• “Millet Partisi Dün Gece Kapatıldı”. Cumhuriyet Gazetesi. 9.8.1953: 1.
• Millet Partisi Program ve Tüzük. Ankara: Sakarya Basımevi, 1948.
• “Millet Partisinin Esas Hedefleri”. Sebilürreşad. 1/10 (1948): 154.
• Ogan, M. Raif. “Bayar’ın Bursa Nutkunda Karanlık Bırakılan Laiklik Mevzuu”. Sebilürreşad. II/47 (1949): 341-347.
• Saruhan, Hüseyin. “Laik misiniz, yoksa Din Düşmanı mı?” Sebilürreşad. 1/18 (1948): 286.
• Sencer, Muzaffer. Türkiye’de Siyasal Partiler’in Sosyal Temelleri. İstanbul: May Yayınları, 1974.
• Temür, Haydar. Demokrat Parti’de Parti İçi Muhalefet (1946-1960), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1973: Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1973: DP’nin Altın Yılları 1959-1954. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Toprak, Binnaz. “Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi”. Türk Siyasal Hayatı: Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. Der. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay. Ankara: Sentez Yayınları, 2014: 389-401.
• Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Akımı. İstanbul: Simavi Yayınları, 1991.
• “Türk Ceza Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu”. TBMM Tutanak Dergisi. Dönem: VIII, C. 20, Toplantı: III, 8.6.1949: 572-598.
• Uslu, Ateş. “Çok Partili Hayata Dönüş Dönemi (1945-1950) Hür Dünya’nın Saflarında”. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat. Der. Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu. İstanbul: Yordam Kitap, 2015.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. Çev. Ömer Laçiner. İstanbul: İletişim Yayınları, 33. bs., 2016.